Badanie wykonuje się w celu ustalenia, czy pacjent ma utajoną (latentną) lub aktywną postać zakażenia bakterią Mycobacterium tuberculosis.

Badanie wykonuje się u pacjentów, którzy mają objawy wskazujące na gruźlicę, w przypadku ekspozycji na bakterię w wyniku bliskiego kontaktu z osobą zakażoną lub osobą, u której podejrzewa się gruźlicę; u osób z osłabiającymi układ odpornościowy chorobami lub stanami klinicznymi, ponieważ są oni w grupie podwyższonego ryzyka rozwoju gruźlicy; u osób ze środowisk podwyższonego ryzyka, takich jak domy opieki, szkoły, schroniska dla bezdomnych, miejsca pracy imigrantów albo placówki resocjalizacyjne; u osób, które wstrzykują sobie nielegalne narkotyki; u osób, które mieszkały w kraju, gdzie występuje gruźlica; u osób, które będą miały bliski kontakt z chorymi na aktywną postać gruźlicy, np. pracownicy służby zdrowia; czasem w ramach badań wstępnych przed rozpoczęciem nauki lub podjęciem pracy (głównie w przypadku nauczycieli, opiekunów dziennych lub pracowników służby zdrowia).

W celu wykonania skórnego testu tuberkulinowego,próbka nie jest potrzebna, ponieważ badanie wykonuje się na skórze pacjenta. W celu wywołania reakcji alergicznej (powstania czerwonego, wypukłego guzka) u osób, które mogą być zakażone TB stosuje się roztwór tuberkuliny oczyszczonej z substancji białkowych, zawierający antygeny TB a nie żywe szczepy bakterii.

Najpierw środkiem odkażającym przeciera się skórę po wewnętrznej stronie przedramienia. Następnie przy użyciu małej strzykawki i cienkiej igły płytko pod naskórek wstrzykuje się niewielką ilość tuberkuliny oczyszczonej z substancji białkowych. Jeżeli wstrzyknięcie zostało wykonane prawidłowo, w miejscu wstrzyknięcia utworzy się niewielki bąbel wypełniony płynem. Nie należy go zakrywać ani dotykać. Po 48 - 72 godzinach należy ponownie zgłosić się do miejsca wykonania badania, w celu sprawdzenia, czy w miejscu wstrzyknięcia wystąpiła miejscowa reakcja alergiczna.

Do oceny poziomu uwalniania interferonu gamma pobiera się próbkę krwi z żyły przedramienia.

‍

Nie

Testy skriningowe w kierunku gruźlicy pomagają określić, czy badana osoba jest zakażona bakterią M. tuberculosis, która wywołuje gruźlicę. Testy te określają odpowiedź układu immunologicznego na antygeny związane z bakterią: bezpośrednio, jako skórny test tuberkulinowy (STT) albo pośrednio, jako pomiar uwalniania interferonu gamma w próbce krwi.

Gruźlica (TB) jest chorobą zakaźną wywołaną przez M. tuberculosis (prątek gruźlicy). Gruźlica dawniej zwana była suchotami i przez tysiąclecia była jedną z głównych przyczyn zgonów na świecie. Może rozwijać się w wielu narządach, lecz przede wszystkim atakuje płuca. Bakterie gruźlicy mogą wywołać chorobę o przebiegu utajonym (latentnym) lub czynnym. U około 90% zakażonych pacjentów chorobę można kontrolować i ograniczyć ją do niewielkiej liczby komórek w organizmie. Bakterie w tych komórkach są nieaktywne. Pacjent nie wykazuje objawów i nie zaraża innych, lecz ma "gruźlicę utajoną". W przypadku osłabienia układu odpornościowego, nieaktywne bakterie TB mogą zacząć się namnażać i wywołać gruźlicę czynną, która zagraża zdrowiu pacjenta. Taka forma choroby jest zakaźna. Przenoszona jest drogą kropelkową poprzez wydzieliny z układu oddechowego takie jak plwocina lub flegma a także poprzez kaszel, kichanie, śmiech, rozmowę, śpiewanie lub przy oddychaniu.

Skórny test tuberkulinowy jest dwuetapowy. W pierwszym etapie wstrzykuje się pod skórę przedramienia niewielką ilość oczyszczonej tuberkuliny. Drugi etap stanowi pomiar średnicy reakcji skórnej na tuberkulinę przez pracownika służby zdrowia po 48-72 godzinach od iniekcji.

W przypadku dodatniego wyniku próby tuberkulinowej wykonuje się dalsze badania, w celu wykrycia ewentualnych objawów czynnej gruźlicy. Pomiar uwalniania interferonu gamma ocenia ilość interferonu gamma uwolnionego przez leukocyty w próbce krwi po ekspozycji na specyficzne antygeny M. tuberculosis. Skórny test tuberkulinowy informuje czy układ immunologiczny miał wcześniejszy kontakt z antygenami M. tuberculosis, ale na jego podstawie nie można stwierdzić, czy jest to reakcja po szczepieniu przeciwko gruźlicy (obowiązkowe w Polsce), czy w wyniku aktywnej postaci choroby. Natomiast test pomiaru uwalniania interferonu gamma jest dodatni jedynie w wyniku zakażenia prątkiem gruźlicy. Oba testy nie odróżniają jednak postaci aktywnej choroby od ukrytej (latentnej).

Przesiewowe testy w kierunku M. tuberculosis nie są rutynowymi badaniami przesiewowymi. Wykonuje się je wśród grup ludzi o podwyższonym ryzyku ekspozycji na M. tuberculosis, tj. u:

• Osób z objawami wskazującymi na gruźlicę,
• Pacjentów bardziej narażeni na zakażenie gruźlicą ze względu na choroby lub stany kliniczne osłabiające ich system odpornościowy (na przykład zakażenie wirusem HIV lub AIDS)
• Osób przebywających w pomieszczeniach zamkniętych, takich jak domy opieki, szkoły, zakłady karne
• Pracowników służby zdrowia i inne osoby, którzy w pracy zawodowej narażone są na bliski kontakt z osobami mogącymi chorować na gruźlicę o czynnym przebiegu
• Osób, które przebywały w bliskim kontakcie z pacjentem z czynną formą gruźlicy
• Osób pochodzących z krajów, w których gruźlica jest bardziej powszechna, lub osoby, które w takich krajach przebywały.
• Osób zażywających nielegalnych narkotyków w postaci wkłuć.

Próbę tuberkulinową czasami wykonuje się również w celu oceny pracy układu odpornościowego lub jako element badań wstępnych przed przyjęciem do szkoły lub pracy. Ze względu na fakt, że kobieta ciężarna może przekazać gruźlicę płodowi, czasami badanie to wykonuje się w ciąży, po uprzednim omówieniu z lekarzem ewentualnego ryzyka.

Próba tuberkulinowa jest również pomocna w rozpoznaniu utajonej formy gruźlicy, zanim przekształci się ona w formę czynną. W przypadku podejrzenia gruźlicy o czynnym przebiegu, w celu potwierdzenia rozpoznania wykonuje się dodatkowe badania, takie jak prześwietlenie klatki piersiowej i posiew.
Kolejne zastosowanie to monitorowanie pacjentów z grupy wysokiego ryzyka (zazwyczaj raz do roku). W przypadku dodatniej reakcji alergicznej wykonuje się u nich inne badania w kierunku czynnej gruźlicy, takie jak prześwietlenie klatki piersiowej.

U pacjenta może zostać wykonany albo skórny test tuberkulinowy, albo pomiar uwalniania interferonu gamma. Ocena ilości uwalnianego interferonu gamma jest stosunkowo nowym testem, nie wykonywanym w każdym laboratorium. Ponieważ test ten wymaga pobrania od chorego próbki krwi, próba ta musi zostać w odpowiednim czasie dostarczona do laboratorium i zbadana.

‍

Badania przesiewowe w kierunku gruźlicy wykonuje się, gdy lekarz podejrzewa możliwość zakażenia M. tuberculosis.

Próbę tuberkulinową można wykonywać raz do roku u osób, które znajdują się w grupie wysokiego ryzyka ze względu na chorobę osłabiającą ich system odpornościowy lub ze względu na przebywanie wśród osób z grupy wysokiego ryzyka.

Test ten nie jest stosowany jako ogólne badanie przesiewowe (gruźlica w USA występuje stosunkowo rzadko), lecz często wykonuje się go u osób, które znajdować się będą w grupie wysokiego ryzyka - rozpoczynają naukę lub podejmują pracę jako nauczyciel albo pracownik służby zdrowia.

Ponieważ M. tuberculosis może znajdować się w powietrzu i przenosi się drogą kropelkową, kiedy osoba zakażona mówi, śpiewa, kaszle lub kicha, testy przesiewowe mogą zostać zlecone osobom mającym kontakt z chorym na aktywna postać gruźlicy, albo jeśli osoby te przebywały w ostatnim czasie w kraju, w którym występowanie gruźlicy jest częste. Test ten powinien zostać wykonany kilka tygodni po spodziewanej ekspozycji, gdyż zakażenie może być wykryte zwykle 6 tygodni po kontakcie z prątkami gruźlicy i zapoczątkowaniu infekcji. Skórny test tuberkulinowy nie powinien być wykonywany u osób, które wcześniej miały dodatnie wyniku tego testu.

Lekarz może zalecić wykonanie albo skórnego testu tuberkulinowego, albo pomiar uwalniania interferonu gamma. Rekomendacje CDC zalecają wykonanie testu pomiaru uwalniania interferonu gamma dla osób, u których podejrzewa się reinfekcję prątkami gruźlicy, albo u osób, które były szczepione szczepionką BCG przeciwko gruźlicy. BCG wpływa na interpretację wyniku skórnego testu tuberkulinowego. Szczepionka BCG nie jest używana w Stanach Zjednoczonych, ale jest szczepieniem obowiązkowym w wielu innych krajach, np. w Polsce, gdzie szczepieniu poddawane są dzieci w ciągu pierwszych 24 godzin życia. W Stanach Zjednoczonych szczepionka BCG jest stosowana jako lek w niektórych chorobach nowotworowych.

CDC zaleca wykonywanie skórnego testu tuberkulinowego u dzieci poniżej 5 roku życia. Oba testy mogą być wykonane, gdy osoba badana miała wcześniej ujemny wynik jednego lub obu testów, a obecnie istnieje u niej ryzyko zakażenia gruźlicą i/lub ma objawy aktywnej postaci choroby. Czasami zaleca się wykonanie dwuetapowego skórnego testu tuberkulinowego. W momencie stwierdzenia ryzyka zakażenia, wykonuje się pierwszy test, którego wynik może zostać zakwalifikowany jest jako fałszywie negatywny, ale stymuluje on układ immunologiczny i po kilku tygodniach wykonuje się drugi test, który jest pozytywny.

Po 48 - 72 godzinach (w większości przypadków) pracownik służby zdrowia odczytuje wynik poprzez dokonanie oceny miejsca wkłucia. Czerwony, spuchnięty okrąg oznacza wynik dodatni. Wielkość (przekrój) okręgu pozwala ocenić, czy istnieje prawdopodobieństwo gruźlicy o utajonym przebiegu. Wielkość okręgu uważana za wynik dodatni zależy od ogólnego stanu zdrowia i wieku pacjenta. U dzieci, osób starszych oraz pacjentów ze znacznie osłabionym układem odpornościowym (na przykład chorych na AIDS) reakcja na próbę tuberkulinową może być słabsza, opóźniona lub nawet ujemna, pomimo obecności zakażenia. Wynik dodatnie są również u osób zaszczepionych szczepionką BCG.

Wyniki pomiaru uwalniania interferonu gamma mogą być zakwalifikowane jako dodatnie, ujemne lub wątpliwe. Dodatnie wyniki świadczą o zakażeniu M. tuberculosis. Może to być zarówno forma aktywna choroby, jak i utajona (latentna). Na wynik tego testu nie wpływa szczepienie przeciwko gruźlicy.

Wynik ujemny może oznaczać, że osoba badana nie miała kontaktu z gruźlicą lub, że jest zbyt wcześnie na jej wykrycie. Dodatni wynik testu wystąpić może najwcześniej po około 6 tygodniach od zakażenia. W celu potwierdzenia wyniku ujemnego próbę tuberkulinową można powtórzyć.

Wynik dodatni może świadczyć o gruźlicy w formie czynnej lub utajonej. Czasami również uzyskać można wynik fałszywie dodatni. Wynik dodatni może wystąpić również u osób, które przyjęły szczepienie BCG (bacillus Calmette-Guerin). [Szczepienie to nie jest stosowane w Stanach Zjednoczonych, ale rutynowo podaje się je w krajach o większej częstotliwości występowania gruźlicy].

Rzadko, u osób zakażonych prątkami innych gatunków rodzaju Mycobacterium (np. M. kansasii) wynik pomiaru uwalniania interferonu gamma może być fałszywie dodatni. Wynik dodatni należy potwierdzić innymi badaniami, takimi jak prześwietlenie klatki piersiowej. W przypadku podejrzenia gruźlicy o przebiegu aktywnym rozpoznanie można potwierdzić poprzez wykonanie badań mikrobiologicznych.

U pacjentów z dodatnim wynikiem próby tuberkulinowej nie należy powtarzać tego badania. Wynik dodatni nie ulegnie zmianie, a reakcja alergiczna na kolejne próby tuberkulinowe będzie coraz ostrzejsza, a czasami wymagać może nawet interwencji lekarskiej. Nawet w przypadku wyniku ujemnego pacjent może odczuwać nieznaczny ból, świąd lub zaczerwienienie. Jeżeli jednak badanie nie zostało wykonane zgodnie z wytycznymi, należy je powtórzyć.

Reakcja na próbę tuberkulinową może nie wystąpić u pacjenta po świeżo przebytej infekcji wirusowej, w przypadku obecności w organizmie  "żywej" szczepionki przeciwko odrze, śwince, ospie wietrznej czy grypie, u pacjenta z zaawansowaną gruźlicą czy innym zakażeniem bakteryjnym lub u osób przyjmujących leki immunosupresyjne, takie jak kortykosterydy.

1.Czy jest istotne, który test przesiewowy zostanie wykonany?

W większości przypadków nie ma znaczenia, który z testów zostanie zastosowany. Jednak wyniki obu testów nie są wymienne. Jeśli więc pacjent jest w grupie ryzyka, a lekarz zalecił wykonanie skórnego testu tuberkulinowego, ten sam test powinien zostać wykonany po upływie kilku tygodni. To samo dotyczy pomiaru uwalniania interferonu gamma.

2. Czy kobieta w ciąży powinna wykonać próbę tuberkulinową?

Jedynie w przypadku koniecznym i wyłącznie pod nadzorem lekarza. Nie wykonano wystarczającej ilości badań, aby z pewnością stwierdzić, że podanie roztworu tuberkuliny oczyszczonej z substancji białkowych kobiecie w ciąży jest bezpieczne. Jednak z uwagi na to, że płód może zarazić się gruźlicą poprzez płyn owodniowy, lekarz może zlecić wykonanie próby tuberkulinowej u kobiety ciężarnej znajdującej się w grupie podwyższonego ryzyka.

‍

3.Czy stosuje się jeszcze test na gruźlicę polegający na wielokrotnym nakłuwaniu?‍

Badanie to obecnie wykonuje się już bardzo rzadko. Do jego wykonania stosowało się urządzenie z wieloma igłami, które maczało się w roztworze TB a następnie nakłuwało nimi skórę lub też nakłuwało się skórę w miejscu, na którym uprzednio umieszczono roztwór TB. Badanie to nie było dokładne ze względu na brak możliwości kontroli ilości użytego roztworu. Każdy wynik dodatni należało następnie potwierdzić standardową próbą tuberkulinową.

4. Co się stanie, jeśli skóry test tuberkulinowy zostanie odczytany po upływie 72 godzin od wstrzyknięcia tuberkuliny?

W większości przypadków, jeśli odczyt testu nie nastąpi w ciągu 48-72 godzin od jego wykonania, nie będzie on mógł zostać prawidłowo zinterpretowany o konieczne będzie jego powtórzenie.

5. Czy istnieją inne metody wykrycia gruźlicy o przebiegu utajonym?

Tak. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków zaakceptowała badanie o nazwie QFT (QuantiFERON - TB test). Jego użyteczność kliniczna nie jest jeszcze do końca znana, lecz w połączeniu z próbą tuberkulinową może ono pomóc wykluczyć lub potwierdzić gruźlicę utajoną. Badanie to nie jest powszechnie dostępne, a jego stosowanie ogranicza fakt, że próbka krwi zachowuje stabilność jedynie przez około 12 godzin.

‍

Na tej stronie:  Gruźlica, Hodowla prątków

Linki do stron polskoęjzycznych

Próba tuberkulinowa

Linki do stron obcojęzycznych

American Lung Association: Tuberculosis (TB)
World Health Organization: Tuberculosis (TB)
CDC: Tuberculosis (TB), Testing & Diagnosis
MedlinePlus Medical Encyclopedia: Tuberculosis

‍