W celu wykrycia zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C (hepatitis C virus, HCV), monitorowania przebiegu zakażenia i oceny skuteczności leczenia.

Badania wykonuje się u osób, które mogły zostać zakażone HCV, np. przez kontakt z zakażoną krwią, u osób z grup dużego ryzyka zakażenia HCV, u osób z objawami choroby wątroby.

Pobranie próbki wymaga nakłucia igłą żyły łokciowej.

Nie.

Wirus zapalenia wątroby typu C (HCV) należy do wirusów, które mogą zakażać i uszkadzać wątrobę. HCV jest jedną z wielu przyczyn powodujących zapalenie wątroby (hepatitis). Znane są co najmniej 4 inne wirusy hepatotropowe, które także wywołują zapalenie wątroby: A, B, D, E. WZW typu C szerzy się przez bezpośredni kontakt z zakażoną krwią: stosowanie wspólnych igieł i strzykawek do dożylnej iniekcji narkotyków, zakażonych narzędzi do tatuażu, piercingu, zabiegów kosmetycznych, kontakty seksualne z osobami zakażonymi HCV. Dziecko może zarazić się od matki przy porodzie, a pracownicy służby zdrowia po zakłuciu lub skaleczeniu narzędziami zanieczyszczonymi krwią pacjenta zakażonego HCV.

Zanim wprowadzono powszechne badania dawców krwi (około 1990) zakażenie było przenoszone z przetaczaną krwią.

Wirus HCV nie jest tak zakaźny jak wirus zapalenia wątroby typu B (hepatitis B virus, HBV), ale dotąd nie udało się przygotować skutecznej szczepionki. Zakażenie HCV jest częstą przyczyną przewlekłego zapalenia wątroby w Ameryce Północnej; w USA ok. 2% dorosłych przebyło zakażenie HCV, wśród nich 75-85% choruje na przewlekłe zapalenie wątroby (blisko 3,2 mln osób). W większości przypadków zakażenie przebiega bezobjawowo, a pacjent dowiaduje się o przebyciu WZW typu C 10 lub nawet 20 lat później, gdy dojdzie do uszkodzenia i niewydolności wątroby.

Zakażenie HCV powoduje zwiększenie ryzyka zachorowania na kilka poważnych chorób:

• u około 60-70% zakażonych rozwija się przewlekła choroba wątroby
• u około 20-30% zakażonych w ciągu 20 lat rozwija się marskość wątroby, a przewiduje się że odsetek ten wzrośnie do 45%
• zakażenie HCV jest przyczyną śmierci 1-5% zakażonych.

Testy na obecność HCV są wykorzystywane w badaniach przesiewowych oraz diagnozowaniu, monitorowaniu przebiegu choroby i ocenie skuteczności leczenia zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C. Najczęściej stosowane badanie w kierunku HCV wykrywa przeciwciała, które są wytwarzane przez organizm w odpowiedzi na zakażenie. Pozostałe służą do wykrywania kwasu nukleinowego (RNA) wirusa we krwi, pomiaru ilości kopii RNA wirusa lub identyfikacji podtypu (genotypu) wirusa.

‍

Badania HCV są wykorzystywane w badaniach przesiewowych oraz diagnozowaniu, monitorowaniu przebiegu choroby i ocenie skuteczności leczenia zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C (hepatitis C virus, HCV). Badania wykonuje się w przypadku osoby, która:

• miała kontakt z krwią lub płynami ustrojowymi osoby zakażonej HCV
• używała wspólnych igieł i strzykawek w celu dożylnej iniekcji narkotyków
• ma nieprawidłowe wyniki badań panelu wątrobowego
• ma objawy choroby wątroby, takie jak żółtaczka, ciemna barwa moczu, odbarwienie stolca, nudności, wymioty, niewyjaśniona utrata lub przyrost masy ciała
• urodziła się w USA w latach 1945-1965*.

*Z danych Amerykańskiego Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (Centers for Disease Control and Prevention, CDC) wynika, że blisko 75% wszystkich przypadków zakażeń HCV i 73% śmierci związanych z infekcją HCV w USA stwierdza się właśnie w grupie urodzonych w latach 1945-1965.

Badania na obecność HCV to:

• Przeciwciała anty-HCV - badanie służy do wykrywania obecności przeciwciał przeciw wirusowi zapalenia wątroby typu C, wskazując na kontakt z HCV. Badanie nie daje odpowiedzi na pytanie, czy badana osoba jest obecnie zakażona HCV, czy była zakażona w przeszłości i wyeliminowała wirusa. Wynik zwykle jest podawany jako   "dodatni" lub   "ujemny". W niektórych przypadkach dodatni, szczególnie "słabo dodatni" wynik może nie wiązać się z zakażeniem HCV. CDC rekomenduje potwierdzenie każdego słabo dodatniego wyniku testem HCV RIBA przed wydaniem wyniku.
  
• Test VHC RIBA (metoda immunoblottingu z wykorzystaniem rekombinowanych białek wirusa) służy do potwierdzenia obecności przeciwciał przeciw HCV. W większości przypadków badanie to pozwala stwierdzić, czy dodatni wynik badania anty-HCV jest związany z zakażeniem HCV (test RIBA dodatni), czy jest fałszywie dodatni (test RIBA ujemny). W niektórych przypadkach wynik testu HCV RIBA może być wątpliwy. Podobnie jak anty-HCV, test RIBA nie odpowiada na pytanie, czy mamy do czynienia z aktywną infekcją, czy wirus został wyeliminowany z organizmu.
  
• HCV RNA - badanie jakościowe - badanie wykrywa RNA wirusa we krwi. Dodatni wynik świadczy o toczącym się zakażeniu HCV. W przeszłości zwykle stosowano testy jakościowe, których wynik mógł być dodatni (obecność RNA wirusa) bądź ujemny (brak RNA wirusa). Badanie HCV RNA po leczeniu zapalenia wątroby typu C służy do sprawdzenia, czy wirus został wyeliminowany z organizmu pacjenta.
  
• HCV RNA - badanie ilościowe (viral load) - badanie służy do określenia liczby kopii RNA wirusa we krwi. Badanie ilościowe jest stosowane przed i w czasie leczenia w celu monitorowania odpowiedzi na nie. Zwykle badanie wykonuje się kilka razy w ciągu pierwszych 3 miesięcy leczenia. Skuteczne leczenie prowadzi szybko (w ciągu 4-12 tygodni) do spadku liczby kopii wirusa przynajmniej o 99%, zwykle wirus jest wtedy niewykrywalny. Niektóre nowe testy ilościowe wykrywają bardzo niski poziom wirusowego RNA. Laboratoria używające takich testów często nie wykonują już badań jakościowych.
  
• Genotypowanie wirusa - badanie służy do określenia genotypu HCV. Istnieje 6 podstawowych typów HCV. Najczęściej występujący genotyp 1 jest bardziej oporny na leczenie niż genotypy 2 i 3. Osoby zakażone HCV o genotypie 1 wymagają zwykle dłuższego leczenia (48 tygodni w porównaniu z 24 tygodniami w przypadku genotypu 2 i 3). Genotypowanie często zleca się przed rozpoczęciem leczenia, co pozwala w pewnym stopniu przewidzieć szansę powodzenia i długość leczenia.

CDC zaleca badania w kierunku zakażenia HCV w następujących grupach:

• osoby przyjmujące dożylnie narkotyki (obecnie lub w przeszłości)
• osoby, którym przetaczano krew i biorcy przeszczepów (przed 1992*)
• osoby leczone koncentratami czynników krzepnięcia (przed 1987)
• osoby przewlekle dializowane
• dzieci kobiet zakażonych HCV
• pracownicy służby zdrowia i służb publicznych, u których doszło do zakłucia używaną igłą lub zranienia innym ostrym narzędziem albo ekspozycji błon śluzowych lub uszkodzonej skóry na krew HCV-dodatnią
• pacjenci z przewlekłą chorobą wątroby,
• pacjenci urodzeni w USA w latach 1945–1965, niezależnie od innych czynników ryzyka.

* W 1992 w USA wprowadzono badania dawców krwi na obecność HCV. Od tego czasu każda jednostka krwi, w której stwierdzona zostanie obecność wirusa jest niszczona. Podobne zasady obowiązują w Polsce. Ryzyko przeniesienia zakażenia w wyniku transfuzji krwi szacuje się obecnie na 1 przypadek na 2 mln przetoczonych jednostek krwi.

W większości przypadków zakażenie HCV przebiega bez zauważalnych objawów. U około 10-20% osób występuje zmęczenie, ból w nadbrzuszu, spadek apetytu i żółtaczka. Jeśli pacjent zgłosi się do lekarza może zostać wykonane badanie w kierunku zakażenia HCV.

Dodatni, szczególnie słabo dodatni wynik anty-HCV, powinien być zweryfikowany za pomocą testu HCV RIBA. Test jakościowy HCV RNA często zleca się u pacjentów z przeciwciałami anty-HCV, aby sprawdzić, czy mają aktywne zakażenie. Ilościowy test HCV RNA (HCV viral load) i genotypowanie wirusa są przydatne w planowaniu leczenia. Ilościowe badanie HCV RNA służy też do oceny skuteczności leczenia.

‍

Interpretację wyników badań na obecność zakażenia HCV zamieszczono w tabeli. Silnie dodatni wynik testu na obecność przeciwciał przeciw HCV oznacza najprawdopodobniej zakażenie HCV, nawet jeśli dana osoba nie wie, kiedy została zakażona (przebieg infekcji był łagodny).

Dodatni test RIBA potwierdza dodatni wynik badania anty-HCV (i przebyte zakażenie wirusem); wynik ujemny oznacza, że anty-HCV był fałszywie dodatni, tzn. dana osoba nie miała kontaktu z HCV.

Dodatni wynik HCV RNA oznacza aktywne zakażenie HCV. W niektórych przypadkach ujemny wynik badania HCV RNA może wynikać ze zbyt małej liczby cząstek wirusa.

‍

Badanie liczby kopii RNA wirusa HCV (HCV viral load) może być wskaźnikiem skuteczności leczenia. Wysoka lub wzrastająca liczba kopii RNA wirusa może świadczyć o braku skuteczności leczenia, a spadek liczby kopii pozwala sądzić, że leki skutecznie hamują replikację wirusa. Utrzymywanie się wyniku ujemnego testu przez 24 tygodnie po zakończeniu leczenia oznacza pozytywną odpowiedź na leczenie.

Badania genotypu HCV pozwalają określić, który typ wirusa jest odpowiedzialny za zakażenie, co ma wpływ na wybór sposobu i czasu trwania leczenia. Znanych jest co najmniej 6 genotypów HCV, określanych numerami od 1 do 6. Dodatkowo wyróżniono co najmniej 50 podtypów.

Przeciwciała przeciw HCV zwykle pojawiają się po kilku miesiącach od momentu zakażenia; są one obecne zawsze w późniejszych etapach choroby.
U około 25% pacjentów zakażonych wirusem HIV stwierdza się współwystępowanie zakażenia HCV. U tych osób choroba wątroby postępuje szybciej i ma cięższy przebieg.

1. Jeżeli choroba jest bardzo łagodna, dlaczego trzeba się badać?

WZW typu C często przebiega pod postacią przewlekłego zapalenia wątroby, co może prowadzić do marskości wątroby i raka wątroby. Wczesne wykrycie zakażenia HCV pozwala na dokładne monitorowanie funkcji wątroby i ewentualnie leczenie przewlekłego zapalenia wątroby.

‍

‍2. Czy są jeszcze inne badania do monitorowania przebiegu choroby?

Tak. Badania aktywności niektórych enzymów, np. aminotransferaz (ALT i AST) służą do oceny uszkodzenia wątroby. U osób zakażonych HCV, które mają stale prawidłowe wyniki ALT i AST, choroba wątroby jest prawdopodobnie bardzo łagodna i leczenie może nie być wskazane. Inne badania, np. albumina, czas protrombinowy i bilirubina dają z reguły wyniki prawidłowe, dopóki nie dojdzie do rozwoju marskości wątroby. W niektórych przypadkach trzeba wykonać biopsję wątroby w celu oceny ciężkości uszkodzenia narządu.

‍

3. Czy można się zaszczepić przeciw WZW typu C?

Nie. Niestety dotychczas nie ma szczepionki przeciw WZW typu C. Stworzenie szczepionki jest trudne, bo wirus ma kilka podtypów i zmienną budowę antygenową.

‍

4. Czy WZW typu C można leczyć?

Tak, znamy kilka leków przydatnych w leczeniu zakażenia HCV. Zwykle używa się kombinacji dwóch leków (pegylowanego interferonu i rybawiryny). Badane są nowe leki. Powodzenie leczenia zależy od wieku, płci, genotypu wirusa, wyniku ilościowego testu HCV RNA i od stopnia uszkodzenia wątroby. Prawdopodobieństwo wyleczenia waha się, zależnie od wymienionych czynników, od bardzo niskiego do ok. 80%.

‍

5. Czy można przeprowadzić badanie w kierunku zakażenia  HCV w domu?

Nie, badanie w kierunku zakażenia HCV można wykonać tylko w laboratorium.

‍

6. Jak sprawdzić, czy istnieje ryzyko zakażenia innych osób?

Osoba, która ma dodatni wynik badania HCV RNA, może zarazić inną osobę. HCV może być przeniesiony z krwią zakażonej osoby. Zachowania, które mogą prowadzić do zakażenia to np. używanie wspólnego sprzętu do wstrzykiwania narkotyków takich jak heroina i kokaina czy użycie zakażonego sprzętu do tatuażu i piercingu. Pracownicy służby zdrowia mogą zarazić się przy zakłuciu używaną igłą lub innym ostrym narzędziem. HCV może zostać przeniesiony także przy kontaktach seksualnych, szczególnie jeśli dojdzie do (mikro)urazu tkanek. Dziecko może zarazić się od matki przy porodzie. Ryzyko stwarzają też różnego rodzaju rany i urazy.

‍

7. Czy po wyleczeniu WZW C można zachorować ponownie?

Tak, przebycie zakażenia HCV nie powoduje powstania trwałej odporności i nie chroni przed kolejną infekcją. U większości osób odpowiedź układu odpornościowego na zakażenie nie jest wystarczająco skuteczna, co wynika ze zmian wirusa w czasie replikacji, które utrudniają organizmowi walkę z pierwszym i kolejnym zakażeniem.

‍

UWAGA: Wymienione poniżej adresy stron internetowych, są źródłami uzupełniającymi. W celu obejrzenia kompletnej listy źródeł wykorzystanych w tworzeniu tej strony, kliknij tu.

Linki do stron w języku polskim

‍Prometeusze - Stowarzyszenie Pomocy Chorym z HCV

Linki do stron obcojęzycznych

‍Centers for Disease Control and Prevention: Hepatitis C Information
FamilyDoctor.org: Hepatitis C
The C. Everett Koop Institute at Dartmouth College: Transmission of Hepatitis C
National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases: Hepatitis C
United States Department of Veterans Affairs: Hepatitis C
World Health Organization: Hepatitis C