Oznaczenie cystatyny C jest badaniem, mającym na celu ocenę pracy nerek. Celowość jego zastosowania w ocenie przesączania kłębuszkowego jest nadal przedmiotem wielu badań.

Nie opracowano jeszcze zaleceń, dotyczących celowości wykonywania oznaczeń w różnych stanach klinicznych. Niektóre badania sugerują, że może być pomocne w przypadkach objawów nieprawidłowej pracy nerek i/lub schorzeń wpływających na ich czynność przy prawidłowym stężeniu kreatyniny i prawidłowej wielkości przesączania kłębuszkowego.

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.

Nie

Cystatyna C jest inhibitorem proteinazy cysteinowej, produkowanym przez komórki jądrzaste (zawierające chromosomy i materiał genetyczny), czyli przez większość komórek w organizmie. Jest ona syntetyzowana w stałym tempie, znajduje się w płynach ustrojowych, takich jak krew, płyn mózgowo-rdzeniowy i mleko matki.

Cystatyna C jest eliminowana z organizmu poprzez kłębuszki - sieć drobnych naczyń krwionośnych w nerkach, które przepuszczają przez swoje ścianki wodę, rozpuszczone substancje i produkty rozpadu, zatrzymując jednocześnie komórki krwi i większe białka. W ten sposób powstaje przesącz pierwotny. Następnie część substancji w tym cystatyna C i glukoza ulęgają wchłonięciu, podczas gdy produkty uboczne metabolizmu wraz z zagęszczonym płynem docierają do pęcherza w postaci moczu i są wydalane. Powstawanie przesączu pierwotnego jest oceniane jako współczynnik przesączania kłębuszkowego GFR (ang. Glomerular Filtration Rate).

Współczynnik przesączania kłębuszkowego, wykorzystywany przez lekarza jako wskaźnik prawidłowej pracy nerek, można oznaczyć kilkoma sposobami. Tradycyjną i najpopularniejszą metodą było oznaczenie klirensu kreatyniny w oparciu o stężenie kreatyniny w surowicy i w dobowej zbiórce moczu. Procedura ta była użyteczna, lecz niewystarczająco precyzyjna i obecnie stopniowo ustępuje pola innym metodom. The American Kidney Foundation zaleca oznaczenie kreatyniny w surowicy i w połączeniu z innymi informacjami, takimi jak płeć, wiek i rasa, określenie w oparciu o odpowiedni wzór matematyczny wartości tzw. wyliczanego współczynnika przesączania kłębuszkowego eGFR (ang. estimated GFR). Stężenie cystatyny C wzrasta wraz ze spadkiem szybkości filtracji kłębuszkowej, zatem jej wysoki poziom wskazuje na niski współczynnik GFR. Coraz więcej danych oraz opracowań przemawia za słusznością oznaczeń cystatyny C, jednak istnieją w tej kwestii pewne kontrowersje, a ostateczna jej użyteczność kliniczna nie została jeszcze potwierdzona.

Oznaczenie cystatyny C może być stosowane alternatywnie do oznaczeń kreatyniny i klirensu kreatyniny jako badanie przesiewowe oraz do monitorowania upośledzenia funkcji nerek. Może ono być szczególnie przydatne w wykrywaniu wczesnych stadiów zaburzeń funkcji nerek (ocenianego w eGFR), gdy oznaczenie kreatyniny jest niemiarodajne: np.: u pacjentów z marskością wątroby, bardzo otyłych, niedożywionych lub z bardzo niską masą mięśniową (kreatynina wytwarzana jest w mięśniach). Uważa się, że oznaczanie cystatyny C może być przydatne we wczesnym okresie niewydolności nerek, kiedy inne badania są prawidłowe.      

Ostatnio ukazały się prace wskazujące na użyteczność oznaczeń cystatyny C w określeniu ryzyka choroby sercowo-naczyniowej.     do góry

Oznaczanie cystatyny C nie jest jeszcze szeroko rozpowszechnione ani ogólnie przyjęte. Może zostać zlecone w przypadku stwierdzenia lub podejrzenia choroby mającej wpływ na pracę nerek i przesączanie kłębuszkowe. Badanie to może być również wykonane w celu sprawdzenia wczesnego stadium dysfunkcji nerek i/lub monitorowania ich funkcji w czasie.

Wczesne stadium choroby nerek może być bezobjawowe i nie musi powodować wzrostu poziomu kreatyniny. W przypadku, gdy wyniki klirensu kreatyniny nie są dla lekarza miarodajne lub też uważa on, że współczynnik przesączania kłębuszkowego może być oceniony dokładniej przy pomocy innego testu, jako alternatywne badanie może on zlecić oznaczenie cystatyny C.

Lekarz będzie zwracał uwagę na podwyższony poziom cystatyny C w surowicy, który odpowiada niskiemu przesączaniu kłębuszkowemu oraz dysfunkcji nerek. Jeżeli nerki pracują prawidłowo cystatyna C wytwarzana jest i usuwana na drodze przesączania kłębuszkowego (a następnie rozkładana w innych częściach nerek) w stałym tempie. Wówczas jej poziom we krwi powinien być stały, a współczynnik GFR prawidłowy.

Poziom cystatyny C może być podwyższony w przypadku chorób nowotworowych i w chorobach reumatycznych. Wpływ na stężenie mogą mieć również leki jak np. kortykosteroidy powodujące jego wzrost lub cyklosporyna powodująca jego obniżenie. Zazwyczaj jednak większość leków, infekcje, dieta, stany zapalne ani zmiany nowotworowe nie mają wpływu na poziom cystatyny C. Dotyczy to również płci, wieku (za wyjątkiem osób bardzo młodych i bardzo starych) oraz rasy.

Najnowsze badania wskazują, że zwiększone stężenie cystatyny C może wskazywać na wzrost ryzyka choroby serca, udaru i prawdopodobieństwa zgonu.

‍

Stężenie cystatyny C może wzrastać w hiperhomocysteinemii, często spotykanej u pacjentów po transplantacji nerki. Wzrost stężenia obserwowany jest także podczas progresji choroby wątroby. Stężenie cystatyny może być podwyższone w chorobach reumatycznych i nowotworach.
Kortykosterydy mogą podwyższać stężenie cystatyny, a cyklosporyna obniżać.

1. Czy poziom cystatyny C można oznaczyć w moczu?

Nie. W przeciwieństwie do kreatyniny, cystatyna C jest wchłaniana zwrotnie z przesączu pierwotnego, a następnie metabolizowana w nerkach. W prawidłowych warunkach cystatyna C nie występuje w moczu.

‍2. Czy oznaczenie cystatyny C może być zastosowane do innych celów niż ocena współczynnika GFR?

Są prowadzone prace nad innym zastosowaniem oznaczeń cystatyny C. Dotychczas oprócz dysfunkcji nerek, wiązana jest ona z hiperhomocysteinemią (często spotykaną u pacjentów po przeszczepach nerek) oraz z postępem chorób wątroby. W jednym z badań przeprowadzono porównanie poziomu cystatyny C w surowicy z jej poziomem w płynie opłucnowym (płyn zbierający się w opłucnej w wyniku różnych schorzeń), co miało za zadanie pomóc w wykryciu przyczyn tworzenia się płynu. Nie wiadomo, czy wyniki tego badania okażą się przydatne pod względem klinicznym.

3. W jaki sposób oblicza się eGFR?

Obecnie rekomendowany przez National Kidney Foundation jest wzór o nazwie MDRD (Modification of Diet in Renal Disease study). Do obliczenia eGFR za pomocą tego wzoru wykorzystuje się stężenie kreatyniny w surowicy, wiek, płeć i rasę pacjenta.

Niekiedy używane są inne wzory z wykorzystaniem stężenia kreatyniny, mocznika i cystatyny C.

4. W jaki inny jeszcze sposób można uzyskać współczynnik GFR?

Współczynnika GFR nie można zmierzyć bezpośrednio. Najlepszą metodą jego oceny jest procedura zwana klirensem inuliny. Nie jest ona jednak stosowana rutynowo ze względu na koszt i sposób wykonania. W celu jej przeprowadzenia należy podawać we wlewie dożylnym roztwór inuliny, a następnie pobierać próbki moczu w określonych odstępach czasu przez kilka godzin. Inne metody oznaczeń przy zastosowaniu znaczników radioaktywnych mają podobne wady.

‍

Linki do stron obcojęzycznych:

NIDDK: Kidney Disease
National Kidney Foundation: Patient Resources
MedlinePlus: Kidney Diseases

‍