Układ moczowy oczyszcza krew oraz usuwa z organizmu nadmiar wody i zbędnych substancji, np. mocznika z moczem. Układ ten składa się z dwóch nerek, dwóch moczowodów odprowadzających mocz z nerek do pęcherza moczowego oraz cewki moczowej wydalającej mocz poza organizm. W kontroli wydalania moczu pomagają mięśnie.

Nerki są narządami w kształcie ziaren fasoli, znajdującymi się poniżej klatki piersiowej po lewej i prawej stronie pleców. Wprawdzie człowiek posiada dwie nerki, lecz w przypadku uszkodzenia lub usunięcia jednej z nich organizm nadal może funkcjonować. Nerki otrzymują krew z tętnic, filtrują ją a następnie przesyłają do serca, z właściwymi proporcjami związków chemicznych i płynów dla całego organizmu.

Nerki kontrolują ilość i jakość płynów w organizmie. Wytwarzają również hormony i witaminy, które wpływają na czynność wielu narządów - na przykład hormon o nazwie renina, wspomaga kontrolę ciśnienia tętniczego krwi. W przypadku zaburzenia pracy nerek, produkty rozkładu i płyny mogą nagromadzić się do niebezpiecznego poziomu, stanowiąc zagrożenie życia. Nerki wspomagają kontrolę stężenia sodu, potasu, chlorków, wodorowęglanów (HCO3-), pH, wapnia, fosforanu i magnezu.

W załączeniu link do strony informująca o działaniu nerek (w języku angielskim).

‍

Choroby i stany kliniczne mające wpływ na pracę nerek

W USA choroby nerek znajdują się na dziewiątym miejscu wśród przyczyn zgonów. Najczęstsze powody przewlekłej choroby nerek to cukrzyca i nadciśnienie. (Pacjenci z cukrzycą lub nadciśnieniem są bardziej narażeni na choroby nerek. Odnośniki do informacji zamieszczono poniżej w rozdziale pod tytułem   "Podobne strony w Internecie"). Wszelkie choroby atakujące naczynia krwionośne, w tym cukrzyca, nadciśnienie i arterioskleroza (stwardnienie tętnic) mogą upośledzać zdolność nerek do filtrowania krwi i regulacji płynów w organizmie. Choroby i infekcje innych narządów mogą również spowodować zaburzenia pracy nerek. Zaburzenia takie mogą zagrażać życiu pacjenta i dlatego wymagają szybkiej interwencji. Choroby nerek często dają objawy dopiero w późnych stadiach, co może doprowadzić do ostatecznej niewydolności nerek stanowiącej bezpośrednie zagrożenie życia. W takim przypadku niezbędne jest dializowanie lub przeszczep. Istnieje ponad 100 rodzajów schorzeń mogących doprowadzić do postępującego wyniszczenia nerek. Poniżej opisano najczęściej spotykane z nich oraz objawy, których nie należy lekceważyć.

Zator

W układzie moczowym może powstać niedrożność lub zator wywołany na przykład przez kamień nerkowy, nowotwór, powiększanie się macicy podczas ciąży lub powiększony gruczoł stercza. Nagromadzenie moczu może prowadzić do zakażenia lub urazu nerki. Obecność kamieni nerkowych zazwyczaj powoduje ból. Zator z innej przyczyny może przebiegać bezobjawowo a wykrywa się go dopiero po uzyskaniu nieprawidłowych wyników badania moczu lub badania obrazowego RTG, USG).

Infekcja

Infekcje układu moczowego, takie jak zapalenie pęcherza moczowego, mogą prowadzić do poważnych powikłań. Objawy to między innymi gorączka, nagła potrzeba i częste oddawanie moczu oraz ból i pieczenie podczas oddawania moczu. Często towarzyszy im ucisk lub ból w podbrzuszu lub krzyżu a czasami oddawanie cuchnącego moczu lub krwiomocz. Odmiedniczkowe zapalenie nerek jest chorobą tkanki nerek, często występującą w wyniku zapalenia pęcherza moczowego. Ryzyko wystąpienia zakażenia wzrasta w przypadku zatoru, jak również w przypadku zakażeń w innych częściach organizmu, jak na przykład zakażenie bakteriami paciorkowca, liszajec lub infekcja bakteryjna serca.

Choroby kłębuszków nerkowych

Choroby te dotyczą elementów nerek odpowiedzialnych za filtrowanie krwi. Mogą być wynikiem cukrzycy lub nadciśnienia i stanowią główną przyczynę przewlekłej choroby nerek. Krew filtrowana jest przez  mikroskopijnej wielkości naczynia krwionośne zwanych kłębuszkami nerkowymi. Od każdego z nich odchodzi mała cewka, która zbiera odfiltrowane produkty rozkładu. Układ filtrujący (kłębuszek nerkowy wraz z cewką) to nefron.

Choroba kłębuszków nerkowych często wywołana jest nieprawidłową reakcją układu odpornościowego, kiedy mechanizmy obronne organizmu przez pomyłkę atakują tkankę nerkową. Czasami przyczyną jest też choroba autoimmnizacyjna, taka jak układowy toczeń rumieniowaty lub zespół Goodpasture'a. Choroba kłębuszków wystąpić może również po przebytej infekcji bakteryjnej w innej części ciała, jak na przykład bakterie paciorkowca w gardle lub na skórze, liszajowiec lub też infekcja serca. Czynnikiem wywołującym chorobę kłębuszków mogą być również wirusy, na przykład HIV.

W chorobach i stanach klinicznych klasyfikowanych jako zapalenie kłębuszków nerkowych (zwane również zapaleniem nerek lub zespołem nerczycowym), kłębuszki nerkowe objęte są stanem zapalnym. Wraz z zaburzeniem filtracji krwi spada ilość wydalanego moczu, woda i produkty rozkładu odkładają się we krwi a krew pojawia się w moczu. Krwinki rozpadają się, przez co mocz często zabarwiony jest na brązowo a nie na czerwono. Z powodu nadmiaru wody w organizmie pewne tkanki zwiększają swoją objętość (stan zwany obrzękiem). Rezultat może być różny - stan taki może ustąpić po kilku tygodniach, trwale ograniczyć funkcję nerek lub doprowadzić do ich trwałej niewydolności.

Zespół nerczycowy to utrata białka z krwi do moczu spowodowana uszkodzeniem błony pomiędzy kłębuszkami i cewką. Wraz z obniżeniem ilości albuminy (głównego białka) we krwi, w poszczególnych częściach ciałach tworzą się obrzęki ze względu na nadmiar płynu (zazwyczaj są to okolice oczu, brzuch lub nogi). Inne choroby mogą również doprowadzić do powstania tego zespołu oraz mogą spowodować powikłania takie jak skrzepy krwi lub wysoki poziom cholesterolu. Zespół nerczycowy u dzieci z reguły jest podatny na leczenie i nie powoduje trwałego uszkodzenia nerek.

Inne czynniki

Każdy przypadek znacznej utraty krwi lub ograniczenia przepływu krwi może spowodować zaburzenia pracy nerek. Czynnikami mogącymi wywołać nagłe problemy nerkowe są między innymi znaczne odwodnienie, niektóre zabiegi chirurgiczne wykonywane na tętnicach lub na sercu, ostra infekcja krwi lub serca i ostra niewydolność serca. Uszkodzenie jest zazwyczaj odwracalne, chociaż w przypadku wstrząsu lub ostrej infekcji może być trwałe. Niektóre leki i odczynniki diagnostyczne mogą mieć skutki toksyczne. W pewnych przypadkach do uszkodzenia nerek przyczynić mogą się niesterydowe leki przeciwzapalne (jak na przykład ibuprofen sprzedawany bez recepty, lub inne przepisane przez lekarza), kontrast podawany przy prześwietleniu, inhibitory ACE oraz niektóre antybiotyki. Ostra (nagła) niewydolność nerek może doprowadzić do stanu zagrażającego życiu pacjenta i wymagać natychmiastowej interwencji lekarza.

Nowotwory w obrębie układu moczowego są znacznie rzadsze niż w obrębie innych narządów. Istnieją dwa główne rodzaje. Jeden z nich to guz Wilmsa występujący u małych dzieci, który wykryć można z powodu twardego obrzęku brzucha. Rak nerkowokomórkowy występuje z kolei u osób starszych i w średnim wieku. Może on powodować obecność krwi w moczu, lecz często nie zostaje wykryty do momentu wystąpienia przerzutów. Nowotwory pęcherza moczowego są częściej spotykane i niejednokrotnie towarzyszy im bezbolesne oddawanie moczu z krwią. Niejednokrotnie obecność krwi wykrywa się dopiero po wykonaniu badania ogólnego moczu. Wcześnie wykryte nowotwory pęcherza moczowego są uleczalne, więc w przypadku wykrycia obecności krwi w moczu (wyjątek stanowi krwawienie miesięczne u kobiet) należy udać się do lekarza.

‍

Choroby nerek często przez wiele lat nie dają żadnych objawów, lub objawy są zbyt nieswoiste, aby powiązać je z nieprawidłowościami w obrębie tego narządu. Z tego powodu bardzo ważne jest wykonywanie rutynowych badań; można dzięki temu wykryć krew lub białko w moczu oraz nieprawidłowe ilości substancji chemicznych takich jak kreatynina lub azot mocznikowy we krwi (BUN), co stanowi wczesny objaw nieprawidłowego funkcjonowania lub niewydolności nerek. Poniższe stany mogą być objawem choroby nerek i nie należy ich ignorować, lecz jak najszybciej zgłosić się do lekarza:

• obrzęki, szczególnie wokół oczu, na twarzy, nadgarstkach, podbrzuszu, udach lub kostkach
• mocz pienisty, z krwią lub koloru kawy
• zmniejszona ilość oddawanego moczu
• problemy przy oddawaniu moczu takie jak pieczenie, nieprawidłowa wydzielina lub zmiana częstotliwości oddawania moczu, szczególnie w nocy
• ból w środkowej części pleców (boki), poniżej żeber, w okolicach nerek
• wysokie ciśnienie krwi.

Wraz z postępem choroby, mogą wystąpić następujące objawy:

• świąd
• zmęczenie, brak koncentracji
• brak łaknienia, nudności i/lub wymioty
• obrzęk i/lub drętwienie dłoni i stóp
• ciemnienie skóry
• skurcze mięśni

‍

Badania wykonane na próbkach krwi i moczu pacjenta są pierwszym sposobem wykrycia choroby nerek i minimalizacji ich uszkodzenia. Tego rodzaju oznaczenia mogą wykazać, w jakim stopniu nerki wydalają nadmiar płynów i produkty rozkładu. W przypadku podejrzenia problemów strukturalnych stosuje się różnorodne techniki obrazowania, mające na celu ocenę pracy nerek. Czasami w celach diagnostycznych wykonuje się biopsję tkanki nerkowej.

Najczęściej wykonywane badania przesiewowe i diagnostyczne

W celu wykrycia choroby nerek lub układu moczowego wykonuje się kilka powszechnie dostępnych badań. Jest to między innymi oznaczenie kreatyniny we krwi, oszacowanie współczynnika filtracji kłębuszkowej (EGFR) oraz oznaczenie stężenia azotu mocznika we krwi (BUN). Poziom tych substancji we krwi wzrasta wraz ze spowolnieniem filtracji. Nieprawidłowy wynik badań jest zazwyczaj pierwszym objawem choroby nerek. Zazwyczaj w ramach rutynowych badań przesiewowych wykonuje się również badanie ogólne moczu. Oznaczenia te mają na celu wykrycie objawów wskazujących na chorobę nerek lub układu moczowego, takich jak obecność czerwonych krwinek, białych krwinek (lub leukocytów) i białka we krwi. U pacjentów z cukrzycą lub nadciśnieniem ilość białek (mikroalbumin) w moczu należy oznaczać co najmniej raz w roku, aby móc wykryć chorobę nerek we wczesnym stadium. W przypadku objawów wskazujących na zakażenie posiew moczu może potwierdzić infekcję bakteryjną.

Badania monitorujące czynność nerek

W przypadku rozpoznania choroby nerek wykonuje się badania pomagające monitorować czynność nerek. Stężenie azotu mocznika i kreatyniny we krwi oznacza się w celu oceny stadium zaawansowania choroby. Można również wykonać badania wapnia i fosforanu we krwi oraz równowagę elektrolitową w surowicy i moczu, ponieważ choroba nerek niejednokrotnie prowadzi do jej zaburzenia. Można również oznaczyć hemoglobinę w ramach badania morfologii krwi, ponieważ nerki wytwarzają hormon o nazwie erytropoetyna, który kontroluje wytwarzanie czerwonych krwinek. Całkowite białko w moczu może służyć do oceny skuteczności leczenia cukrzycy i zespołu nerczycowego. Stężenie hormonu przytarczyc, kontrolującego stężenie wapnia, jest często podwyższony u pacjentów z chorobą nerek. Często oznacza się go, aby sprawdzić, czy organizm otrzymuje wystarczającą ilość wapnia i witaminy D, jako zapobieganie uszkodzeniu kości.

Techniki obrazowe

W przypadku podejrzenia problemu strukturalnego lub zatoru pomocne może okazać się zdjęcie nerek. W tym celu można wykorzystać techniki obrazowe takie jak ultrasonografia, tomografia komputerowa, scyntygrafia izotopowa lub pielografia dożylna (IVP). Wykonuje się również badania rentgenologiczne takie jak urografia dożylna, cystografia mikcyjna czy też arteriografia (lub angiografia) nerkowa.

Biopsja nerek

Biopsja może pomóc w ustaleniu przyczyny obecności białka we krwi lub moczu i może służyć w celu monitorowania skuteczności leczenia. Badanie wycinka tkanki nerkowej może wyjawić rodzaj i zakres uszkodzenia nerki. Biopsja wykonana przy pomocy igły i techniki obrazowej jest przydatnym elementem diagnostycznym w przypadku podejrzenia choroby kłębuszków nerkowych.

‍

Sposób leczenia zależy od rodzaju choroby nerek lub układu moczowego. Wczesne rozpoznanie zwiększa prawdopodobieństwo wyleczenia. Niezbędne może okazać się zachowanie odpowiedniej diety, leczenie farmakologiczne lub chirurgiczne. W przypadku utraty zdolności nerek do usuwania produktów rozkładu i wody z organizmu, kilka razy w tygodniu pacjent poddawany jest dializie przy pomocy urządzenia przejmującego filtracyjną funkcję nerek. W przypadku niewydolności nerek można również wykonać przeszczep. Pacjenci z cukrzycą lub nadciśnieniem powinni kontrolować ciśnienie i poziom cukru we krwi, co pozwala zapobiegać uszkodzeniu nerek, lub minimalizować jego stopień.

‍Link do stron obcojęzycznych:
National Kidney Foundation
‍National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases: Kidney Disease
‍NIDDK: Your Kidneys & How They Work
‍American Association of Kidney Patients
‍Medline Plus: Kidney Diseases
‍American Kidney Fund
‍The Kidney Foundation of Canada: How Kidneys Work
‍idsHealth: Your Kidneys
‍Centers for Disease Control and Prevention: Chronic Kidney Disease Initiative

‍