W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
Po rozpoznaniu cukrzycy w celu rozróżnienia cukrzycy typu 1 o charakterze immunologicznym od cukrzycy typu 2.
Kiedy badanie jest wykonywane?
Badanie wykonuje się u pacjentów ze świeżo rozpoznaną cukrzycą w celu określenia czy choroba ma charakter autoimmunizacyjny; u pacjentów z cukrzycą nie wymagającą leczenia insuliną w przypadku trudności z osiągnięciem dobrego wyrównania glikemii (trudności z utrzymaniem prawidłowego lub zadowalającego poziomu glukozy we krwi).
Jak się pobiera próbkę do badania?
Próbka krwi pobrana z żyły łokciowej.
Czy do badania trzeba się przygotować?
Nie
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Cukrzyca typu 1 jest chorobą, charakteryzującą się brakiem insuliny spowodowanym autoimmunologicznym procesem skierowanym przeciwko komórkom beta w trzustce, produkującym insulinę. Badania mierzące poziom autoprzeciwciał związanych z cukrzycą to: przeciwciała przeciwko komórkom wysp trzustkowych (ICA), przeciwciała przeciwko insulinie (IAA), przeciwciała przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego (GADA) oraz przeciwciała przeciwko fosfatazom tyrozyny (IA-2A). Autoprzeciwciała te nie powodują cukrzycy typu 1, ale ich obecność świadczy o destrukcji komórek beta i utracie ich funkcji, powodujących niewystarczającą produkcję insuliny. Jeżeli zniszczeniu ulegnie około 80-90% wszystkich komórek beta, u pacjenta występują objawy cukrzycy, takie jak częste oddawanie moczu, wzmożone pragnienie, utrata masy ciała i utrudnione gojenie się ran. Skutkiem niewystarczającej ilości insuliny jest hiperglikemia (wysokie stężenie glukozy we krwi). Jeśli objawy nie zostaną rozpoznane, nieleczona hiperglikemia może wywołać stan bezpośredniego zagrożenia życia, który może rozwinąć się w ciągu kilku tygodni czy nawet dni. Przewlekła hiperglikemia może prowadzić do uszkodzenia naczyń krwionośnych i narządów takich jak nerki.
Około 10% wszystkich przypadków cukrzycy to cukrzyca typu 1 (o podłożu autoimmunizacyjnym). Spośród wszystkich chorych z cukrzycą typu 1, około 75% przypadków rozpoznaje się u pacjentów poniżej 20 roku życia. Cukrzyca typu 1 była kiedyś nazywana cukrzycą młodzieńczą lub insulinozależną, obecnie zaś opisuje się ją jako cukrzycę spowodowaną destrukcją komórek beta trzustki. Autoprzeciwciała przeciwwyspowe można wykryć we krwi na kilka miesięcy bądź lat przed rozwojem cukrzycy typu 1. Wprawdzie u osób, u których stwierdzono obecność przeciwciał przeciwwyspowych istnieje duże prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy typu 1, jednak nie każda z nich zachoruje. U ponad 95% pacjentów z cukrzycą typu 1, w momencie rozpoznania choroby wykryć można jeden lub więcej rodzajów autoprzeciwciał przeciwwyspowych. Badanie na obecność autoprzeciwciał przeciwwyspowych u osób bez cukrzycy jest zalecane jedynie jako element badań naukowych.
Cukrzyca typu 2 nie jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym, nie charakteryzuje się więc obecnością autoprzeciwciał. Za podstawową przyczynę jej powstania uznaje się insulinooporność.
W badaniu ICA oznacza się grupę autoprzeciwciał przeciwko komórkom beta wysp trzustki, skierowanych przeciwko różnym białkom (antygenom) tych komórek. Jest to badanie półilościowe wykonywane metodą immunofluorescencji pośredniej. GADA i IA-2A są przeciwciałami skierowanymi przeciwko swoistym antygenom komórek beta wysp. Jedynym antygenem uważanym za wysoce swoisty dla komórek beta jest insulina, a przeciwciała skierowane przeciwko insulinie są oznaczane skrótem IAA.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
Badanie na obecność autoprzeciwciał związanych z cukrzycą nie jest niezbędne w celu rozpoznania cukrzycy typu 1. W populacji ogólnej, nie ma korzyści z przesiewowego oznaczania tych przeciwciał, to badanie może być przydatne u pacjentów, którzy mają zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy typu 1 (np. u rodzeństwa lub potomstwa osób chorujących na cukrzycę typu 1).
Badanie przeciwciał związanych z cukrzycą wykonuje się w diagnostyce różnicowej pomiędzy cukrzycą typu 1 o etiologii autoimmunizacyjnej, a cukrzycą spowodowaną innymi przyczynami (np. cukrzyca wywołana otyłością i insulinoopornością). Obecność ICA, GADA lub IA-2A potwierdza rozpoznanie cukrzycy typu 1. Oznaczenie IAA musi być wykonane przed włączeniem terapii insuliną. Podobnie jak w przypadku ICA, GADA i IA-2A, dodatni wynik IAA u osoby z cukrzycą nie leczonej insuliną stanowi potwierdzenie występowania cukrzycy typu 1.
Zaleca się badanie zarówno obecności ICA lub kombinacji GAD/IA-2A, z uwagi na najniższe koszty badania. Profil autoprzeciwciał u dzieci i u dorosłych zazwyczaj różni się. U dzieci narażonych na rozwój cukrzycy jako pierwsze autoprzeciwciała pojawiają się IAA. W miarę postępu choroby IAA mogą zanikać, a pojawiają się GADA i IA-2A. W początkowej fazie cukrzycy typu 1 IA-2A występują rzadziej niż GADA i ICA. IAA wykrywa się u ponad 50% dzieci z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 1, zaś u dorosłych występują one o wiele rzadziej. Dlatego też oznaczenie IAA może być zalecane u młodszych dzieci w grupie dużego ryzyka zachorowania na cukrzycę.
Badanie autoprzeciwciał przeciwwyspowych może być również wykonywane w ramach badań naukowych, w celu przewidzenia rozwoju cukrzycy typu 1. Wraz ze wzrostem liczby autoprzeciwciał we krwi osoby zdrowej, wzrasta ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1 w przyszłości.
Różnice pomiędzy omawianymi rodzajami przeciwciał są przedstawione w poniższej tabeli:
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Badanie obecności autoprzeciwciał związanych z cukrzycą można zlecić u pacjenta z nowo rozpoznaną cukrzycą, kiedy lekarz podejrzewa, że choroba ta może być spowodowana procesem autoimmunizacyjnym. Ocena obecności IAA jako markera cukrzycy o etiologii autoimmunizacyjnej, powinna być dokonana przed włączeniem insulinoterapii. Iniekcje insuliny zarówno ludzkiej, jak i zwierzęcej, mogą stymulować powstawanie przeciwciał przeciw insulinie, co może powodować dodatni wynik w badaniu IAA. Badanie na obecność IAA nie rozróżnia autoprzeciwciał od przeciwciał, które powstały w odpowiedzi na podaną insulinę.
Wykonanie badania jednego lub kilku rodzajów autoprzeciwciał można zlecić u rodzeństwa lub potomstwa pacjenta z rozpoznaną cukrzycą typu 1. Badanie to może być wykonane jako badanie wstępne, a następnie w ustalonych odstępach czasu, zgodnie z zaleceniem lekarza wykonującego badania naukowe.
Co oznacza wynik?
UWAGA: Dla tego oznaczenia nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości referencyjne zalezą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w rozdziale Zakresy referencyjne i ich znaczenie.
W populacji osób zdrowych zazwyczaj nie stwierdza się obecności autoprzeciwciał przeciwwyspowych. Jednak stwierdzenie obecności tego rodzaju autoprzeciwciał u osoby zdrowej lub u rodzeństwa osoby z cukrzycą może oznaczać zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy typu 1 w przyszłości. Zdarzają się również wyniki fałszywie dodatnie. Wiele osób, z dodatnim wynikiem badania na obecność przeciwciał przeciwwyspowych, nigdy nie zachoruje na cukrzycę. Jeżeli cukrzyca typu 1 nie rozwija się, poziom tych przeciwciał zazwyczaj jest bardzo niski i może występować tylko przejściowo. U bardzo niewielkiej liczby pacjentów z cukrzycą typu 1, przeciwciała przeciwwyspowe nie osiągają poziomu wykrywalnego. Większość osób (ponad 95%) z cukrzycą typu 1, w chwili rozpoznania choroby ma przynajmniej jeden rodzaj przeciwciał związanych z cukrzycą. Dlatego też potwierdzeniem rozpoznania cukrzycy jest obecność jednego lub więcej rodzajów autoprzeciwciał (np. ICA, GADA, IA-2A i/lub IAA) u pacjenta z typowymi klinicznymi objawami schorzenia.
Jak wspomniano wcześniej, obecność jednego lub więcej rodzajów przeciwciał związanych z cukrzycą świadczy o zwiększonym ryzyku rozwoju cukrzycy typu 1. Im więcej rodzajów autoprzeciwciał znajduje się w organizmie pacjenta, tym większe jest ryzyko rozwoju tej choroby. Warto jednak pamiętać, że nie każda osoba z dodatnim wynikiem oznaczenia autoprzeciwciał zachoruje na cukrzycę typu 1. Jeśli u osoby zdrowej, u której stwierdza się obecność jednego lub kilku rodzajów przeciwciał przeeciwwyspowych, występuje niskie wydzielanie insuliny w odpowiedzi na dożylne podanie glukozy, wówczas ryzyko rozwoju cukrzycy typu 1 jest bardzo wysokie. U najbliższych krewnych pacjenta z cukrzycą typu 1, którzy mają dodatni wynik badania ICA i niskie wydzielanie insuliny po dożylnym podaniu glukozy, ryzyko rozwoju cukrzycy typu 1 w ciągu najbliższych pięciu lat wynosi około 60%. Z uwagi na to, że nie ma skutecznego sposobu by zapobiegać cukrzycy typu 1, nie zaleca się przesiewowego oznaczania przeciwciał przeciwwyspowych w populacji ogólnej, jak również u najbliższych krewnych pacjenta z cukrzycą typu 1.
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
Od decyzji lekarza i pacjenta zależy, które przeciwciało przeciwwyspowe należy zbadać w określonym czasie. Oznaczenia GADA i IA-2A są zautomatyzowane, co oznacza ich większą dostępność niż oznaczenia ICA, które są pracochłonne i wymagają dużego doświadczenia podczas interpretacji wyników.
Przeciwciała przeciwwyspowe mogą również występować u pacjentów z innymi endokrynologicznymi chorobami autoimmunizacyjnymi, takimi jak zapalenie tarczycy typu Hashimoto czy autoimmunizacyjna choroba Addisona.
Pytania i odpowiedzi
1. Czy ICA, GADA i IA-2A uszkadzają komórki beta?
Przeciwciała te związane są z destrukcją komórek beta wysp trzustki i odzwierciedlają trwający proces autoimmunizacyjny, jednak uważa się, że najprawdopodobniej nie są przyczyną tego uszkodzenia.
do góry
2. Czy wczesne rozpoznanie uszkodzenia komórek beta pozwoli zapobiec temu procesowi?
Niestety nie, jednak pozwala to wcześnie rozpoznać cukrzycę, gdy tylko pojawią się objawy takie jak częste oddawanie moczu, utrata masy ciała i hiperglikemia (wysokie stężenie glukozy we krwi). Wczesne rozpoznanie pomoże wdrożyć leczenie obniżające glikemię i kontynuując je zmniejszyć ryzyko pojawienia się powikłań cukrzycowych, takich jak uszkodzenie nerek czy oczu.
do góry
3. Czy te testy mogą być wykorzystane w rozpoznaniu cukrzycy?
Nie. Do rozpoznania cukrzycy wykorzystuje się wynik stężenia glukozy we krwi. Testy na obecność autoprzeciwciał związanych z cukrzycą wykonuje się w celu odróżnienia cukrzycy typu 1 od cukrzycy typu 2.
