‍

Opis

Badania przesiewowe są istotnym elementem medycyny profilaktycznej. U osób w wieku 30 – 49 lat wykonuje się je w celu wykrycia wczesnego stadium wielu często występujących i potencjalnie śmiertelnych chorób, takich jak nowotwory, cukrzyca czy choroby serca, które zaczynają się rozwijać u osób w średnim wieku. Badania te umożliwiają wykrycie choroby w najwcześniejszym i najłatwiejszym do wyleczenia stadium, często nawet zanim wystąpią widoczne objawy.
Informacje, których dostarczają badania przesiewowe, umożliwiają lekarzowi podjęcie działań mających na celu poprawę stanu zdrowia, a nawet wydłużenie życia. Na przykład, rutynowe oznaczenie stężenia cholesterolu pozwala ujawnić ryzyko rozwoju choroby serca i umożliwia podjęcie działań zapobiegawczych, takich jak zmiana trybu życia, zanim choroba przyjmie poważną formę.
W menu powyżej podane są linki do artykułów dotyczących laboratoryjnych badań przesiewowych, których wykonanie zaleca się osobom w wieku 30 – 49 lat. W artykułach tych zebrane są zalecenia wydane przez różne organizacje prozdrowotne. Nie wszystkie zalecenia pokrywają się ze sobą, dlatego tak ważne jest omówienie tych spraw z lekarzem prowadzącym. Decyzję o wykonaniu badań należy podejmować w oparciu o indywidualny stan zdrowia pacjenta i czynniki ryzyka.
Dalsze informacje dotyczące medycyny profilaktycznej i kroków, które można podjąć, aby zapewnić zdrowie sobie i swojej rodzinie znaleźć można w artykule Dobrostan i profilaktyka w erze odpowiedzialności pacjenta.

‍

Rak piersi

Rak piersi to druga w kolejności przyczyna zgonów z powodu nowotworów wśród amerykańskich kobiet. Regularne badania przesiewowe mogą pomóc w wykrywaniu nowotworu w jego wczesnym stadium, kiedy jest on zazwyczaj uleczalny. Dostępnych jest kilka rodzajów badań przesiewowych, takich jak mammografia – badanie wykonywane techniką obrazową, które jest szczególnie skuteczne w wykrywaniu nowotworów piersi na kilka lat przed wystąpieniem objawów. Wiele organizacji prozdrowotnych opublikowało swoje zalecenia dotyczące wieku, od którego kobiety powinny regularnie wykonywać mammografię, lecz opinie na ten temat różnią się. Każda kobieta powinna wspólnie z lekarzem ustalić wiek, w którym rozpocznie wykonywanie tych badań.

Zalecenia: Kobiety po 30. roku życia

• Amerykańskie Stowarzyszenie Nowotworowe zaleca badanie piersi przez lekarza co trzy lata, jako element rutynowych badań kontrolnych.
• Kobieta może również wykonywać samobadanie piersi i w przypadku wystąpienia wyczuwalnych zmian powinna zgłosić się do lekarza.

Zalecenia: Kobiety po 40. roku życia

• Amerykańskie Stowarzyszenie Nowotworowe oraz Amerykańskie Kolegium Położników i Ginekologów wydały następujące zalecenia dotyczące corocznego wykonywania badań przesiewowych przez kobiety z grupy umiarkowanego ryzyka:
• Począwszy od 40. roku życia kobiety powinny co roku wykonywać badanie mammograficzne oraz badanie piersi przez lekarza.
• Amerykańska organizacja zajmująca się profilaktyką (USPSTF) wydała następujące zalecenia dla kobiet z grupy umiarkowanego ryzyka:
• U kobiet poniżej 50. roku życia decyzję o rozpoczęciu regularnych badań mammograficznych podejmuje się indywidualnie, w oparciu o czynniki takie jak tolerancja kobiety na ryzyko.

Powyższe zalecenia dotyczą kobiet bez znanych czynników ryzyka rozwoju raka piersi. Kobiety z grupy podwyższonego ryzyka powinny wspólnie z lekarzem opracować dla siebie indywidualny program badań przesiewowych. W linku Amerykańskiego Stowarzyszenia Nowotworowego znajduje się lista czynników, które mogą zwiększać ryzyko raka piersi, takich jak predyspozycje genetyczne i historia choroby u pacjentki lub w rodzinie. Stowarzyszenie zaleca, aby u kobiet, które przez całe życie znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka od 30. roku życia corocznie wykonywać badanie mammograficzne oraz rezonans magnetyczny (MRI).

Linki do stron obcojęzycznych

National Cancer Institute: What You Need To Know About Cervical Cancer

Rak szyjki macicy

Większości zgonów spowodowanych rakiem szyjki macicy (dolnej części macicy) można by uniknąć, gdyby kobiety regularnie poddawały się badaniom ginekologicznym i wykonywały badania cytologiczne. Rak szyjki macicy rozwija się powoli, w ciągu kilku lat. Najczęściej atakuje kobiety po 40. roku życia. Rutynowe badania przesiewowe pozwalają na wczesne wykrycie zmian nowotworowych, kiedy są one wyleczalne. Badania przesiewowe umożliwiają nawet wykrycie zmian przednowotworowych, które można w związku z tym usunąć zanim nabiorą one charakteru złośliwego.

Zalecenia

Wykonanie badań cytologicznych szczególnie zaleca się kobietom, które nie wykonywały badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy przez co najmniej trzy lata lub które nigdy nie badały się pod tym kątem.
Wiele organizacji prozdrowotnych zaleca, aby kobiety powyżej 30. roku życia oprócz badań cytologicznych wykonywały badanie przesiewowe HPV DNA. Uporczywe zakażenia pewnymi typami (szczepami) wirusa HPV stanowią znaczne ryzyko rozwoju raka szyjki macicy. W USA dwa szczepy HPV – typ 16 i 18 – są przyczyną 70% zachorowań na ten rodzaj nowotworu.
Amerykańskie Kolegium Położników i Ginekologów (ACOG), amerykańska organizacja zajmująca się profilaktyką (USPSTF) oraz Amerykańskie Stowarzyszenie Nowotworowe (ACS) wydały następujące zalecenia:

• Kobiety w wieku 30 – 65 lat powinny wykonywać badanie cytologiczne oraz badanie HPV DNA co pięć lat (opcja preferowana), lub ewentualnie samo badanie cytologiczne co trzy lata.
  

Czynniki ryzyka

Częstotliwość wykonywania badań zależy od czynników ryzyka, takich jak ekspozycja na dietylostilbestrol (DES) in utero, wcześniejsze rozpoznanie raka szyjki macicy, zakażenie wirusem HIV lub osłabiony układ odpornościowy organizmu. Kobiety z powyższymi czynnikami ryzyka powinny częściej poddawać się badaniom, a częstotliwość należy ustalić indywidualnie z lekarzem prowadzącym. Kobiety po usunięciu macicy powinny dowiedzieć się, czy zachodzi u nich konieczność dalszego wykonywania badań przesiewowych.
ACOG przypomina, że nawet w przypadku braku konieczności wykonywania corocznych badań cytologicznych, większość kobiet powinna przynajmniej raz w roku podać się badaniu ginekologicznemu.

Linki do stron obcojęzycznych

National Cancer Institute: What You Need To Know About Cervical Cancer

‍

Wysokie stężenie cholesterolu

Począwszy od dzieciństwa, cholesterol oraz inne tłuszcze noszące nazwę lipidów zaczynają odkładać się w tętnicach, zamieniając się w blaszkę miażdżycową zwężającą światło tętnic. U osób dorosłych powstawanie blaszki miażdżycowej i towarzyszące temu problemy zdrowotne dotyczą nie tylko tętnic doprowadzających krew do mięśnia sercowego, lecz również tętnic w całym organizmie (stan ten nosi nazwę miażdżycy). W USA główną przyczyną zgonów zarówno u kobiet jak i u mężczyzn są choroby serca, a stężenie cholesterolu we krwi ma ogromny wpływ na ryzyko ich wystąpienia.
Wykonywanie badań przesiewowych w kierunku wysokiego stężenia cholesterolu, a w szczególności LDL-cholesterolu (tak zwanego „złego” cholesterolu) jest  istotne, ponieważ podwyższone stężenie cholesterolu może występować bezobjawowo, a według Amerykańskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (CDC)  jest to obserwowane u ponad 65% osób.

Zalecenia

Amerykański program edukacyjny w zakresie cholesterolu (NCEP) oraz Amerykańskie Stowarzyszenie Kardiologiczne (AHA) zalecają:

• wykonywanie pełnego profilu lipidowego na czczo co pięć lat u każdej osoby dorosłej powyżej 20. roku życia.
  Badanie wykonane na czczo, czyli po upływie 9 do 12 godzin od ostatniego posiłku składa się z czterech oznaczeń:

1. cholesterol całkowity,
2. cholesterol LDL, którego stężenie powinno  być niskie, ponieważ przyczynia się on do rozwoju blaszki miażdżycowej,
3. cholesterol HDL, którego stężenie  powinno być wysokie i
4. triglicerydy.
   
   Według NCEP badanie na czczo jest wstępnym badaniem preferowanym.  U pacjenta po posiłku można oznaczyć cholesterol całkowity i cholesterol HDL.

• Częstsze badania należy wykonywać u młodych osób dorosłych, u których występuje co najmniej jeden z poniższych czynników ryzyka:

1. Wynik oznaczenia cholesterolu całkowitego przekracza 200 mg/dl
2. Mężczyzna powyżej 45. roku życia lub kobieta powyżej 50. – 55. roku życia
3. Stężenie cholesterolu HDL jest niższe niż 40 mg/dl
4. Występują inne czynniki ryzyka choroby serca i udaru
   

Amerykańska organizacja zajmująca się profilaktyką (USPSTF) zaleca wykonywanie badań przesiewowych stężenia  cholesterolu w następujących przypadkach:

• U mężczyzn w wieku 20 – 35 lat: jeżeli znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka choroby wieńcowej; badania przesiewowe są zdecydowanie zalecane u mężczyzn powyżej 35. roku życia, bez względu na istniejące czynniki ryzyka
• U kobiet w wieku 20 – 45 lat: jeżeli znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka choroby wieńcowej; badania przesiewowe zdecydowanie zalecane u kobiet powyżej 45. roku życia, jeżeli kobieta jest w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej
  

Czynniki ryzyka

Występowanie poniższych czynników zwiększa ryzyko i stanowi podstawę do wykonywania częstszych badań:

• Palenie tytoniu
• Nadciśnienie (ciśnienie krwi przekraczające 140/90 mmHg lub przyjmowanie leków przeciwko nadciśnieniu)
• Cukrzyca
• Otyłość lub nadwaga
• Brak aktywności fizycznej
• Historia chorób serca we wczesnym wieku w rodzinie pacjenta
  

Ryzyko ataku/zawału serca jest większe u mężczyzn niż u kobiet i wzrasta ono z wiekiem.

Linki do stron obcojęzycznych

University of Maryland Heart Center: Heart Disease Risk Calculator
National Heart, Lung, and Blood Institute: High Blood Cholesterol

‍

Ludzki wirus upośledzenia odporności (HIV)

HIV jest wirusem wywołującym zagrażającą życiu chorobę AIDS (zespół nabytego niedoboru odporności). W pierwszej fazie zakażenie HIV może przebiegać bezobjawowo lub objawy mogą być nieswoiste, przypominające grypę i ustępujące po krótkim czasie. Jeżeli zakażenie nie zostanie wykryte i poddane leczeniu, po pewnym czasie występują postępujące objawy AIDS. Z czasem HIV niszczy układ odpornościowy, a organizm staje się bezbronny w obliczu wszelkiego rodzaju infekcji.
W 40 stanach USA, gdzie wyniki badań na obecność wirusa HIV są objęte klauzulą poufności, w roku 2009 zakażenie wirusem HIV rozpoznano u 10200 osób w wieku 30 – 45 lat. Są to najnowsze dane statystyczne Amerykańskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (CDC). Zakażenie najczęściej dotyka mężczyzn homoseksualnych i biseksualnych, a w następnej kolejności osoby wstrzykujące sobie narkotyki. Znaczna liczba chorych to osoby pochodzenia latynoskiego i afroamerykańskiego. Szacuje się, że w USA zakażonych jest około 1,2 miliona osób, z czego około 20% nie zdaje sobie z tego sprawy, przez co może zakażać kolejne osoby.

HIV przenosi się w następujący sposób:

• Poprzez utrzymywanie stosunków seksualnych bez zabezpieczenia z zakażonym partnerem
• Poprzez wspólne używanie igieł i strzykawek (na przykład przy dożylnym wstrzykiwaniu narkotyków)
• Zakażona kobieta ciężarna może przekazać wirusa dziecku podczas ciąży lub porodu
• Obecnie w USA, dzięki badaniu krwi do przetoczeń, technikom obróbki cieplnej oraz innym sposobom uzdatniania preparatów krwiopochodnych, ryzyko zarażenia HIV podczas przetoczenia jest bardzo niewielkie. Jednak przed rokiem 1985, kiedy w USA rozpoczęto badanie oddawanej krwi i wprowadzono procesy niszczenia wirusa HIV w preparatach krwiopochodnych takich jak czynnik 8 i albumina, HIV rozprzestrzeniał się poprzez przetoczenia zakażonej krwi lub jej składników.

Dlaczego należy wykonywać badania przesiewowe?

Badania przesiewowe na obecność wirusa HIV są w USA istotnym elementem profilaktycznym i prozdrowotnym, ponieważ wczesne rozpoznanie umożliwia szybkie rozpoczęcie skutecznego leczenia, spowalniającego rozwój AIDS. Wczesne rozpoznanie jest również korzystne z punktu widzenia innych osób i całego społeczeństwa. Po rozpoznaniu pacjent może zmienić swoje zachowanie w taki sposób, aby nie narażać innych na kontakt ze swoimi płynami ustrojowymi, co zapobiega rozprzestrzenianiu się zakażenia. U zakażonej kobiety ciężarnej można wdrożyć leczenie zapobiegające przekazaniu infekcji dziecku. Jeżeli wynik badania przesiewowego będzie ujemny, można podjąć kroki zapobiegające zakażeniu.

Poznaj swoje ryzyko

Sytuacje zwiększające ryzyko zarażenia wirusem HIV to między innymi:

• Utrzymywanie stosunków seksualnych bez zabezpieczenia z kilkoma partnerami; choroby przenoszone drogą płciową powodują większą podatność na zakażenie HIV podczas stosunków seksualnych z osobą zakażoną.
• Mężczyzna utrzymujący kontakty seksualne z innymi mężczyznami.
• Świadczenie usług seksualnych w zamian za pieniądze lub narkotyki lub kontakty seksualne z osobami nieznanymi.
• Wstrzykiwanie narkotyków przy pomocy skażonych igieł.
• Partner seksualny zakażony wirusem HIV.
• Utrzymywanie kontaktów seksualnych z osobami podpadającymi pod jedną z powyższych kategorii lub brak pewności co do ryzykownych zachowań seksualnych partnera.

Częstotliwość wykonywania badań powinna zależeć od aktywności i kontaktów seksualnych. Na przykład u osoby pozostającej w długotrwałym, monogamicznym związku badanie wystarczy wykonać jednokrotnie.  Jeżeli jednak partner osoby badanej utrzymywał w ostatnim czasie kontakty seksualne z kilkoma osobami, ryzyko zakażenia rośnie. W przypadku utrzymywania kontaktów seksualnych (dotyczy to również niechcianych aktów seksualnych) z osobą, która dopuszcza się ryzykownych zachowań, należy koniecznie wykonywać badania.

Badania przesiewowe

Badania przesiewowe na obecność wirusa HIV mogą obejmować różnego rodzaju testy do wykrywania przeciwciał anty HIV. Badania łączone pozwalające wykryć przeciwciała przeciwko HIV oraz antygen p24 zwiększają prawdopodobieństwo szybszego wykrycia zakażenia po ekspozycji na wirusa.

Dostępne są następujące rodzaje testów:

• Próbkę krwi lub wymaz z ust można pobrać w gabinecie lekarskim i przesłać do badania w laboratorium. W tych samych warunkach można również wykonać szybki test, którego wyniki dostępne są po około 20 minutach.
  
• W USA dostępny jest również zestaw do pobrania próbki w warunkach domowych, który uzyskał akceptację Amerykańskiej Agencji do spraw Żywności i Leków (FDA). Zestaw umożliwia samodzielne pobranie próbki i przesłanie jej do laboratorium. Informacja o wyniku, wraz z odpowiednim doradztwem, podawana jest telefonicznie.
  
• W lipcu 2012 FDA zaakceptowała pierwszy test na obecność wirusa HIV do wykonania w warunkach domowych. Jest on podobny do zestawów stosowanych w gabinetach lekarskich i klinikach, gdzie pobiera się wymaz z ust, a wyniki dostępne są po około 20 minutach. Jest to wygodna metoda badania, lecz posiada ona pewne ograniczenia. Charakteryzuje się mniejszą czułością niż badanie krwi, więc zachodzi ryzyko niewykrycia niektórych przypadków HIV, które zostałyby wykryte w badaniu krwi. Test domowy nie jest również tak dokładny jak badanie wykonane przez przeszkolony personel medyczny. Należy uważać, aby unikać błędów podczas wykonywania badania. Dalsze informacje w artykule Badania domowe – jak unikać błędów).

Badania przesiewowe mają swoje ograniczenia. Należy pamiętać, że:

• Wprawdzie wynik badania przesiewowego u zdrowej osoby bez przeciwciał przeciwko wirusowi HIV będzie ujemny, lecz wynik ujemny oznacza tylko to, że w momencie wykonania badania w organizmie nie ma dowodów na obecność choroby. Osoby z grupy podwyższonego ryzyka zakażenia HIV pomimo ujemnego wyniku testu, powinny badać się regularnie.  
  
• Przeciwciała można wykryć w ciągu 2 do 8 tygodni od momentu ekspozycji na wirusa. Jeżeli od ekspozycji upłynęło mniej czasu, poziom przeciwciał może być jeszcze niewykrywalny i konieczne może okazać się wykonanie badania w późniejszym terminie przy użyciu innego testu lub połączonych testów wykrywających równocześnie przeciwciała anty HIV  i antygen HIV (antygen p24).  
  
• Dodatni wynik badania przesiewowego nie stanowi o rozpoznaniu choroby. Należy go potwierdzić przy pomocy drugiego, innego testu, tzw. testu potwierdzającego – może to być badanie Western blot lub testy wykrywające przeciwciała, różnicujące pomiędzy HIV-1 i HIV-2.  

Zalecenia dotyczące badań przesiewowych

• Amerykańskie Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorób (CDC) zaleca wykonywanie badań przesiewowych w kierunku wirusa HIV u osób w wieku od 13 do 64. roku życie co najmniej jednokrotnie, bez względu na płeć, orientację seksualną, przynależność etniczną i ryzyko zakażenia. CDC zaleca, aby u osób z grupy podwyższonego ryzyka zakażenia wirusem HIV badania przesiewowe wykonywać raz w roku.  
  
• Amerykańskie Kolegium Lekarzy podziela opinię CDC odnośnie wykonywania badań przesiewowych w kierunku wirusa HIV u każdej osoby w wieku od 13 do 64 lat. Kolegium zaleca również, aby częstotliwość badań przesiewowych ustalał lekarz indywidualnie dla każdego pacjenta.
  
• Amerykańska organizacja zajmująca się profilaktyką (USPSTF) zaleca, aby każda osoba w wieku 15 do 64 lat poddawana była badaniom przesiewowym w kierunku wirusa HIV. Według organizacji tej zalecana częstotliwość badań to jednorazowy test u wszystkich osób w wieku 15 do 64 lat i co najmniej coroczne badania przesiewowe u osób z grupy wysokiego ryzyka zarażenia wirusem HIV, np. mężczyzn utrzymujących kontakty seksualne z innymi mężczyznami, osób wstrzykujących narkotyki oraz w miejscach, w których łatwo o ekspozycję na wirusa, takich jak kliniki chorób wenerycznych, ośrodki pomocy narkomanom, więzienia i ośrodki zdrowia zajmujące się osobami bezdomnymi. Osoby z grupy umiarkowanie podwyższonego ryzyka mogą poddawać się badaniom przesiewowym nieco rzadziej niż raz w roku, np. co trzy lub pięć lat. Organizacja zajmująca się profilaktyką podkreśla, że ryzyko jest stałe, a decyzję o częstotliwości wykonywania badań podejmuje lekarz.
  
• Zalecenia dotyczące wykonywania badań na obecność wirusa HIV u kobiet ciężarnych zawarte są w artykule Ciąża.

Oprócz powyższych zaleceń badaniom na obecność wirusa HIV powinny poddawać się również następujące osoby:

• Osoby z rozpoznanym zapaleniem wątroby, gruźlicą lub chorobą weneryczną.
• Osoby, którym przed rokiem 1985 przetaczano krew, lub których partner miał przetaczaną krew, a następnie dodatni wynik badania na obecność wirusa HIV.
• Pracownicy służby zdrowia bezpośrednio narażeni na kontakt z krwią w pracy.
• Każda osoba, która uważa, że mogła mieć styczność z wirusem.

Rozmowa z lekarzem

Nie należy się dziwić, jeżeli lekarz poprosi pacjenta lub jego partnera o wyrażenie zgody na wykonanie badania przesiewowego na obecność wirusa HIV, zgodnie z zaleceniami CDC. Dzięki rutynowemu badaniu na obecność wirusa HIV (których wykonania można odmówić) pacjent unika uczucia zakłopotania lub zawstydzenia, które mogą mieć wpływ na jego leczenie. Osoby zakażone mogą następnie podjąć najlepsze dla siebie leczenie i podjąć kroki chroniące zdrowie swoich partnerów seksualnych, a nawet nienarodzonych dzieci. Jeżeli lekarz sam nie rozpocznie rozmowy na temat zdrowia seksualnego, można go poprosić o wykonanie badania i ocenę ryzyka. Badania i poradnictwo dostępne są również w klinikach wykonujących badania poufnie.

‍

Linki do stron polskich:

‍Krajowe Centrum ds. AIDS
Portal edukacyjny Krajowego Centrum ds. AIDS
Społeczny Komitet ds. AIDS
‍Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie: AIDS
Poradnia internetowa HIV/AIDS

‍

‍Linki do stron obcojęzycznych

Poufnych informacji w języku angielskim udziela infolinia CDC dotycząca HIV/AIDS: 800-232-4636.
Wyszukiwarka przychodni wykonujących oznaczenia HIV w USA:

National HIV and STD Testing Resources
KidsHealth.org: HIV and AIDS
MedlinePlus: Screening and diagnosis for HIV
Mayo Clinic: HIV/AIDS - Preparing for your appointment
AIDSinfo: HIV Testing

‍

‍

Otyłość

Według Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób, w USA na otyłość cierpi ponad jedna trzecia osób dorosłych. W ciągu ostatnich dwudziestu lat odsetek osób otyłych stale rośnie we wszystkich grupach wiekowych i pozostaje na wysokim poziomie.
Otyłość stanowi zagrożenie dla zdrowia, ponieważ zwiększa ryzyko wystąpienia wielu chorób, takich jak nadciśnienie, dyslipidemie (wysokie stężenie cholesterolu i/lub wysokie stężenie triglicerydów), cukrzyca typu 2, choroba wieńcowa, udar i niektóre nowotwory.
Wyliczenie wskaźnika masy ciała (BMI) może być przydatne w ustaleniu masy tkanki tłuszczowej w organizmie. Wskaźnik ten umożliwia oszacowanie nadwagi i /lub otyłości. U osób dorosłych wyliczenia dokonuje się według następującego równania:

BMI = (masa ciała w kilogramach) / (wzrost metrach, podniesiony do kwadratu)
BMI < 18,5 niedowaga
BMI 18,5-24,9 prawidłowa masa ciała
BMI 25,.0 – 29,9 nadwaga
BMI 30 lub więcej - otyłość

Zalecenia

Amerykańska organizacja zajmująca się profilaktyką (USPSTF) zaleca, aby lekarze badali każdego pacjenta pod kątem otyłości, co potwierdza również Amerykańska Akademia Lekarzy Rodzinnych. W roku 2012 USPSTF opublikowała zaktualizowane zalecenia, które lekarze przekazują otyłym pacjentom, mające na celu zmianę trybu życia prowadzącą do utraty zbędnej nadwagi, poprawy tolerancji glukozy i zmniejszenia innych czynników ryzyka wystąpienia choroby sercowo-naczyniowej.  

Linki do stron obcojęzycznych

National Heart, Lung, and Blood Institute: Calculate Your Body Mass Index

‍

Chlamydioza i rzeżączka

Chlamydioza i rzeżączka to obecnie najczęściej występujące zakażenia bakteryjne przenoszone drogą płciową w USA. W wielu przypadkach nie towarzyszą im żadne objawy. Infekcje zazwyczaj umiejscawiają się w okolicach narządów płciowych, lecz mogą również zająć inne błony śluzowe, oczy lub stawy. Kobieta ciężarna może również zarazić nimi swoje dziecko. Często przebiegają bezobjawowo, lecz nieleczone mogą powodować niepłodność i inne powikłania zdrowotne. Obydwie te choroby można wyleczyć przy pomocy antybiotyków.
Wprawdzie najwięcej przypadków zakażeń chlamydiami i dwoinkami rzeżączki występuje u ludzi młodych, jednak mogą one pojawić się u aktywnych seksualnie osób w każdym wieku. Często chlamydioza i rzeżączka występują u chorego jednocześnie.

Zalecenia dla kobiet

• Amerykańskie Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorobom (CDC), amerykańska organizacja zajmująca się promocją działań prewencyjnych w ochronie zdrowia (USPSTF), Amerykańska Akademia Lekarzy Rodzinnych (AAFP) oraz Amerykańskie Kolegium Położników i Ginekologów (ACOG) zaleca wykonywanie badań przesiewowych w kierunku chlamydiozy u wszystkich aktywnych seksualnie dorosłych kobiet z grupy podwyższonego ryzyka, czyli posiadających nowego partnera seksualnego lub utrzymujących stosunki seksualne z kilkoma osobami. CDC zaleca coroczne wykonywanie takich badań
  
• CDC, USPSTF, AAFP i ACOG sugerują wykonywanie badań przesiewowych w kierunku rzeżączki u wszystkich aktywnych seksualnie dorosłych kobiet z grupy podwyższonego ryzyka.

Zalecenia dotyczące wykonywania badań przesiewowych w ciąży znajdują się w dziale Badania u kobiet ciężarnych i badania prenatalne.

Zalecenia dla mężczyzn

Powyższe organizacje nie zalecają wykonywania rutynowych badań przesiewowych u zdrowych, aktywnych seksualnie, heteroseksualnych mężczyzn. Lekarz może jednak podjąć decyzję w oparciu o ocenę sytuacji i czynniki ryzyka takie jak występowanie tych chorób w środowisku lokalnym. Należy pamiętać, że nieleczony lub niewyleczony mężczyzna może zakażać swoje partnerki seksualne.

• CDC zaleca, aby aktywni seksualnie mężczyźni utrzymujący kontakty homoseksualne badali się w kierunku chlamydiozy i rzeżączki przynajmniej raz w roku.

Ryzyko

Czynniki ryzyka zakażenia chlamydiami lub dwoinkami rzeżączki to między innymi:

• Przebyte zakażenie jedną lub obiema tymi bakteriami
• Obecność innych chorób przenoszonych drogą płciową, szczególnie zakażenia wirusem HIV
• Nowy partner seksualny lub utrzymywanie kontaktów seksualnych z kilkoma osobami
• Nieregularne stosowanie prezerwatyw w kontaktach seksualnych
• Świadczenie usług seksualnych za pieniądze lub narkotyki
• Przyjmowanie narkotyków
• Osoby przebywające w zakładach karnych
• Mężczyźni homoseksualni.

Z uwagi na to, że często dochodzi do ponownych zakażeń, CDC zaleca, aby kobiety i mężczyźni leczeni na chlamydiozę lub rzeżączkę byli poddawani badaniom po trzech miesiącach od zakończenia leczenia lub podczas kolejnej wizyty kontrolnej, bez względu na to, czy ich partner również był leczony. Bardzo ważna jest kontynuacja corocznych badań przesiewowych, ponieważ ponowne zakażenie jest zawsze możliwe.

Linki do stron obcojęzycznych

CDC: Get Tested, Find Free, Fast, and Confidential Testing Near You
‍‍CDC: Chlamydia
CDC: Gonorrhea

Linki do stron polskich

Wytyczne postępowania w rzeżączce u dorosłych
Forum Ginekologiczne nt. chlamydiozy
Wpływ natychmiastowego leczenia partnerów seksualnych osób chorych na rzeżączkę lub chlamydiozę na nawrót lub przetrwanie choroby
Badania prenatalne - chlamydioza
Chlamydia trachomatis- charakterystyka patogenu i diagnostyka zakażeń

‍

‍

Rak jelita grubego

Rak jelita grubego to trzeci co do częstotliwości występowania nowotwór u osób dorosłych i druga główna przyczyna zgonów w wyniku nowotworu u kobiet i mężczyzn w USA. Rakowi jelita grubego można zapobiegać, a jeżeli zostanie odpowiednio wcześnie wykryty, można go również wyleczyć. Badania wykazały, że regularne wykonywanie badań przesiewowych może zmniejszyć liczbę zgonów w wyniku tej choroby aż o jedną trzecią.
Badania przesiewowe mające na celu wykrycie i usuwanie polipów i zmian w jelicie grubym, mogą zapobiegać rozwojowi raka. Zmiany takie występują zazwyczaj u osób powyżej 50. roku życia, więc specjaliści zalecają wykonywanie ogólnych badań przesiewowych w tej grupie wiekowej, nawet przy braku czynników ryzyka. W przypadku występowania czynników opisanych poniżej, należy porozmawiać z lekarzem o możliwości wcześniejszego rozpoczęcia badań.

Czynniki ryzyka

Dokładne przyczyny rozwoju raka jelita grubego nie są znane, lecz uważa się, że ryzyko jest związane z uwarunkowaniami genetycznymi, dietą oraz trybem życia. U osób z czynnikami ryzyka badania przesiewowe należy rozpocząć wcześniej, czasami nawet przed ukończeniem 40. roku życia i wykonywać je częściej.

• Ryzyko umiarkowane: Osoby powyżej 50. roku życia bez znanych czynników ryzyka.
  
• Ryzyko podwyższone: Historia raka jelita grubego lub polipów gruczolakowatych w rodzinie. Ten rodzaj polipów jest związany z podwyższonym ryzykiem rozwoju raka, nawet u osób bez historii raka jelita grubego w rodzinie. Jednak w jednym na pięć przypadków raka jelita grubego, choroba ta występowała u członków rodziny.
  W tej kategorii ryzyka znajdują się w szczególności osoby, których najbliższy krewny (rodzic, rodzeństwo lub dziecko) chorował na raka jelita grubego lub polipy gruczolakowate przed ukończeniem 60. roku życia, lub jeżeli co najmniej dwóch członków rodziny chorowało w dowolnym wieku. Ryzyko podwaja się u osób, których najbliższy krewny chorował i wzrasta jeszcze bardziej, jeżeli chorobę u najbliższego krewnego rozpoznano w młodym wieku, albo jeżeli chorowało kilku członków najbliższej rodziny.
  Ryzyko raka jelita grubego wzrasta również u osób, u których rozpoznano tę chorobę w przeszłości lub u których w badaniu kolonoskopowym wykryto polipy.
  
• Ryzyko wysokie: U osób z genetycznymi uwarunkowaniami takimi jak rodzinna polipowatość jelita grubego (FAP), dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością (HNPCC) albo podwyższone ryzyko HNPCC w związku z historią choroby w rodzinie, zachodzi wysokie ryzyko wystąpienia raka jelita grubego. Również u pacjentów z zapalnymi chorobami jelit, takimi jak wrzodziejące zapalenie okrężnicy czy choroba Leśniowskiego-Crohna ryzyko wystąpienia raka jelita grubego jest bardzo wysokie.

Według Amerykańskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (CDC) do wzrostu ryzyka może również przyczyniać się nieodpowiedni tryb życia, czyli brak regularnej aktywności fizycznej, niskie spożycie owoców i warzyw, dieta obfitująca w tłuszcz i uboga w błonnik, otyłość, spożywanie alkoholu i palenie tytoniu.

Rodzaje badań wykonywanych w celach przesiewowych

W ramach badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego zaleca się wykonywanie oznaczeń w próbkach kału mających na celu wykrycie istniejących nowotworów oraz badania obrazowe jelita grubego pozwalające stwierdzić obecność przedrakowych polipów oraz istniejących stanów nowotworowych.

• Badania laboratoryjne pozwalają wykryć obecność krwi lub materiału DNA w kale – co wskazuje na obecność raka. Wykonuje się trzy rodzaje oznaczeń:

1. ‍Badanie na krew utajoną w kale (FOBT)
2. Badanie na krew utajoną w kale metodą immunochemiczną (iFOBT)
3. Badanie na obecność materiału DNA w kale
   Jeżeli wyniki są nieprawidłowe, u pacjenta należy wykonać kolonoskopię.

• Badania techniką obrazową pozwalają wykryć nieprawidłowości takie jak polipy i mniej widoczne płaskie zmiany w nabłonku pustego jelita grubego.

1. Dwie z wykonywanych procedur wykorzystują przewód zakończony kamerą wideo: kolonoskopia pozwala obejrzeć wnętrze jelita grubego na całej długości, a sigmoidoskopia koncentruje się na jego końcowym odcinku. Tymi metodami można również usuwać polipy, które następnie poddaje się badaniu histopatologicznemu.
2. Pozostałe metody wykorzystują promienie rentgenowskie: kolonografia, czyli badanie metodą tomografii komputerowej, pozwala na tworzenie wielu dwu- i trójwymiarowych obrazów jelita grubego, a dzięki wlewowi doodbytniczemu z podwójnym kontrastem (DCBE) uzyskuje się obrazy guzków, polipów i innych nieprawidłowości w obrębie jelita grubego. Te dwie metody pozwalają jedynie na zobrazowanie polipów. Usunięcie polipów wymaga wykonania kolonoskopii lub sigmoidoskopii.

Kolonoskopia jest badaniem najdokładniejszym, lecz jednocześnie najdroższym i najbardziej inwazyjnym. Jest to najwłaściwsze badanie dla pacjentów z grupy wysokiego ryzyka rozwoju raka jelita grubego. Badania próbek kału oraz sigmoidoskopia są łatwiejsze do wykonania, lecz mniej dokładne, dlatego najlepiej wykonywać je łącznie.
Lekarz pomoże pacjentowi ocenić indywidualne czynniki ryzyka, ustalić, czy konieczne jest rozpoczęcie wykonywania badań przed ukończeniem 50. roku życia i wybrać najodpowiedniejsze badanie. Według CDC wykonanie któregokolwiek z zalecanych badań jest lepsze niż brak badań.

Zalecenia

Wiele organizacji prozdrowotnych wydaje własne zalecenia dotyczące badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego. Zalecenia dotyczące preferowanych badań oraz częstotliwości ich wykonywania mogą się nieco różnić, lecz wszystkie te organizacje są zgodne co do konieczności ich prowadzenia. W marcu 2008 Amerykańskie Stowarzyszenie Nowotworowe, organizacje działające na rzecz pacjentów z rakiem jelita grubego oraz Amerykańskie Kolegium Radiologów, wydały wspólne wytyczne dotyczące wczesnego wykrywania polipów przedrakowych i raka jelita grubego. Wytyczne te zawierają wszechstronny opis postępowania u osób z grupy podwyższonego ryzyka, u których badania można zacząć przed 50. rokiem życia. W takich przypadkach lekarz pomaga dobrać najodpowiedniejszy zestaw badań profilaktycznych oraz częstotliwość ich wykonywania.  

• Zgodnie ze wspólnymi wytycznymi, wykonywanie badań przesiewowych metodą kolonoskopii należy rozpocząć przed ukończeniem 40. roku życia u osób, u których występuje historia raka jelita grubego lub polipów gruczolakowatych w rodzinie - członek najbliższej rodziny (rodzic, rodzeństwo, dziecko) zachorował przed ukończeniem 60. roku życia lub co najmniej dwóch członków najbliższej rodziny zachorowało w dowolnym wieku (o ile nie jest to zespół dziedziczny).
  W przypadku historii raka jelita grubego lub polipów gruczolakowatych u członka najbliższej rodziny powyżej 60. roku życia lub u co najmniej dwóch członków dalszej rodziny w dowolnym wieku, organizacje te zalecają wykonywanie badań przesiewowych podobnie jak u osób bez czynników ryzyka.
  Zapalne choroby jelit: wytyczne zalecają rozpoczęcie wykonywania badań przesiewowych 8 lat po wystąpieniu pierwszych objawów choroby.
  Dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością (HNPCC): wytyczne zalecają rozpoczęcie wykonywania badań przesiewowych w wieku 20 – 25 lat, lub na 10 lat przed osiągnięciem wieku, w którym zachorowała najmłodsza osoba w najbliższej rodzinie.
  Rodzinna polipowatość jelita grubego (FAP) rozpoznana dzięki badaniom genetycznym lub podejrzenie FAP bez badań genetycznych: ACS zaleca rozpoczęcie badań przesiewowych w wieku 10 – 12 lat.
  
• Według amerykańskiej organizacji zajmującej się profilaktyką (USPSTF), pacjenci, których członek najbliższej rodziny chorował na gruczolaka lub raka jelita grubego, powinni stosować się do takich samych zaleceń jak osoby bez znanych czynników ryzyka. Jednak w przypadku, gdy najbliższy krewny pacjenta zachorował na raka jelita grubego w młodszym wieku lub gdy zachorowało kilku członków najbliższej rodziny USPSTF zaleca rozpoczęcie badań przesiewowych przed ukończeniem 50. roku życia.
  Niektóre organizacje, takie jak Amerykańskie Kolegium Gastroenterologii zaleca, aby u osób pochodzenia afrykańskiego wykonywanie badań rozpoczynać w wieku 45 lat, jednak USPSTF twierdzi, że zalecenia dla osób bez znanych czynników ryzyka odnoszą się do wszystkich grup etnicznych.
  

Które badania warto wykonać?

Pacjent powinien ustalić to wspólnie z lekarzem. Niektórzy pracodawcy i placówki medyczne również pomagają w podjęciu takiej decyzji.
Nie należy również lekceważyć konieczności powtarzania badań w odstępach czasu zaleconych przez lekarza.

‍

Na stronie

Testy: Fecal Occult Blood Test and Fecal Immunochemical Test

Choroby: Rak jelita grubego

‍
Linki do stron w języku polskim

Program badań przesiewowych: Wczesne wykrywanie raka jelita grubego

‍

‍Cukrzyca

Nie ma konieczności wykonywania badań przesiewowych w kierunku wszystkich opisanych tu chorób u każdej osoby w tej grupie wiekowej. Kliknij odpowiedni link, aby dowiedzieć się więcej na temat danej choroby i zdecydować, czy wskazane jest wykonanie badań przesiewowych w jej kierunku. Dostępne opcje badań należy omówić ze swoim lekarzem pierwszego kontaktu.

Cukrzyca

Cukrzyca to siódma z kolei przyczyna zgonów w Stanach Zjednoczonych. Według Amerykańskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (CDC) na cukrzycę (rozpoznaną jak i niezdiagnozowaną) cierpi 28,9 milionów, czyli 12,3% osób w wieku powyżej 20 lat, z czego 4,3 miliony to pacjenci z grupy wiekowej 20-44 lata, a 13,4 miliony z grupy wiekowej 45 -60 lat. Wśród osób dorosłych rozpoznana cukrzyca typu 2. stanowi 90 – 95% przypadków. Do wzrostu zachorowalności na cukrzycę typu 2 przyczyniają się otyłość, nadwaga i brak ruchu, czyli istotne problemy dotyczące całej populacji.
U 86 milionów dorosłych Amerykanów w wieku powyżej 20 lat występuje stan przedcukrzycowy, co oznacza, że stężenie glukozy we krwi jest podwyższone, lecz jeszcze nie na tyle wysokie, aby można było rozpoznać cukrzycę. Wykrycie stanu przedcukrzycowego umożliwia pacjentom podjęcie kroków mających na celu zapobieganie rozwojowi cukrzycy typu 2. i jej powikłań, takich jak zawał serca, udar, nadciśnienie, utrata wzroku i zaburzenia widzenia, choroby nerek oraz układu nerwowego. Ponad 60% amputacji kończyn dolnych wykonuje się u osób chorujących na cukrzycę.

Czynniki ryzyka:

Nadwaga – określona jako wskaźnik masy ciała (BMI) 25-29,9 kg/m2 lub otyłość BMI>30 kg/m2 –są głównymi czynnikami ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2.
Inne czynniki ryzyka związane ze stanem zdrowia to między innymi:

• Brak ruchu
• Nadciśnienie, czyli ciśnienie krwi na poziomie 140/90 mmHg lub wyższym, albo przyjmowane leki na nadciśnienie
• Choroba sercowo-naczyniowa w wywiadzie
• Stężenie cholesterolu HDL nieprzekraczające 40 mg/dl (1,03 mmol/l) i/lub stężenie triglicerydów przekraczające 250 mg/dl (2,82 mmol/l)
• Wynik oznaczenia HbA1c na poziomie 5,7% lub powyżej, upośledzona tolerancja glukozy lub nieprawidłowe stężenie glukozy na czczo
• Współwystępujące stany kliniczne związane z insulinoopornością, takie jak otyłość i rogowacenie ciemne

Rodzinne czynniki ryzyka to:

• Cukrzyca u jednego z rodziców lub rodzeństwa
• Pochodzenie afroamerykańskie, latynoskie, indiańskie, azjatyckie lub z wysp Pacyfiku

Czynniki ryzyka u kobiet to między innymi:

• Urodzenie dziecka powyżej 4 kg lub cukrzyca ciążowa
• Zespół policystycznych jajników

Badania przesiewowe

• Stężenie glukozy we krwi na czczo – w badaniu tym oznacza się poziom glukozy we krwi po 8-12 godzinach od ostatniego posiłku.
• HbA1c (inna nazwa to hemoglobina glikowana) – odzwierciedlenie średniego stężenia glukozy we krwi w ciągu poprzednich 2-3 miesięcy. Badanie to coraz częściej zaleca się w profilaktyce cukrzycy.
• Dwugodzinny test obciążenia glukozą (DTTG) – badanie rozpoczyna się od pobrania krwi na czczo w celu oznaczenia stężenia glukozy, następnie pacjent wypija roztwór zawierający 75g glukozy. Po dwóch godzinach krew pobiera się ponownie w celu oznaczenia stężenia glukozy. Jeżeli wstępny wynik jest nieprawidłowy, badanie powtarza się innego dnia. Jeżeli wynik powtórnego badania nadal jest nieprawidłowy, rozpoznaje się cukrzycę.

Zalecenia

Amerykańskie Stowarzyszenie Diabetologiczne (ADA) wraz z zespołem ekspertów oceniających skuteczność profilaktyki (USPSTF) wydało następujące zalecenia:

• Badania przesiewowe należy wykonywać u osób powyżej 45. roku życia
• Osoby poniżej 45. roku życia, u których występuje otyłość i co najmniej jeden z pozostałych czynników ryzyka powinny rozważyć wykonanie badań przesiewowych
• Nawet jeżeli wyniki są prawidłowe, ADA zaleca powtarzanie badań nie rzadziej niż co 3 lata. USPSTF zaleca wtedy badania co roku.
• U osób z rozpoznanym stanem przedcukrzycowym badania należy wykonywać co roku.
• W zaleceniach Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z roku 2014 nie określa się jak często należy wykonywać badania przesiewowe, natomiast podaje się, iż istnieje możliwość wykorzystania oznaczenia hemoglobiny glikowanej do badań przesiewowych w kierunku zaburzeń tolerancji węglowodanów.

Amerykańskie Stowarzyszenie Endokrynologów Klinicznych (AACE) zaleca również wykonywanie badań przesiewowych w kierunku cukrzycy u pacjentów bezobjawowych, u których występują czynniki ryzyka oraz u osób przyjmujących leki psychotropowe z powodu schizofrenii lub choroby afektywnej dwubiegunowej.
Specjaliści w zakresie zdrowia publicznego prowadzą wśród Amerykanów kampanie informacyjne dotyczące sposobu unikania cukrzycy i jej poważnych powikłań. Należy pamiętać, że zdrowe odżywianie się oraz aktywność fizyczna zmniejszają ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2. lub powikłań z nią związanych.

Linki do stron obcojęzycznych

NIDDK: Preventing Type 2 Diabetes
American Diabetes Association
National Diabetes Education Program
Centers for Disease Control and Prevention: Type 1 or Type 2 Diabetes and Pregnancy

‍

Wirusowe zapalenie wątroby typu C

Według raportu Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (CDC) opublikowanego w 2012 roku obecnie na wirusowe zapalenie wątroby typu C umiera więcej Amerykanów niż na HIV. Wprawdzie u wielu osób z zapaleniem wątroby typu C (HCV) choroba przez wiele lat przebiega bezobjawowo, jednak nieleczona i niekontrolowana może prowadzić do przewlekłego uszkodzenia wątroby.
Na przewlekłą infekcję HCV choruje ponad 3,2 miliona Amerykanów. Choroba może powodować przewlekłe uszkodzenie wątroby. Szacuje się, że bez podjęcia leczenia u połowy chorych dochodzi do marskości wątroby i/lub raka wątrobowokomórkowego. Obie te choroby mogą prowadzić do śmierci. W roku 2012 dwie trzecie populacji chorych znajdowało się w przedziale wiekowym 47 – 67 lat i obecnie wchodzą oni w okres ryzyka późnych powikłań związanych z przewlekłym zapaleniem wątroby typu C. Według CDC wzrost liczby przypadków śmiertelnych występuje przede wszystkim w grupie osób urodzonych w latach 1945 - 1965, z których większość nie jest świadomych zagrożenia.

Ryzyko

Zapalenie wątroby typu C przenosi się przez kontakt z zakażoną krwią, na przykład w wyniku używania wspólnej strzykawki przez osoby dożylnie wstrzykujące sobie narkotyki. Niewielkim ryzykiem obarczone są również kontakty seksualne. Może również dojść do zakażenia dziecka przez matkę podczas porodu. Przed rokiem 1992, kiedy rutynowo rozpoczęto badanie oddawanej krwi pod kątem HCV, istniało również ryzyko zakażenia w wyniku przetoczenia krwi lub przeszczepu narządów. Ryzyko występuje również u pracowników placówek ochrony zdrowia narażonych na kontakt z krwią

Zalecenia

• W roku 2012 CDC zaktualizowała swoje wytyczne dotyczące zalecanego jednorazowego badania wszystkich osób urodzonych w latach 1945-1965, bez względu na obecność czynników ryzyka. Osoby, u których uzyskano wynik dodatni powinny zostać przebadane w kierunku nadużywania alkoholu oraz zostać skierowane do odpowiedniej placówki zajmującej się zapaleniem wątroby typu C i powiązanymi chorobami.
  
• Podobnie organizacja zajmująca się profilaktyką (USPSTF) zaleca wykonywanie badań przesiewowych u wszystkich osób dorosłych z grupy ryzyka zapalenia wątroby typu C oraz u osób urodzonych w latach 1945 - 1965, z uwagi na częstsze występowanie choroby w tej grupie wiekowej.
  

Dlaczego należy wykonywać badania przesiewowe?

Około 50-75% osób z grupy ryzyka, które mogły zachorować około 40 lat temu, nie zdaje sobie z tego sprawy. Osoby z grupy ryzyka nie widzą konieczności zbadania się, ponieważ nie wiążą zachowań sprzed wielu lat z zaburzeniami pracy wątroby, a lekarze niechętnie zadają intymne pytania dotyczące odległej przeszłości. Jednorazowe badanie wykonane u osób starszych mogłoby wykryć infekcję nabytą wiele lat temu i umożliwić leczenie oraz zapobieganie powikłaniom.
Chorób i zgonów powiązanych z zakażeniem HCV można uniknąć pod warunkiem wczesnego wykrycia i rozpoczęcia leczenia. Przed rokiem 2000 przewlekłe HCV było wyleczalne tylko w 10% przypadków. Obecnie możliwe jest wyleczenie około 60-70% osób zakażonych, zanim wystąpią powikłania. Szybki rozwój badań nad sposobami leczenia może w przyszłości skutkować wyleczalnością na poziomie 90%.

Linki do stron w języku polskim

prometeusze.pl - Stowarzyszenie Pomocy Chorym z HCV

Linki do stron obcojęzycznych

Mayo Clinic: Hepatitis C risk factors

‍

‍Rak stercza

Rak stercza to najczęściej rozpoznawany nowotwór u mężczyzn. Jest on drugą w kolejności, po raku płuc, przyczyną zgonów spowodowanych nowotworami. Choruje na niego 1 na 6 amerykańskich mężczyzn, a większość przypadków zostaje rozpoznanych po 65. roku życia. Niektóre nowotwory stercza rozwijają się szybko i doprowadzają do śmierci chorego w ciągu kilku miesięcy lub kilku lat, ale większość rozrasta się powoli i nie stanowi zagrożenia życia. Ważne, aby każdy mężczyzna omówił ze swoim lekarzem kwestię badań przesiewowych w kierunku raka prostaty, gdyż panele specjalistów wydały różne zalecenia dotyczące tych badań.
Od czasu wprowadzenia oznaczeń swoistego antygenu sterczowego (PSA), więcej przypadków raka stercza zostaje zidentyfikowanych zanim dojdzie do powstania przerzutów w innych narządach. Nie ma jednak związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy oznaczeniami PSA i zmniejszeniem liczby zgonów spowodowanych rakiem prostaty. Podjęcie decyzji o konieczności i czasie wykonania badania przesiewowego jest trudne z uwagi na zróżnicowane opinie specjalistów. Badania dotyczące znaczenia badania PSA dla przeżywalności chorych na raka stercza nie pozwoliły na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków.

W grę wchodzi wiele skomplikowanych czynników:

• Obecne metody diagnostyczne nie pozwalają na różnicowanie nowotworu rozwijającego się powoli od nowotworu rozrastającego się szybko i tworzącego przerzuty, a w wielu przypadkach nowotwór nie ma wpływu na zdrowie mężczyzny lub jego przewidywaną długość życia.
  
• Oznaczenie PSA nie pozwala na wykrycie wszystkich przypadków raka gruczołu krokowego, a często wynik dodatni nie świadczy o jego obecności. Według Amerykańskiego Stowarzyszenia Nowotworowego, na 100 badanych mężczyzn, u których stężenie PSA przekracza umowną prawidłową wartość (4,0 ng/ml), wynik biopsji wykazuje raka stercza u 30 z nich.
  
• Skutki uboczne leczenia (impotencja i nietrzymanie moczu) oraz inwazyjnych metod diagnostycznych (infekcja i krwawienie jako powikłanie biopsji) mogą być bardziej szkodliwe niż nowotwór. Większość przypadków raka stercza to nowotwory rozwijające się powoli, które nie stanowią powodu do niepokoju.
  
• Wyniki badań długoterminowych nie dostarczyły jednoznacznej odpowiedzi na pytanie czy badania przesiewowe przyczyniają się do poprawy przeżywalności w przypadku raka prostaty.
  

Podjęcie świadomej decyzji

Pomimo zróżnicowanych opinii dotyczących badań przesiewowych w kierunku raka stercza, wiele organizacji naukowych i prozdrowotnych zaleca wykonywanie tych badań u mężczyzn z grupy umiarkowanego ryzyka, w tym u mężczyzn, u których nie występują znane czynniki ryzyka, a przewidywana długość życia wynosi więcej niż 10 lat. Specjaliści zgodnie twierdzą, że mężczyźni w średnim wieku i starsi powinni otrzymywać wyważone informacje dotyczące badań przesiewowych w kierunku raka stercza. Pacjent powinien poznać ryzyko, elementy niepewności, korzyści i ograniczenia takich badań i poznać dostępne opcje przed podjęciem decyzji o najwłaściwszym sposobie postępowania.

Ryzyko

Istotnym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę podejmując decyzję o ewentualnym poddaniu się badaniom przesiewowym jest ryzyko osobnicze rozwoju raka stercza.

• Ryzyko umiarkowane: zdrowi mężczyźni bez znanych czynników ryzyka
• Ryzyko podwyższone: mężczyźni pochodzenia afrykańskiego lub mężczyźni, których ojciec lub brat zachorował przed ukończeniem 65 roku życia
• Wysokie ryzyko: mężczyźni, których kilku krewnych chorowało we wczesnym wieku
  

Badania

Po podjęciu decyzji, lekarz może zalecić wykonanie jednego lub obu z poniższych badań:

• Antygen sterczowy (PSA) – oznaczenie stężenia PSA we krwi.
• Badanie per rectum – badanie fizykalne, podczas którego lekarz dokonuje oceny wielkości i spoistości gruczołu krokowego
  

Zalecenia

Organizacje prozdrowotne oferują różne zalecenia dotyczące badań przesiewowych stercza. Najwcześniejszy wiek, w którym lekarz powinien zaproponować mężczyźnie takie badanie oraz częstotliwość wykonywania tych badań zależy od wytycznych organizacyjnych, którymi kieruje się pacjent i jego lekarz. Ustalając sposób postępowania w konkretnym przypadku lekarz powinien uwzględnić lokalne zalecenia praktyki klinicznej oraz wziąć pod uwagę stopień niepokoju pacjenta i jego lęku o przyszłość.
Amerykańska organizacja zajmująca się profilaktyką (USPSTF) jest przeciwna wykonywaniu badań przesiewowych PSA u zdrowych mężczyzn bez względu na wiek, z uwagi na to, że nie zwiększają one przeżywalności w wypadku raka stercza. Decyzja taka wywołana jest szkodliwymi skutkami uzyskania wyników fałszywie dodatnich lub leczenia niegroźnych przypadków wolno rozrastającego się nowotworu. Jednak zalecenia USPSTF nie pokrywają się z zaleceniami wielu innych organizacji prozdrowotnych. Takie niezgodności sprawiają, że przed podjęciem decyzji mężczyzna powinien wziąć pod uwagę swój wiek, ogólny stan zdrowia, indywidualne ryzyko raka stercza oraz zastanowić się, jak przyjmie dodatni wynik badania przesiewowego.
Amerykańskie Stowarzyszenie Nowotworowe, Amerykańskie Stowarzyszenie Urologiczne oraz Amerykańska Sieć Nowotworowa zalecają, aby zdrowym mężczyznom proponować wykonanie badań przesiewowych stercza i pozostawić im możliwość samodzielnego podjęcia decyzji. Zalecenia co do częstości wykonywania tych badań różnią się w zależności od czynników ryzyka i wyników badań wstępnych:
Amerykańskie Stowarzyszenie Nowotworowe (ACS) podkreśla, że mężczyzn nie należy poddawać badaniom przesiewowym stercza dopóki nie zostaną oni poinformowani o czynniku niepewności, ryzyku i korzyściach płynących z takiego badania. Organizacja ta zaleca, aby u zdrowych mężczyzn rozważyć wstrzymanie się z rozpoczęciem badań do 50. roku życia. ACS zaleca wcześniejsze rozpoczęcie badań w grupach podwyższonego ryzyka.

• Mężczyźni pochodzenia afrykańskiego lub, których ojciec lub brat zachorowali przed ukończeniem 65. roku życia powinni jak najszybciej rozpocząć wykonywanie badań, o ile nie rozpoczęli ich w zalecanym wieku 45 lat.
• U pacjentów, których kilku krewnych chorowało na raka stercza we wczesnym wieku, ACS zaleca rozpoczęcie badań w wieku 40 lat, a następnie, w zależności od wyników, ponowne badanie w wieku lat 45 lub wcześniej.

ACS zaleca wykonywanie badań przesiewowych co dwa lata, jeżeli poziom PSA jest niższy niż 2,5 ng/ml i co roku, jeżeli przekracza 2,5 ng/ml.

• Amerykańskie Stowarzyszenie Urologiczne zaleca wykonanie pierwszego badania PSA lub per rectum jako punktu odniesienia (zakładany stan prawidłowy) w wieku 40 lat na życzenie pacjenta i zaleca rozpoczęcie badań w tym wieku u mężczyzn z grupy podwyższonego ryzyka. Badanie stanowiące punkt odniesienia można wykonać w dowolnym momencie. Wykonanie badania w punkcie odniesienia jest bardzo istotne dla prawidłowej interpretacji wyników kolejnych badań, które są porównywane ze stanem wyjściowym. Amerykańskie Stowarzyszenie Urologiczne zaleca regularne badania PSA i per rectum bez względu na poprzednie wyniki.
  
• Amerykańska Sieć Nowotworowa zaleca wykonanie pierwszego badania jako punktu odniesienia w wieku 40 lat na życzenie pacjenta, co pozwoli określić termin i częstotliwość kolejnych badań. Badanie stanowiące punkt odniesienia można wykonać w dowolnym momencie. Amerykańska Sieć Nowotworowa zaleca wykonywanie badania PSA i per rectum łącznie, co daje najszersze możliwości wykrycia nowotworu we wczesnym stadium. Jeżeli wynik przekracza 1,0 ng/ml lub pacjent jest w grupie podwyższonego ryzyka, organizacja ta zaleca coroczne powtarzanie badania PSA i per rectum.
  

Przed podjęciem decyzji o wykonaniu badania przesiewowego stercza należy porozmawiać z lekarzem, który pomoże ocenić czynniki przemawiające za i przeciw, w oparciu o wiek, oczekiwaną długość życia, historię choroby w rodzinie, rasę, ogólny stan zdrowia, wyniki poprzednich badań oraz indywidualną tolerancję ryzyka.

Linki do stron obcojęzycznych

National Cancer Institute: Prostate Specific Antigen Test Fact Sheet
National Cancer Institute: Screening and Testing to Detect Prostate Cancer
American Cancer Society: Prostate Cancer
‍Making Informed Decisions for Better Health

‍

‍Gruźlica

Gruźlica to choroba zakaźna wywoływana przez prątki gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis). Atakuje przede wszystkim płuca, lecz może również zająć inne narządy. Przenosi się drogą kropelkową poprzez wydzieliny dróg oddechowych, takie jak plwocina lub substancje uwalniane podczas kaszlu, kichania, śmiania się lub wydychania powietrza.  
U większości osób zarażonych M. tuberculosis  obecność prątków ogranicza się do kilku komórek w płucach, gdzie pozostają one nieaktywne. Taki rodzaj ukrytej postaci zakażenia nie powoduje rozwoju choroby, a osoba zakażona jest rzadko źródłem zakażenia dla innych. W większości przypadków zakażenie nie przeradza się w aktywną postać gruźlicy. Jednak u niektórych osób, w szczególności jeżeli osłabiony jest układ odpornościowy, może dojść do rozwoju aktywnej formy gruźlicy. U osób zarażonych wirusem HIV ryzyko zachorowania jest znacznie większe. Osoba z ukrytą infekcją może również zachorować, jeżeli dojdzie u niej do osłabienia układu odpornościowego. Przyczyną do niepokoju są lekooporne formy gruźlicy, niereagujące na zwyczajowo przepisywane leki przeciwgruźlicze.
Gruźlica jest jedną z najgroźniejszych chorób na świecie, chociaż w Stanach Zjednoczonych występuje dosyć rzadko. Zagraża przede wszystkim osobom z grupy podwyższonego ryzyka i właśnie tej grupy dotyczą zalecenia odnośnie badań przesiewowych.

Ryzyko

• Osoby pozostające w bliskim kontakcie z chorym na gruźlicę lub osobą z podejrzeniem gruźlicy
• Osoby z osłabionym układem odpornościowym, jak na przykład w przypadku zarażenia wirusem HIV, niedożywienia, podeszłego wieku lub nadużywania alkoholu lub narkotyków.
• Imigranci z krajów, w których gruźlica występuje często (kraje Ameryki Łacińskiej, Afryki, Azji, Europy Wschodniej i Rosja).
• Osoby o niewielkich dochodach, nieobjęte opieką medyczną.
• Osoby długotrwale przebywające w ośrodkach opieki (takich jak domy starców, ośrodki zdrowia psychicznego, więzienia, ośrodki dla chorych na AIDS, schroniska dla bezdomnych).
• Osoby mieszkające w brudnych lub zatłoczonych środowiskach i/lub bez dostępu do zdrowej żywności.
• Pracownicy służby zdrowia pracujący w wyżej wymienionych warunkach, lub pracujące z pacjentami z grupy podwyższonego ryzyka
• Technicy laboratoryjni pracujący z próbkami mogącymi zawierać prątki gruźlicy lub z hodowlami prątków.
  

Zalecenia

Amerykańskie Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (CDC) zaleca, aby badania w kierunku gruźlicy wykonywać u osób, u których leczenie przyniesie pozytywne skutki, w tym u osób z grupy podwyższonego ryzyka zakażenia prątkami gruźlicy lub rozwoju aktywnej formy gruźlicy. Można wykonać dwa rodzaje testów (patrz Badania przesiewowe w kierunku gruźlicy):

• Skórna próba tuberkulinowa zwana również próbą Mantoux, to badanie, w którym tuberkulinę oczyszczoną z substancji białkowych wstrzykuje się podskórnie w przedramię. Po 48 – 72 godzinach przeszkolony pracownik służby zdrowia ocenia powstały odczyn. Nieobecność odczynu zapalnego w miejscu wkłucia świadczy o braku odpowiedzi immunologicznej na obecność antygenów prątka (np. w wyniku braku szczepienia przeciwko gruźlicy czy utraty wrażliwości na antygeny prątka). U osób zaszczepionych przeciwko gruźlicy wynik TST jest dodatni.
  
• Badanie krwi: zwane również IGRA (test wydzielania interferonu gamma). Wymaga pobrania próbki krwi. Test jest dodatni jedynie w przypadku zakażenia prątkiem gruźlicy, ale nie pozwala na zróżnicowanie postaci czynnej choroby od utajonej.
  

Lekarz dokonuje wyboru, który test wykonać. Kryteria wyboru to między innymi przyczyna wykonania badania, względy logistyczne, uprzednie szczepienia BCG oraz dostępność testu. Zazwyczaj zaleca się wykonanie testu skórnego lub IGRA, lecz nie obu z nich.

Linki do stron obcojęzycznych

CDC: Tuberculosis (TB)