Badanie ma na celu oznaczenie stężenia hemoglobiny we krwi i jest wykonywane jako część rutynowych badań kontrolnych; w celu wykrywania i diagnostyki różnicowej zaburzeń, które mają wpływ na krwinki czerwone (RBC); w przypadkach niedokrwistości lub nadkrwistości w celu oceny nasilenia procesu chorobowego oraz monitorowania odpowiedzi na leczenie.

Jako część morfologii krwi może być wykonywane w ramach ogólnej oceny stanu zdrowia; przy podejrzeniu niedokrwistości (obniżenie stężenia hemoglobiny) lub nadkrwistości (zwiększenie stężenia hemoglobiny); wykonywane w regularnych odstępach czasu w celu monitorowania postępu choroby lub oceny odpowiedzi na leczenie.

Krew pobiera się z żyły łokciowej lub nakłucia opuszki palca (dorośli i dzieci) lub pięty (noworodki).

Nie.

Hemoglobina jest białkiem obecnym w krwinkach czerwonych (RBC), które decyduje o ich charakterystycznym czerwonym zabarwieniu. Hemoglobina umożliwia erytrocytom wiązanie tlenu w płucach i przenoszenie go do tkanek i narządów. Pomaga także w transporcie niewielkich ilości dwutlenku węgla, produktu metabolizmu komórek, z tkanek i organów do płuc, gdzie jest wydychany.

Badanie polega na pomiarze stężenia hemoglobiny w próbce pełnej krwi. Oznaczenie wykonuje się zwykle łącznie z badaniem hematokrytu, który wskazuje jaką część objętości krwi zajmują erytrocyty. RBC, które stanowią około 40% (przedział 37-49%) objętości krwi są wytwarzane w szpiku kostnym i uwalniane do krwi po zakończeniu ich dojrzewania. Czas życia erytrocytów wynosi około 120 dni, więc szpik kostny musi stale wytwarzać nowe krwinki, aby zastąpić te zniszczone lub też utracone z powodu krwawienia.

Na liczbę erytrocytów i stężenie hemoglobiny ma wpływ wiele schorzeń. W uproszczeniu stężenie hemoglobiny i hematokryt są wyższe, jeśli zwiększa się liczba krwinek czerwonych. Stężenie hemoglobiny i hematokryt ulegają obniżeniu poniżej wartości prawidłowych gdy zmniejsza się wytwarzanie krwinek przez szpik kostny, nasila się niszczenie krwinek lub organizm traci krew z powodu krwawienia. Spadek hemoglobiny, hematokrytu i RBC może prowadzić do niedokrwistości (anemii), a ta powoduje niedostateczne zaopatrzenie tkanek w tlen, co objawia się zmęczeniem i osłabieniem. Jeśli powstaje zbyt wiele erytrocytów krew ulega zagęszczeniu, co spowalnia przepływ krwi w naczyniach, co wywołuje problemy zdrowotne.

Badanie jest wykonywane w celu wykrywania, rozpoznawania i monitorowania zaburzeń i chorób, które mają wpływ na liczbę krwinek czerwonych (RBC) i/lub stężenie hemoglobiny we krwi. Stanowi część badania morfologii krwi, które jest częścią rutynowych badań kontrolnych.

Badanie może być wykorzystywane w celu:

• Wykrywania, rozpoznania i oceny ciężkości niedokrwistości (niska hemoglobina, RBC, hematokryt) lub nadkrwistości (wysoka hemoglobina, RBC, hematokryt)
• Monitorowania odpowiedzi na leczenie niedokrwistości i nadkrwistości
• Ułatwienia podejmowania decyzji o konieczności przetoczenia krwi lub innej metody leczenia ciężkiej niedokrwistości.

Niektóre schorzenia wpływają na wytwarzanie RBC w szpiku kostnym i mogą powodować wzrost lub spadek liczby dojrzałych erytrocytów uwalnianych do krążenia. Inne mogą wpływać na czas życia RBC we krwi krążącej. Nasilenie niszczenia RBC (hemoliza) lub utrata RBC (krwawienia) i/lub brak możliwości dostatecznie szybkiego wytwarzania RBC przez szpik kostny powodują spadek liczby RBC i stężenia hemoglobiny we krwi i rozwój niedokrwistości.

Oznaczanie hemoglobiny pozwala na wykrycie zaburzenia wytwarzania RBC i/lub skrócenia czasu przeżycia erytrocytów, ale nie na określenie przyczyny zaburzenia. Oprócz badania morfologii krwi wykonuje się dodatkowe badania, równocześnie lub po uzyskaniu wyniku morfologii, które mogą pomóc w ustaleniu podłoża zaburzenia. Są to m. in. rozmaz krwi obwodowej, liczba retykulocytów, wskaźniki gospodarki żelazem, witamina B12 i kwas foliowy, a w niektórych ciężkich schorzeniach badanie szpiku kostnego.

‍

Badanie stężenia hemoglobiny zleca się najczęściej w ramach badania morfologii krwi w czasie ogólnej oceny stanu zdrowia, a także u osób wykazujących objawy wskazujące na zaburzenia dotyczące RBC, takie jak niedokrwistość lub nadkrwistość.

Do niektórych objawów niedokrwistości należą:

• Osłabienie lub zmęczenie
• Brak energii
• Omdlenia
• Bladość
• Przyspieszenie oddechu.
  

Do niektórych objawów nadkrwistości należą:

• Zaburzenia widzenia
• Zawroty głowy
• Bóle głowy
• Szum w uszach
• Powiększenie śledziony.

Badanie wykonuje się wielokrotnie lub powtarza się w określonych odstępach czasu u osób z krwawieniami lub z przewlekłą niedokrwistością lub nadkrwistością w celu oceny skuteczności leczenia. Może być też wykonywane regularnie u pacjentów leczonych z powodu nowotworu, gdyż chemioterapeutyki mogą uszkodzić szpik kostny.

Ponieważ oznaczanie stężenia hemoglobiny jest częścią badania morfologii krwi, przy interpretacji badania bierze się równocześnie pod uwagę inne parametry, takie jak hematokryt, RBC, liczbę retykulocytów i/lub wskaźniki czerwonokrwinkowe. Należy także wziąć pod uwagę szereg innych czynników, w tym wiek, płeć, pochodzenie etniczne pacjenta.

Przyczyną obniżonego stężenia hemoglobiny mogą być:

• Ostre lub przewlekłe krwawienia z przewodu pokarmowego (np. obecność wrzodów, polip, raka jelita grubego) lub innych miejsc jak pęcherz moczowy, macica (np. obfite krwawienia miesięczne) lub ciężkie urazy.
• Niedobory pokarmowe, m.in. żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego
• Uszkodzenie szpiku kostnego przez, na przykład, toksyny, promieniowanie lub chemioterapeutyki, zakażenia lub leki.
• Zaawansowana przewlekła choroba nerek, która prowadzi do spadku wytwarzania erytropoetyny, hormonu produkowanego przez nerki stymulującego powstawanie erytrocytów w szpiku kostnym.
• Przewlekłe zakażenia.
• Upośledzenie czynności szpiku kostnego z powodu takich chorób jak niedokrwistość aplastyczna, zespół mielodysplastyczny lub nowotwory takie jak białaczki i chłoniaki lub inne nowotwory, które szerzą się do szpiku kostnego.
• Zwiększone niszczenie erytrocytów np. w niedokrwistości hemolitycznej spowodowanej obecnością autoprzeciwciał lub defektami budowy krwinek czerwonych. Do takich defektów należą hemoglobinopatie (np. w niedokrwistości sierpowatokrwinkowej), nieprawidłowości budowy błony RBC (np. we wrodzonej sferocytozie) lub zmiany aktywności enzymów krwinkowych (np. niedobór G6PD).
• Zmniejszone wytwarzanie hemoglobiny (np. w talasemiach).
  

Podwyższone stężenie hemoglobiny może być wynikiem:

• Czerwienicy prawdziwej, rzadkiej choroby, w której wytwarzana jest zbyt duża liczba erytrocytów
• Chorób płuc; jeśli z powodu trudności z oddychaniem do komórek dostarczana jest zbyt mała ilość tlenu organizm próbuje kompensować niedotlenienie wytwarzając większą liczbę RBC
• Wrodzonych chorób serca; w niektórych chorobach istnieje nieprawidłowe połączenie pomiędzy dwiema stronami serca, co powoduje zmniejszone ciśnienie tlenu we krwi. Organizm próbuje kompensować niedotlenienie wytwarzając większą liczbę RBC
• Nowotworów nerek, które wydzielają zwiększone ilości erytropoetyny
• Palenia tytoniu; u osób palących stężenie hemoglobiny jest wyższe niż u niepalących
• Przyczyn genetycznych (zmieniona wrażliwość na tlen, zaburzenia wiązania i oddawania tlenu przez hemoglobinę)
• Długiego przebywania na dużej wysokości nad poziomem morza; jest to wynik kompensacji niższej zawartości tlenu w powietrzu wdychanym
• Odwodnienia; jeśli zmniejsza się objętość płynnej części krwi stężenie hemoglobiny pozornie się zwiększa

‍

Zawartość hemoglobiny ulega lekkiemu obniżeniu podczas prawidłowej ciąży.  

Stężenie hemoglobiny zmienia się po przetoczeniu krwi.    

1. Czy można samodzielnie oznaczyć hemoglobinę w domu?

Tak, są obecnie dostępne odpowiednie testy. Badanie w domu ma szereg zalet. Trzeba jednak pamiętać, że wynik nie jest tak wiarygodny jak wynik badania laboratoryjnego. Istnieje duże ryzyko uzyskiwania wyników zafałszowanych, m. in. z powodu braku odpowiedniego przeszkolenia wykonawcy testu. Sposób wykonywania badań kontrolnych powinien wybrać lekarz.

2. Czy są osoby o zwiększonym ryzyku obniżenia hemoglobiny?

U kobiet w wieku rozrodczym stężenie hemoglobiny może być niższe niż u mężczyzn z powodu utraty krwi i żelaza w czasie menstruacji, a u kobiet ciężarnych z powodu zwiększonego zapotrzebowania na żelazo. Do osób bardziej narażonych na rozwój niedokrwistości należą osoby niedożywione, stosujące dietę ubogą w żelazo i witaminy, chorzy poddawani zabiegom chirurgicznym lub po rozległych urazach, przewlekle chorzy, w tym pacjenci z przewlekłą chorobą nerek, nowotworami, AIDS, nieswoistymi zapalnymi chorobami jelit, przewlekłymi zakażeniami lub przewlekłymi stanami zapalnymi (np. reumatoidalnym zapaleniem stawów). Zwiększone ryzyko występuje także u krewnych osób z genetycznie uwarunkowanymi zaburzeniami prowadzącymi do niedokrwistości, np. sierpowatością krwinek lub talasemią, gdyż również u nich mogą wystąpić te schorzenia

3. Czy istnieją objawy ostrzegające o możliwości występowania niedokrwistości?

Do takich objawów można zaliczyć zmęczenie, omdlenia, bladość skóry i duszność..

4. Czy odpowiednia dieta i prawidłowe odżywianie pomagają w utrzymaniu prawidłowego poziomu hemoglobiny?

Tak, stosowanie dobrze zbilansowanej diety może zapobiec niedokrwistości wywołanej niedoborem żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego. W sytuacji możliwego niedoboru tych składników zaleca się przyjmowanie odpowiednich suplementów. Jednakże większość przypadków niedoboru witaminy B12 wynika z jej złego wchłaniania, a większość przypadków niedokrwistości z niedoboru żelaza jest spowodowana krwawieniami. W takich przypadkach, a także w zaburzeniach wywołanych innymi przyczynami niż niedobory pokarmowe, zmiana diety nie rozwiąże problemu.

‍

Linki do stron polskich:
‍Niedokrwistość
‍
Linki do stron obcojęzycznych:
‍American Society of Hematology: Blood Basics
ASH: Anemia
National Heart, Lung, Blood Institute: Blood Diseases
MedlinePlus Medical Encyclopedia: Anemia
Mayo Clinic: Anemia