Uwaga: Artykuł dotyczy cukrzycy (diabetes mellitus) a nie moczówki prostej (diabetes insipidus). Wprawdzie choroby te dzielą nazwę łacińską "diabetes" (co oznacza wytwarzanie moczu), jednak moczówka prosta występuje zdecydowanie rzadziej, a jej przyczyny są inne.

‍

Cukrzyca to zespół zaburzeń, które łączy niezdolność do wytwarzania lub wydzielania wystarczającej ilości insuliny i/lub odpowiedzi na insulinę. Wynikiem jest wysoki poziom glukozy we krwi (hiperglikemia), co może prowadzić do licznych ostrych i przewlekłych problemów zdrowotnych, które mogą stanowić nawet zagrożenie życia.

Cukrzyca to siódma z kolei przyczyna zgonów w Stanach Zjednoczonych. Według Amerykańskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (CDC) na cukrzycę cierpi około 29 milionów Amerykanów, lecz około 8 milionów nie zostało zdiagnozowanych. W warunkach prawidłowych po spożyciu posiłku węglowodany są zazwyczaj rozkładane do glukozy i innych cukrów prostych, W rezultacie we krwi wzrasta stężenie glukozy, która stymuluje trzustkę do wydzielania insuliny do krwi.

Insulina jest hormonem wytwarzanym przez komórki beta trzustki. Reguluje transport glukozy do większości komórek organizmu i wspólnie z glukagonem, innym hormonem wytwarzanym przez trzustkę, odpowiada za utrzymanie stężenia glukozy we krwi w wąskim zakresie.
Jeżeli stężenie insuliny jest niewystarczające albo komórki nie są wrażliwe na jej działanie (insulinooporność), do komórek trafia mniejsza ilość glukozy. We krwi utrzymuje się podwyższone stężenie glukozy, ale komórki "głodują". Taki stan może powodować krótko- lub długoterminowe zaburzenia, w zależności od natężenia niedoboru insuliny i/lub insulinoopoorności. Pacjenci z cukrzycą muszą zazwyczaj stale kontrolować stężenie glukozy we krwi, aby nie dopuścić do wystąpienia niepożądanych objawów i powikłań. Leczenie może polegać na wdrożeniu odpowiedniej diety, ćwiczeń fizycznych i/lub leków, w tym insuliny i ma na celu ustabilizowanie stężenia glukozy we krwi na prawidłowym poziomie.

• Ostra hiperglikemia (bardzo wysokie stężenie glukozy we krwi) jest stanem zagrożenia życia. Organizm próbuje pozbyć się nadmiaru glukozy z krwi i usuwa ją z moczem, co wiąże się z nadmiernym oddawaniem moczu. Prowadzi to do odwodnienia i zaburzenia równowagi elektrolitowej organizmu, ponieważ dochodzi do utraty sodu i potasu. W wyniku znacznego niedoboru insuliny glukoza nie jest dostępna dla komórek w różnych tkankach, więc organizm próbuje pozyskać energię z innych źródeł i przyspiesza metabolizm kwasów tłuszczowych. Proces ten jest mniej wydajny niż spalanie glukozy i prowadzi do nagromadzenia ciał ketonowych, co powoduje zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu i prowadzi do kwasicy ketonowej. Nieleczona ostra hiperglikemia może prowadzić do ostrego odwodnienia organizmu, utraty przytomności, a nawet śmierci.
  
• Bardzo niskie stężenie glukozy we krwi (hipoglikemia) jest często wynikiem nadmiaru insuliny w organizmie. Podobnie jak hiperglikemia, stan ten również stanowi zagrożenie życia. Prowadzi do napadów głodu, pocenia się, nierównej i przyspieszonej pracy serca, splątania, zaburzenia widzenia, zawrotów głowy, omdleń i drgawek. Ekstremalnie niskie stężenie glukozy we krwi może szybko doprowadzić do wstrząsu insulinowego i śmierci pacjenta.
  
• Jeśli stężenie glukozy we krwi wzrasta powoli i staje się przewlekle podwyższone, chory często na początku nie odczuwa żadnych niepokojących objawów. Organizm próbuje obniżyć stężenie glukozy we krwi poprzez zwiększenie produkcji insuliny i przez wydalanie glukozy z moczem. Objawy cukrzycy pojawiają się, gdy organizm nie jest dłużej w stanie wyrównywać zwiększonego stężenia glukozy we krwi.

Przewlekła hiperglikemia może prowadzić do uszkodzenia naczyń krwionośnych, nerwów i narządów, a w konsekwencji do rozwoju innych chorób takich jak zaburzenia pracy nerek, utrata wzroku, udar mózgu, zaburzenia sercowo-naczyniowe i zaburzenia krążenia w kończynach dolnych. Szkody spowodowane hiperglikemią kumulują się, a ich rozwój może zacząć się w okresie, kiedy pacjent jeszcze nie jest świadomy, że zachorował na cukrzycę. Im szybciej uda się wykryć chorobę i rozpocząć leczenie, tym większe są możliwości zapobiegania powikłaniom.

W tabeli pokrótce opisano typy cukrzycy. Więcej informacji na ten temat znajduje się w linkach podanych na końcu artykułu.

Objawy cukrzycy związane są z hiperglikemią (wysokie stężenie glukozy we krwi), hipoglikemią (niskie stężenie glukozy we krwi), oraz powikłaniami cukrzycy. Cukrzyca typu 1. często w chwili rozpoznawania przebiega z ostrymi objawami wymagającymi hospitalizacji. Chorzy ze stanem przedcukrzycowym, wczesnym etapem cukrzycy typu 2. oraz cukrzycą ciążową zazwyczaj nie mają żadnych dolegliwości.

Objawy cukrzycy typu 1. oraz 2. z hiperglikemią to między innymi:

• zwiększone pragnienie
• częstsze oddawanie moczu
• zwiększony apetyt (w przypadku cukrzycy typu 1. również utrata masy ciała)
• zmęczenie
• nudności, wymioty, ból w podbrzuszu (szczególnie u dzieci)
• wymioty
• bóle brzucha (zwłaszcza u dzieci)
• nieostre widzenie
• trudno gojące się rany, utrudnione leczenie infekcji
• drętwienie, mrowienie i ból w stopach (neuropatia)
• zaburzenia wzwodu u mężczyzn
• brak miesiączki u kobiet
• przyspieszony oddech (objaw ostry)
• zaburzenia świadomości, śpiączka (objaw ostry)

Objawy nadchodzącej hipoglikemii:

Przejściowa hipoglikemia w cukrzycy może być spowodowana przypadkowym przedawkowaniem insuliny, zbyt mało kalorycznym posiłkiem lub zbyt długim odwlekaniem spożycia posiłku, znacznym wysiłkiem fizycznym lub "huśtawką" stężeń glukozy w przypadku tzw. chwiejnej cukrzycy. W hipoglikemii należy interweniować natychmiast, gdy tylko zostanie ona zauważona, ponieważ stan ten może szybko prowadzić do utraty przytomności. Objawy to między innymi:

• nagłe uczucie silnego głodu
• ból głowy
• niepokój
• pocenie się
• dezorientacja
• drżenie mięśniowe, osłabienie
• podwójne widzenie
• drgawki
• śpiączka

‍

Powikłania w cukrzycy mogą mieć związek z nieprawidłowym poziomem lipidów, uszkodzeniem naczyń krwionośnych (naczyniowe i mikronaczyniowe), narządów wewnętrznych, np. nerek (nefropatia cukrzycowa) oraz zaburzeniami w obrębie układu nerwowego (neuropatia cukrzycowa).

Chory powinien ściśle współpracować z lekarzem prowadzącym i pracownikami służby zdrowia, poddawać się regularnym kontrolom lekarskim (kilka razy w roku), wykonywać badania takie jak oznaczenia albuminy w moczu i HbA1c oraz niezwłocznie podejmować leczenie w przypadku wystąpienia objawów wymienionych powyżej. Inne objawy towarzyszące cukrzycy to:

• Zakażenia ran, szczególnie na stopach. Mogą być trudno gojące się, a w przypadku braku odpowiedniego leczenia mogą doprowadzić nawet do amputacji stopy. W takim przypadku niezbędne bywa podjęcie agresywnej, specjalistycznej terapii, może też zachodzić konieczność konsultacji z lekarzem specjalizującym się w leczeniu ran u pacjentów z cukrzycą.
• Retinopatia cukrzycowa, mogąca prowadzić do uszkodzenia narządu wzroku, odklejenia siatkówki oka i utraty wzroku. Schorzenia siatkówki leczy się zazwyczaj metodą laseroterapii.
• Infekcje dróg moczowych, mogą być nawracające i oporne na antybiotykoterapię. Zbyt późne podjęcie leczenia lub nieprawidłowe leczenie może powodować lub potęgować uszkodzenie nerek.

CUKRZYCA TYPU 1

Dawniej nazywana insulinozależną lub młodzieńczą, stanowi ok. 5% wszystkich przypadków cukrzycy w USA. Cukrzyca typu 1. jest najczęściej rozpoznawana u osób poniżej 30. roku życia. Jest chorobą, charakteryzującą się znacznym niedoborem lub brakiem insuliny. Wytwarzające insulinę komórki beta trzustki zazwyczaj w ciągu 5 do 10 lat od rozpoznania cukrzycy ulegają całkowitemu zniszczeniu. Przeżycie osoby z tą postacią cukrzycy jest uzależnione od podawania insuliny. Przyczyna cukrzycy typu 1. nie jest dokładnie znana, jednak uważa się, że znaczenie ma dziedziczna skłonność do cukrzycy, wirusy które mogą uszkadzać trzustkę i procesy autoimmunizacyjne, podczas których układ odpornościowy organizmu niszczy własne komórki beta. U chorych z cukrzycą typu 1 może dochodzić do poważniejszych powikłań szybciej niż u chorych z innym typem choroby. U około 40% chorych z cukrzycą typu 1. dochodzi do poważnych zaburzeń pracy nerek, prowadzących do niewydolności nerek przed 50. rokiem życia.


Objawy

Objawy często postępują bardzo szybko i rozpoznanie choroby następuje wtedy na szpitalnym oddziale ratunkowym. Chory może mieć ostre objawy, a nawet pozostawać w stanie śpiączki, z bardzo wysokim stężeniem glukozy oraz ciał ketonowych (kwasica ketonowa) i może wymagać hospitalizacji. Dalsze informacje zawarto w rozdziale Objawy.

Badania laboratoryjne

Oprócz badań w kierunku cukrzycy wykonywanych w celach przesiewowych, diagnostycznych i kontrolnych, w celu oceny cukrzycy typu 1. można wykonać również następujące badania:

• Badanie autoprzeciwciał związanych z cukrzycą, które wykonuje się w celu diagnostyki różnicowej pomiędzy cukrzycą typu 1. i typu 2. Obecność co najmniej jednego z pięciu rodzajów przeciwciał potwierdza występowanie cukrzycy typu 1.
• Insulina, peptyd C – monitorowanie wytwarzania insuliny
• Oznaczenie ciał ketonowych w moczu i/lub we krwi zleca się u pacjentów przyjętych na oddział ratunkowy z objawami ostrej hiperglikemii oraz pacjentów leczonych z powodu kwasicy ketonowej. Stężenie ciał ketonowych wzrasta, gdy dochodzi do wzrostu glikemii i spadku stężenia insuliny, względnie spadku efektywności działania insuliny w organizmie.

Leczenie

Obecnie nie ma możliwości wyleczenia cukrzycy typu 1., lecz odnotowano niewielki sukces przeszczepu komórek wyspowych (beta) jako potencjalnej metody przywrócenia wytwarzania insuliny.

Leczenie cukrzycy w trakcie procesu diagnostycznego różni się od leczenia o charakterze stałym. Cukrzycę typu 1. czasami rozpoznaje się po wystąpieniu ostrych objawów, bardzo wysokiego stężenia glukozy we krwi, zaburzeń równowagi elektrolitowej oraz kwasicy ketonowej i odwodnienia mającego wpływ na czynność nerek. W ekstremalnych przypadkach pacjent może stracić przytomność lub zapaść w śpiączkę. Jest to stan zagrożenia życia i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej oraz opieki fachowej, aby przywrócić prawidłowe funkcje organizmu..
Stałe leczenie cukrzycy typu 1. polega na codziennym monitorowaniu i kontroli glikemii, przestrzeganiu zdrowej diety i regularnym wysiłku fizycznym. Ćwiczenia pomagają obniżyć poziom glukozy we krwi, zwiększają wrażliwość organizmu na insulinę i poprawiają krążenie krwi.

Pacjenci z cukrzycą typu 1. muszą samodzielnie kilka razy dziennie sprawdzać poziom glukozy i wstrzykiwać sobie insulinę. Alternatywą dla zastrzyków jest pompa insulinowa. Jest to niewielkie urządzenie noszone wokół pasa, które można odpowiednio zaprogramować, aby przez cały dzień za pomocą igły znajdującej się pod skórą uwalniało niewielkie ilości insuliny, co imituje naturalne wydzielanie insuliny przez trzustkę. Ilość podawanej insuliny musi być dostosowana do rodzaju i wielkości spożywanych posiłków oraz poziomu aktywności fizycznej. Dostępnych jest kilka rodzajów insuliny, niektóre działają szybko i krótko, inne uwalniane są wolniej, lecz działają dłużej.

Większość chorych z cukrzycą typu 1. stosuje kilka rodzajów insuliny, a zachowanie kontroli glikemii czasami bywa trudne. Stres choroby i stany zapalne mogą mieć wpływ na ilość insuliny wymaganej przez organizm. Z kolei u niektórych chorych cukrzyca ma postać "chwiejną", co oznacza, że poziom glukozy w ciągu dnia podlega gwałtownym wahaniom. Kolejnym powikłaniem jest rozwój przeciwciał przeciwko insulinie - organizm zaczyna rozpoznawać przyjmowaną substancję jako "wroga" co prowadzi do konieczności zwiększenia dawek lub zmiany rodzaju podawanej insuliny.

U chorego z cukrzycą typu 1. może dojść do spadku poziomu glukozy w wyniku przyjęcia zbyt dużej dawki insuliny, zbyt długiej przerwy pomiędzy posiłkami lub nagłej zmiany zapotrzebowania na insulinę, dlatego też muszą oni nosić przy sobie glukozę w formie tabletek lub cukierków i przyjmować ją po wystąpieniu pierwszych objawów hipoglikemii. Jeżeli organizm w stanie hipoglikemii nie reaguje na doustne podanie glukozy, choremu zaleca się noszenie zastrzyków z glukagonu, które stymulują uwalnianie glukozy przez wątrobę. W przypadku utraty przytomności przez chorego zastrzyk może wykonać osoba trzecia. Leczenie stanów ostrych, takich jak kwasica ketonowa lub niewydolność nerek może wymagać hospitalizacji.

‍

CUKRZYCA TYPU 2

Cukrzyca typu 2. zwaną była dawniej insulinoniezależną lub cukrzycą dorosłych. Organizm chorego wytwarza insulinę, lecz jej ilość nie jest wystarczająca lub organizm uodpornił się na jej działanie. Podczas diagnozy u chorych zazwyczaj występuje jednocześnie wysoki poziom glukozy i insuliny, często przy braku jakichkolwiek objawów. Około 90-95% chorych w USA cierpi właśnie na cukrzycę typu 2. Występuje ona najczęściej u osób powyżej 45. roku życia, otyłych i prowadzących siedzący tryb życia. Czynniki ryzyka są następujące:

• otyłość lub nadwaga
• mała aktywność fizyczna
• przypadki cukrzycy w rodzinie (rodzice lub rodzeństwo)
• stan przedcukrzycowy
• pochodzenie afroamerykańskie, latynoskie, indiańskie, azjatyckie lub z wysp Pacyfiku
• przebyta cukrzyca ciążowa lub urodzenie dziecka o wadze powyżej 4 kg
• zespół policystycznych jajników
• nadciśnienie
• wysokie stężenie triglicerydów, wysokie stężenie cholesterolu całkowitego, niskie stężenie cholesterolu HDL
• HbA1c a poziomie co najmniej 5,7% lub stan przedcukrzycowy potwierdzony wcześniejszymi badaniami
• choroba sercowo-naczyniowa w wywiadzie

Społeczeństwo amerykańskie staje się coraz bardziej otyłe i coraz mniej aktywne fizycznie i z tej przyczyny liczba rozpoznanych przypadków cukrzycy typu 2. stale rośnie, a choroba rozwija się u coraz młodszych osób.

Amerykańskie Stowarzyszenie Diabetologiczne (ADA) wraz z zespołem ekspertów oceniających skuteczność profilaktyki (USPSTF) zaleca wykonywanie badań przesiewowych u osób powyżej 45. roku życia oraz u osób poniżej 45. roku życia, u których występuje otyłość i co najmniej jeden z pozostałych czynników ryzyka. ADA zaleca również wykonywanie badań przesiewowych u dzieci z nadwagą i co najmniej dwoma czynnikami ryzyka.

Objawy

Podczas trwania procesu diagnostycznego chorzy z cukrzycą typu 2. często nie odczuwają jeszcze żadnych dolegliwości. Pierwsze objawy są zazwyczaj nieuciążliwe, lecz w przypadku braku rozpoznania i podjęcia odpowiedniego leczenia ich natężenie wzrasta. Więcej informacji w rozdziale Objawy.

Badania laboratoryjne

Oprócz badań przesiewowych, diagnostycznych i kontrolnych, w ocenie cukrzycy typu 2. można wykonać badania dodatkowe takie jak:

• przeciwciała związane z cukrzycą – w diagnostyce różnicowej cukrzycy typu 1. i 2. Obecność co najmniej jednego rodzaju przeciwciał wskazuje na cukrzycę typu 1.
• insulina, peptyd C – w celu monitorowania wytwarzania insuliny
• oznaczenie ciał ketonowych we krwi i/lub moczu - można wykonać u pacjenta przyjętego na oddział ratunkowy z objawami ostrej hiperglikemii oraz u pacjentów monitorowanych pod kątem kwasicy ketonowej. Poziom ciał ketonowych wzrasta w przypadku obniżenia poziomu lub skuteczności działania insuliny w organizmie.

Profilaktyka i leczenie

Ryzyko cukrzycy typu 2. można znacznie zmniejszyć poprzez redukcję masy ciała, ćwiczenia fizyczne, zdrową dietę i ograniczenie spożywania tłuszczu. Rozpoznanie stanu przedcukrzycowego i zmiana trybu życia mająca na celu obniżenie stężenia glukozy we krwi do poziomu prawidłowego może zapobiec wystąpieniu cukrzycy typu 2. lub opóźnić jej rozwój o kilka lat. Normalizacja stężenia glukozy we krwi zmniejsza również ryzyko uszkodzenia żył, tętnic i nerek.

Chorzy z cukrzycą typu 2. zazwyczaj samodzielnie dokonują pomiaru stężenia glukozy raz lub kilka razy dziennie. U części chorych stężenie glukozy udaje się kontrolować przy pomocy diety i wysiłku fizycznego, kolejnej grupie wystarczają doustne leki przeciwcukrzycowe, a inni muszą przyjmować codzienne zastrzyki z insuliny. Wielu chorych przechodzi te trzy etapy leczenia w miarę postępu choroby.

Doustne leki przeciwcukrzycowe można podzielić na trzy podstawowe grupy:

• pobudzające wytwarzanie insuliny w trzustce
• zwiększające wrażliwość organizmu na wytwarzaną insulinę
• hamujące wchłanianie węglowodanów w żołądku (spowalniające poposiłkowy wzrost stężenia glukozy we krwi)
• blokujące reabsorpcję glukozy z moczu przez nerki.

Często chorzy na cukrzycę typu 2. przyjmują dwa lub więcej leków doustnych (z różnych grup) i/lub zastrzyki z insuliny, w zależności od tego, co u danego pacjenta pozwala najlepiej kontrolować chorobę.
W cukrzycy typu 2. mogą występować poważne powikłania, jeżeli chory ignoruje objawy, nie przestrzega ustalonego leczenia lub wystąpi u niego stan ostry taki jak zawał serca, udar lub infekcja o znacznym nasileniu. Skutki utrzymywania się wysokiego poziomu glukozy we krwi oraz odwodnienia mogą narastać i prowadzić do osłabienia, splątania, a w ekstremalnych przypadkach do drgawek i śpiączki wymagającej natychmiastowej hospitalizacji.

‍

CUKRZYCA CIĄŻOWA

Cukrzyca ciążowa jest rodzajem hiperglikemii, która rozwija się u niektórych ciężarnych kobiet, zwykle w zaawansowanej ciąży. Przyczyna choroby jest nieznana; uważa się, że niektóre hormony wydzielane przez łożysko nasilają insulinooporność u matki, powodując podwyższenie stężenia glukozy we krwi. Podwyższone ryzyko występuje u kobiet, które:

• mają nadwagę
• chorowały na cukrzycę ciążową w poprzedniej ciąży
• są powyżej 25. roku życia
• urodziły poprzednio duże dziecko lub dziecko martwe
• są blisko spokrewnione z osobą chorą na cukrzycę
• mają zespół policystycznych jajników
• są pochodzenia afroamerykańskiego, latynoskiego, indiańskiego, azjatyckiego lub z wysp Pacyfiku

Badania przesiewowe w kierunku cukrzycy ciążowej wykonywane są zwykle między 24. a 28. tygodniem ciąży. Jeżeli cukrzyca ciążowa nie jest odpowiednio leczona, dziecko może mieć dużą wagę urodzeniową i małe stężenie glukozy we krwi, może też dojść do porodu przedwczesnego. Cukrzyca ciążowa może również być przyczyną nadciśnienia i stanu przedrzucawkowego u kobiety.

Hiperglikemia wywołana cukrzycą ciążową zazwyczaj ustępuje po porodzie, lecz w takim przypadku zarówno kobieta jak i jej dzieci znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2. Cukrzyca ciążowa często występuje ponownie w kolejnych ciążach.

Objawy

Objawy cukrzycy ciążowej są podobne jak w przypadku ogólnych objawów cukrzycowych (patrz rozdział Objawy). U niektórych kobiet choroba przebiega bezobjawowo, przez co nie zdają sobie one sprawy z jej rozwoju.

Badania laboratoryjne

Większość ekspertów zaleca wykonywanie badań przesiewowych u kobiet ciężarnych między 24. a 28. tygodniem ciąży. Amerykańskie Stowarzyszenie Diabetologiczne zaleca, aby kobiety ciężarne, u których w poprzednich ciążach rozpoznano cukrzycę ciążową, objąć badaniami przesiewowymi i diagnostycznymi metodą jedno- lub dwuetapową. Amerykańskie Kolegium Położników i Ginekologów zaleca metodę dwuetapową tzn najpierw test przesiewowy (DTTG) a następnie diagnostyczny. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego powinno się najpierw oznaczyć stężenie glukozy na czczo i jeśli przekracza ono 92 mg/dL wówczas dopiero wykonać DTTG stosować metodą jednoetapową. Gdy stężenie glukozy jest w granicach 92-125 mg/dL należy pilnie wykonać DTTG, natomiast gdy stężenie wyjściowe glukozy przekracza 125 mg/dL należy pilnie powtórzyć oznaczenie glikemii na czczo i w razie potwierdzenia nieprawidłowego wyniku skierować ciężarną do ośrodka leczącego cukrzycę wikłającą ciążę.

• Metoda jednoetapowa:
• Doustny test obciążenia glukozą (DTTG). Po oznaczeniu poziomu glukozy na czczo, kobieta wypija roztwór 75g glukozy, a następnie poziom glukozy oznaczany jest godzinę i dwie godziny po wypiciu roztworu. W celu rozpoznania cukrzycy wystarczy, że jedna wartość przekracza punkt odcięcia:

Kobiety, u których rozpoznano cukrzycę ciążową powinny poddać się badaniom przesiewowym w kierunku cukrzycy po 6-12 tygodniach po porodzie. W tym celu można wykonać jedno z poniższych oznaczeń:

• Poziom glukozy we krwi na czczo
• Dwugodzinny doustny test obciążenia glukozą (DTTG)
• Oznaczenia HbA1c

Leczenie

Kobiety z rozpoznaną cukrzycą ciążową powinny stosować odpowiednio zmodyfikowaną dietę, regularne ćwiczenia fizyczne oraz mierzyć stężenie glukozy we krwi zgodnie z zaleceniami lekarza. Jeżeli dieta i wysiłek fizyczny nie wystarczą do utrzymania prawidłowej glikemii, pacjentka dodatkowo otrzyma zastrzyki z insuliny (w czasie ciąży nie stosuje się obecnie doustnych leków przeciwcukrzycowych).

Zazwyczaj po porodzie zaburzenia mijają, jednak pacjentka pozostaje w grupie zwiększonego ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2. i powinna być dokładnie monitorowana przy każdej kolejnej ciąży. Po urodzeniu dziecko będzie monitorowane pod kątem oznak hipoglikemii i zaburzeń oddechowych.

Badania wykonywane w cukrzycy mają za zadanie wykrycie wysokiego stężenia glukozy we krwi (hiperglikemia). Parametr ten ma zastosowanie w badaniach profilaktycznych, rozpoznawaniu cukrzycy i stanu przedcukrzycowego oraz kontroli poziomu glukozy w czasie, jak również w wykrywaniu i monitorowaniu powikłań.
Badania wykonuje się:

• U osób z objawami wskazującymi na cukrzycę
• W przypadku czynników ryzyka lub choroby powiązanej z cukrzycą
• U osoby przyjętej na szpitalny oddział ratunkowy w stanie ostrym
• Regularnie w kontroli cukrzycy i glikemii

Badania przesiewowe w kierunku cukrzycy ciążowej różnią się od badań wykonywanych w całej populacji. Dalsze informacje znajdują się w rozdziale dotyczącym cukrzycy ciążowej.
Według Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego w celu rozpoznania cukrzycy lub stanu przedcukrzycowego można wykonywać szeroki zakres badań. Każde z nich ma swoje zalety, wady i ograniczenia. Jeżeli wynik wstępnego badania przesiewowego z poniższej listy jest nieprawidłowy, badanie to powtarza się kolejnego dnia. Powtórny nieprawidłowy wynik stanowi potwierdzenie cukrzycy. Badania te są następujące:

• Stężenie glukozy w osoczu krwi na czczo – jest to oznaczenie poziomu glukozy we krwi po 8-12 godzinach po spożyciu ostatniego posiłku.

• HbA1c (inaczej hemoglobina A1c lub hemoglobina glikowana) – odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy. Przed badaniem nie ma konieczności pozostawania na czczo przez 8 godzin ani pobierania wielu próbek krwi w odstępie kilku godzin, jednak badanie to ma swoje ograniczenia. Nie należy go wykonywać w procesie diagnostyki cukrzycy u kobiet ciężarnych, osób po krwotoku lub przetoczeniu krwi, pacjentów z przewlekłą chorobą nerek lub wątroby oraz chorych z niedokrwistością z niedoboru żelaza, niedokrwistością z niedoboru witaminy B12 i wariantami hemoglobiny. W celach przesiewowych i diagnostycznych stosuje się wyłącznie metody standaryzowane wobec zatwierdzonej przez organizacje międzynarodowe metody laboratoryjnej. Obecnie badania wykonywane z zastosowaniem urządzeń typu point-of-care (w miejscu opieki nad pacjentem) przeprowadzane w gabinecie lekarskim lub przy łóżku pacjenta nie są wystandaryzowane, dlatego nie można ich wykorzystywać w procesie diagnostycznym. Można je ewentualnie wykonywać w procesie monitorowania leczenia (zmiana stylu życia i leczenie farmakologiczne).
• ‍

• Dwugodzinny test obciążenia glukozą (DTTG) – badanie rozpoczyna się od pobrania krwi na czczo w celu oznaczenia stężenia glukozy w osoczu, a następnie pacjent wypija roztwór 75g glukozy. Po dwóch godzinach krew pobiera się ponownie aby oznaczyć stężenie glukozy.

• Czasami poziom glukozy oznacza się w próbce nie pobranej na czczo, na przykład w ramach panelu badań metabolicznych. Wynik na poziomie 200 mg/dl (11,1 mmol/l) lub wyższym wskazuje na obecność cukrzycy. Wynik nieprawidłowy można potwierdzić badaniami dodatkowymi.

W celach przesiewowych:

• Czasami w ramach badań ogólnych w próbce moczu oznacza się poziom glukozy, białka i ciał ketonowych, Jeżeli w próbce obecna jest glukoza i/lub białko lub ciała ketonowe, należy podjąć leczenie. Zazwyczaj wykonuje się wtedy badania dodatkowe pozwalające określić przyczynę nieprawidłowych wyników.

W celu monitorowania:

• Glukoza – pacjenci z cukrzycą typu 1. muszą samodzielnie kontrolować stężenie glukozy we krwi zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego, często kilka razy dziennie, w celu określenia na ile glikemia odbiega od normy i odpowiedniego dostosowania dawki leku. Badanie zazwyczaj polega na naniesieniu kropli krwi (uzyskanej poprzez nakłucie lancetem opuszki palca) na pasek, który następnie umieszcza się w glukometrze, czyli niewielkim urządzeniu, które podaje cyfrowy odczyt stężenia glukozy we krwi. Ten sposób monitorowania glikemii jest również wykorzystywany u niektórych pacjentów z cukrzycą typu 2 i cukrzycą ciążową.
• HbA1c i szacowany średni poziom glukozy - badanie oraz wyliczenie wykonywane kilka razy w roku w celu monitorowania cukrzycy i czasami stanu przedcukrzycowego. HbA1c odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy i pomaga lekarzowi określić skuteczność wdrożonego leczenia i poziom glikemii w czasie.

W ocenie kontroli glikemii, czynności narządów wewnętrznych oraz ewentualnych komplikacji można wykonać również następujące testy:

• Poziom fruktozaminy – odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi w ciągu ostatnich 2-3 tygodni
• 1,5 Anhydroglucitol – nowe badanie pozwalające wykryć wysoki poziom glukozy w ciągu ostatnich 1-2 tygodni
• Monitorowanie czynności nerek: albumina w moczu, klirens kreatyniny, eGFR, panel badań metabolicznych, BUN, kreatynina, cystatyna C
• Monitorowanie stężenia cholesterolu i innych lipidów: cholesterol, cholesterol HDL, cholesterol LDL, triglicerydy, profil lipidowy

‍

STAN PRZEDCUKRZYCOWY

Stan przedcukrzycowy, określany inaczej upośledzoną tolerancją glukozy lub nieprawidłową glikemią na czczo, to stan, w którym stężenie glukozy we krwi jest wyższe niż prawidłowe, ale jeszcze nie tak wysokie, aby rozpoznać cukrzycę. Według danych Amerykańskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób, w 2012 roku stan przedcukrzycowy występował u 86 milionów dorosłych Amerykanów. Zazwyczaj pacjenci ze stanem przedcukrzycowym nie mają żadnych objawów, jednak brak kontroli poziomu glukozy oznacza bardzo duże ryzyko rozwoju cukrzycy w ciągu ok. 10 lat.

Amerykańskie Stowarzyszenie Diabetologiczne (ADA) wraz z zespołem ekspertów oceniających skuteczność profilaktyki (USPSTF) zaleca wykonywanie badań przesiewowych u osób powyżej 45. roku życia oraz u osób poniżej 45. roku życia, u których występuje otyłość i co najmniej jeden z pozostałych czynników ryzyka.

Czynniki ryzyka są następujące:

• otyłość, nadwaga lub mała aktywność fizyczna
• przypadki cukrzycy w rodzinie (rodzice lub rodzeństwo)
• urodzenie dziecka ważącego powyżej 4 kilogramów lub cukrzyca ciążowa
• zespół policystycznych jajników
• pochodzenie afroamerykańskie, latynoskie, indiańskie, azjatyckie lub z wysp Pacyfiku
• nadciśnienie lub przyjmowanie leków na nadciśnienie
• niskie stężenie cholesterolu HDL (poniżej 40 mg/dl lub 1,03 mmol/l) i/lub wysokie stężenie triglicerydów, (powyżej 250 mg/dl lub 2,82 mmol/l)
• HbA1c co najmniej 5,7% lub stan przedcukrzycowy potwierdzony wcześniejszymi badaniami
• choroba sercowo-naczyniowa w wywiadzie

ADA zaleca również wykonywanie badań przesiewowych u dzieci z nadwagą i co najmniej dwoma czynnikami ryzyka. W przypadku wykrycia stanu przedcukrzycowego zaleca się coroczne powtarzanie badań.

Objawy

Chory często na początku nie odczuwa żadnych niepokojących objawów.

‍

Badania laboratoryjne

Badania przesiewowe i diagnostyczne takie jak w przypadku cukrzycy typu 2. (patrz rozdział Badania)
Nie ma wskazań do monitorowania stanu zdrowia, lecz ADA zaleca coroczne wykonywanie badań przesiewowych.

‍

Leczenie

Głównym zadaniem w stanie przedcukrzycowym jest zapobieganie rozwojowi cukrzycy typu 2. poprzez zmianę trybu życia. Redukcja masy ciała, zdrowe odżywianie i regularne ćwiczenia fizyczne pomagają zapobiegać lub opóźnić rozwój cukrzycy typu 2. i obniżyć poziom glukozy we krwi. W niektórych przypadkach choremu przepisuje się leki doustne.

‍

INNE RODZAJE CUKRZYCY

Istnieją również inne, rzadziej występujące przyczyny cukrzycy. Każdy stan kliniczny powodujący uszkodzenie trzustki i/lub wytwarzania insuliny może prowadzić do rozwoju cukrzycy.

Ukryta cukrzyca autoimmunizacyjna u osób dorosłych (LADA lub cukrzyca typu 1.5) to pomału postępująca cukrzyca typu 1., często błędnie rozpoznawana jako cukrzyca typu 2. Podczas rozpoznania organizm wytwarza pewne ilości insuliny i obecne są przeciwciała związane z cukrzycą.

Cukrzyca monogenowa to zespół przyczyn związanych ze zmianami genetycznymi upośledzającymi zdolność organizmu do wytwarzania insuliny:

• MODY – cukrzyca typu 2. u osób młodych wywołana mutacją genetyczną. Geny, które mają wpływ na wytwarzanie insuliny określa się mianem MODY. Ta przyczyna cukrzycy jest dziedziczna, a chorobę rozpoznaje się zazwyczaj u dzieci i osób młodych, lecz może również wystąpić w starszym wieku i nie zawsze prowadzi do rozwoju cukrzycy.

Choroby powodujące uszkodzenie lub zator trzustki mogą prowadzić do rozwoju cukrzycy. Są to między innymi:

• Mukowiscydoza, w przebiegu której powstaje gęsty śluz mogący blokować uwalnianie enzymów trzustkowych i powodować uszkodzenie trzustki.
• Hemochromatoza to choroba dziedziczna, w której dochodzi do nadmiernego nagromadzenia żelaza w organizmie. Złogi żelaza mogą powodować uszkodzenie trzustki i innych narządów. Czasami chorobę tę nazywa się cukrzycą brunatną, ponieważ nadmiar żelaza w organizmie może powodować brązowe zabarwienie skóry chorego.
• Zapalenie trzustki, rak trzustki oraz inne choroby trzustki, w wyniku których dochodzi do uszkodzenia trzustki i/lub wytwarzania komórek beta
• Uszkodzenie lub usunięcie trzustki

Objawy

Objawy odpowiadają ogólnym objawom cukrzycy. Więcej informacji znajduje się w rozdziale Objawy. U chorego mogą również występować objawy powiązane z chorobą pierwotną, taką jak hemochromatoza czy mukowiscydoza.

Badania laboratoryjne

Oprócz badań w kierunku cukrzycy wykonywanych w celach przesiewowych, diagnostycznych i kontrolnych można wykonać również następujące badania:

• Badanie autoprzeciwciał związanych z cukrzycą - pomocne w rozpoznaniu LADA i diagnostyce różnicowej cukrzycy typu 2.
• Badania genetyczne - w celu wykrycia mutacji genu związanego z MODY lub NDM (cukrzycą noworodków). W niektórych przypadkach leczeniu poddaje się również członków rodziny, jeżeli oni również odziedziczyli tę samą mutację.

Badania w celu wykrycia innych chorób mogących być przyczyną cukrzycy zazwyczaj wykonuje się oddzielnie, pamiętając o tym, że mogą one zwiększać ryzyko rozwoju cukrzycy.

Leczenie

Osoby z innymi chorobami leżącymi u podstaw cukrzycy należy poddać leczeniu zarówno cukrzycy jak i chorób pierwotnych.
W większości przypadków cukrzycy nie można zapobiec, lecz zdrowa dieta i tryb życia, leczenie chorób pierwotnych i normalizacja glikemii zmniejsza ryzyko lub zapobiega dalszemu uszkodzeniu trzustki, naczyń krwionośnych i nerek.

Chorzy zazwyczaj samodzielnie dokonują pomiaru stężenia glukozy kilka razy dziennie. Każdy przypadek jest inny, a potrzeby pacjenta zmieniają się z czasem. U części chorych stężenie glukozy udaje się kontrolować przy pomocy diety i wysiłku fizycznego, kolejnej grupie wystarczają doustne leki przeciwcukrzycowe, a inni muszą przyjmować codzienne zastrzyki z insuliny. Wielu chorych przechodzi te trzy etapy leczenia w miarę postępu choroby. Celem leczenia jest zachowanie czynności komórek beta oraz wytwarzania insuliny (jeżeli jest to możliwe) oraz kontrola glikemii.

‍

Sposób leczenia opisany jest powyżej, w każdym z wymienionych typów cukrzycy.

‍Na stronie:
Testy: Glukoza, Insulina, Peptyd C, Albumina w moczu i współczynnik albumina/kreatynina, A1c, Cystatyna C, Klirens kreatyniny, eFGR, Cholesterol HDL, Triglicerydy, Profil lipidowy, Cholesterol, Cholesterol LDL, Badania wykonywane w warunkach domowych, Autoprzeciwciała związane z cukrzycą, Ciała ketonowe we krwi, Fruktozamina

Choroby: Choroby nerek, Choroby trzustki, Choroby sercowo-naczyniowe, Atak serca, Udar mózgu, Zespół metaboliczny, Kwasica i zasadowica, Neuropatie, Ciąża

Badania przesiewowe: Cukrzyca - Dzieci (2-12), Młodziez (13-18), Dorośli (19-29), Dorośli (30-49), Dorośli (powyżej 50)

‍