Badanie wykonuje się aby ocenić:

• czy stężenie sodu pozostaje w prawidłowym zakresie,
• równowagę elektrolitową i czynność nerek,
• przebieg i leczenie przewlekłej lub ostrej hiper- lub hiponatremii (wysokiego lub niskiego stężenia sodu).

‍

W przypadkach odwodnienia lub obrzęków, w monitorowaniu przebiegu niektórych chorób przewlekłych takich jak nadciśnienie lub zbyt niskie ciśnienie tętnicze.

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej. W niektórych przypadkach pobiera się próbkę moczu dobowego.

Nie.

Badanie służy do pomiaru stężenia sodu we krwi. Sód jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu, w tym nerwów i mięśni. Należy do elektrolitów, jest dodatnio naładowanym jonem i współdziała z innymi elektrolitami: potasem, chlorkiem i jonem wodorowęglanowym (HCO3-) w regulacji objętości płynów w organizmie. Sód jest obecny we wszystkich płynach organizmu, ale w największych ilościach występuje w płynie zewnątrzkomórkowym, w tym w osoczu krwi. Stężenie sodu w płynie zewnątrzkomórkowym i całkowita objętość wody w organizmie są regulowane przez nerki.

Sód jest dostarczany w diecie, w formie soli kuchennej (chlorku sodu, NaCl) i w pewnych ilościach we wszystkich pokarmach. Większość osób przyjmuje w diecie wystarczająco dużo sodu. Organizm zużywa potrzebną ilość, a nadmiar jest wydalany przez nerki z moczem, tak aby utrzymać stężenie sodu w bardzo wąskich granicach. Organizm reguluje stężenie sodu we krwi przez:

• wytwarzanie hormonów, które mogą zwiększać (hormony natriuretyczne) lub zmniejszać (aldosteron) wydalanie sodu z moczem
• wytwarzanie hormonu, który zapobiega utracie wody (ADH, hormon antydiuretyczny)
• kontrolę pragnienia (nawet jednoprocentowy wzrost stężenia sodu we krwi sprawia, że czujemy pragnienie i pijemy wodę, co pozwala obniżyć stężenie sodu do wartości prawidłowych)

Nieprawidłowy poziom sodu we krwi zwykle wiąże się z zaburzeniem któregoś z mechanizmów regulacyjnych. Kiedy stężenie sodu we krwi zmienia się, ilość wody w organizmie także ulega zmianie, co może prowadzić do odwodnienia lub powstania obrzęków, szczególnie nóg.

‍

Badanie stężenia sodu we krwi jest wykorzystywane do rozpoznania hiponatremii (niskiego stężenia sodu) lub hipernatremii (wysokiego stężenia sodu). Lekarz może zlecić równocześnie badanie innych elektrolitów aby ocenić czy nie występuje zaburzenie gospodarki wodno-elektroliowej. Można je zlecić, aby sprawdzić, czy choroba lub zaburzenie dotyczące mózgu, płuc, wątroby, serca, nerek, tarczycy lub nadnerczy wynika z nadmiaru lub niedoboru sodu. U pacjentów z zaburzeniem równowagi elektrolitowej badanie stężenia sodu we krwi może być regularnie powtarzane w celu oceny skuteczności leczenia. Wykonuje się je też w kontroli terapii lekami, które wpływają na poziom sodu, np. lekami moczopędnymi.

Stężenie sodu w moczu zwykle oznacza się u pacjentów, którzy mają nieprawidłowe jego stężenie we krwi, aby określić, czy zaburzenie wynika z nadmiernej podaży czy też z utraty zbyt dużych jego ilości. Oznaczenie sodu w moczu pozwala też sprawdzić, czy osoba z nadciśnieniem tętniczym spożywa zbyt dużo tego pierwiastka. Często sód w moczu bada się u pacjentów z nieprawidłową funkcją nerek, co pomaga w rozpoznaniu przyczyny choroby i w ustaleniu odpowiedniego leczenia.

Badanie stężenia sodu we krwi wchodzi w skład podstawowych badań laboratoryjnych wykonywanych u większości pacjentów. Jest jednym z elektrolitów, których stężenie często oznacza się razem. Najczęściej są to sód, potas, chlorek i wodorowęglan. Sód wchodzi też w skład podstawowych badań metabolicznych, wykonywanych w przypadku nieswoistych objawów, u pacjentów otrzymujących dożylnie płyny albo kiedy istnieje ryzyko odwodnienia. Panele elektrolitów i podstawowych badań metabolicznych są używane powszechnie w ocenie leczenia takich chorób, jak nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, choroby wątroby i nerek. Badanie sodu we krwi można też zlecić, kiedy pacjent wykazuje objawy hiponatremii, np. osłabienie, dezorientację, apatię, albo objawy hipernatremii, np. pragnienie, zmniejszone wydalanie moczu, skurcze mięśni lub rozdrażnienie.
Wydalanie sodu z moczem można zlecić w przypadku nieprawidłowego stężenia sodu w osoczu w celu określenia przyczyny zaburzenia lub też w celu monitorowania leczenia

Niskie stężenie sodu we krwi, nazywane hiponatremią, powodowane jest nadmierną utratą sodu, albo nadmierną podażą lub zatrzymaniem wody wiodącymi do przewodnienia i obrzęków. Jeśli poziom sodu spada szybko, może wystąpić znaczne osłabienie, a w ciężkich przypadkach zaburzenia świadomości i nawet śpiączka. Powolnemu spadkowi poziomu sodu mogą nie towarzyszyć żadne objawy, stąd badanie to wykonuje się także u pacjentów, u których nie stwierdza się objawów hiponatremii.

Hiponatremia rzadko jest powodowana niedoborem sodu w diecie lub niedostateczną jego podażą w płynach dożylnych. Zwykle wynika z utraty sodu (w związku z chorobą Addisona, biegunką, nadmiernym poceniem się, przyjmowaniem leków moczopędnych lub chorobami nerek). W niektórych przypadkach hiponatremia może być spowodowana nadmiarem wody (piciem zbyt dużych ilości wody, niewydolnością serca, marskością wątroby lub zespołem nerczycowym - utratą białka przez nerki). W niektórych chorobach (szczególnie dotyczących mózgu, płuc, w wielu nowotworach lub w związku z niektórymi lekami) nieprawidłowo wydzielany jest hormon antydiuretyczny, co powoduje zatrzymanie wody.

Wysokie stężenie sodu we krwi, zwane hipernatremią, prawie zawsze powodowane jest nadmierną utratą wody, która nie jest zrównoważona zwiększonym przyjmowaniem płynów (odwodnieniem). Do objawów należą: suche śluzówki, zwiększone pragnienie, pobudzenie, niepokój, zaburzenia zachowania, a nawet śpiączka lub drgawki, jeśli poziom sodu jest bardzo wysoki. W rzadkich przypadkach hipernatremia może być spowodowana zespołem Cushinga lub niedostateczną produkcją lub działaniem hormonu antydiuretycznego (moczówką prostą).

Stężenie sodu w moczu powinno zawsze być oceniane w odniesieniu do stężenia we krwi. Może zmieniać się razem ze stężeniem we krwi albo przeciwnie do niego. Prawidłowo organizm wydala nadmiar sodu, więc stężenie w moczu może być zwiększone z powodu zwiększonego stężenia we krwi. Poziom tego jonu w moczu może się też zwiększać, jeśli dochodzi do nadmiernej jego utraty i wówczas stężenie we krwi będzie prawidłowe lub niskie. Jeśli poziom sodu we krwi jest niski z powodu niedostatecznej podaży, stężenie w moczu też będzie niskie.

Wzrost wydalania sodu z moczem może wskazywać na przyjmowanie leków moczopędnych lub chorobę Addisona.

Spadek wydalania sodu z moczem może wskazywać na odwodnienie, zastoinową niewydolność krążenia, choroby wątroby lub zespół nerczycowy.

Oznaczanie stężenia sodu w osoczu łączy się zwykle z oznaczaniem innych elektrolitów. Dzięki temu można obliczyć lukę anionową (LA). Znajomość LA jest przydatna w wykrywaniu obecności substancji, które normalnie nie występują we krwi, np. niektórych toksyn.

Wzrost stężenia sodu w osoczu mogą powodować niektóre leki, w tym steroidy anaboliczne, antybiotyki, kortykosteroidy, leki przeczyszczające, na kaszel i doustne środki antykoncepcyjne.
Spadek stężenia sodu może być spowodowany przyjmowaniem inhibitorów ACE, leków moczopędnych, karbamazepiny, heparyny i trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych.

1. Jakie jest zalecane spożycie soli w diecie?

Według amerykańskiej Food and Nutrition Board osoby dorosłe nie powinny spożywać więcej niż 2300 mg soli dziennie. Przeciętna dieta dostarcza dostatecznych ilości soli, ale trzeba zwrócić uwagę aby nie przekraczać zalecanej dawki dziennej.

Do typowych źródeł soli należy sól spożywcza używana do przygotowania takich produktów jak sery, zupy, kiszonki, pieczywo. Dużo soli zawierają zwykle produkty przetworzone i dania gotowe, zwłaszcza typu „fast food”.

U osób z nadciśnieniem tętniczym, zmniejszenie podaży soli w diecie przyności znaczące korzyści zdrowotne. Natomiast u osób bez nadciśnienia tętniczego stosowanie zdrowej diety z obniżoną zawartością sodu może zmniejszyć ryzyko wystąpienia choroby sercowo-naczyniowej w przyszłości.

Potrzeba solenia potraw jest nabyta. Zmysł smaku dostosowuje się stopniowo do zmniejszonej podaży soli, więc odczuwana zmiana smaku potraw jest tylko przejściowa.

‍

2. Czy są jakieś czynniki predysponujące do niskiego lub wysokiego stężenia sodu?

Tak. Osoby cierpiące na biegunkę, nadmierne pocenie się, chorobę Addisona, choroby nerek lub zastoinową niewydolność serca mogą mieć niskie stężenia sodu. U osób odwodnionych, przyjmujących leki moczopędne, z zespołem Cushinga, mukowiscydozą, zaburzeniami neurologicznymi, niedoczynnością tarczycy lub niewydolnością nerek stężenie sodu może być podwyższone.

‍

Linki do stron obcojęzycznych:

MedlinePlus: Fluid and Electrolyte Balance
FamilyDoctor.org: Dehydration
MayoClinic.com: Hyponatremia