Rak gruczołu krokowego (rak stercza, rak prostaty) jest, po raku skóry, najczęściej występującym nowotworem złośliwym u mężczyzn. Ryzyko zachorowania na raka stercza jest różne w różnych grupach etnicznych. Ryzyko jest wyższe, jeśli w rodzinie występowały przypadki tego nowotworu i rośnie wraz z wiekiem mężczyzny. Ponad 70% przypadków raka stercza dotyczy mężczyzn po 65. roku życia.
Gruczoł krokowy (stercz, prostata) jest niewielkim narządem o kształcie orzecha włoskiego, który otacza górną część cewki moczowej mężczyzny. Jego płynna wydzielina wchodzi w skład nasienia. Rak, który rozwija się w gruczole krokowym, może nie przekraczać granic tego narządu przez wiele lat i nie wywoływać dostrzegalnych objawów.
Łagodny rozrost gruczołu krokowego to nienowotworowe powiększenie tego narządu. Rozrost nie prowadzi do raka stercza, ale obie choroby mogą współwystępować. Lekarz musi stwierdzić, czy dolegliwości pacjenta spowodowane są przez łagodny rozrost, raka gruczołu krokowego, czy przez inną nienowotworową chorobę. Jeśli rak jest niewielki, ograniczony do gruczołu krokowego i rośnie powoli, może nigdy nie spowodować poważnych zaburzeń zdrowia pacjenta. Potwierdzeniem tego jest fakt, że u wielu mężczyzn, którzy zmarli z powodów innych niż rak stercza, podczas sekcji stwierdza się w gruczole obecność ognisk nowotworowych, które nie dawały żadnych objawów za życia pacjenta. W takich przypadkach leczenie może być dla pacjenta bardziej uciążliwe niż sam rak, ponieważ skutki uboczne terapii obejmują niekiedy impotencję i nietrzymanie moczu.
W niektórych przypadkach rak prostaty jest jednak agresywny, rośnie szybko i nacieka narządy miednicy, a następnie daje przerzuty odległe, głównie do kośćca. Niektóre wolno rosnące raki po pewnym czasie stają się na tyle duże i uciążliwe, że wymagają interwencji medycznej. Postępowanie obejmuje: wykrycie raka stercza, ocenę szybkości jego rozwoju, a następnie decyzję, wypracowaną wspólnie z pacjentem, jakie leczenie podjąć i kiedy je rozpocząć

‍

Rak stercza w większości przypadków rozwija się powoli, a objawy pojawiają się dopiero wtedy, kiedy guz jest na tyle duży, że uciska cewkę moczową. Może to objawiać się częstym oddawaniem moczu (szczególnie w nocy), słabym lub przerywanym strumieniem moczu, bólem lub pieczeniem w czasie oddawania moczu i ejakulacji, obecnością ropy lub krwi w moczu albo nasieniu oraz dyskomfortem w okolicy krzyżowo-lędźwiowej, miednicy lub w górnej części ud. Wiele z tych objawów może jednak towarzyszyć innym chorobom, takim jak łagodny rozrost gruczołu krokowego, zakażenie układu moczowego, ostre zapalenie gruczołu krokowego lub choroby przenoszone drogą płciową.

‍

Złotym standardem w rozpoznawaniu raka gruczołu krokowego jest biopsja prostaty, podczas której pobiera się niewielkie próbki tkanki narządu, a następnie ocenia je pod mikroskopem, poszukując nieprawidłowych komórek. Jeśli biopsja potwierdzi rozpoznanie raka, jej wyniki wraz z badaniami obrazowymi, np. USG, pozwolą ocenić stopień zaawansowania (jak bardzo rak się rozprzestrzenił) i histopatologiczny stopień złośliwości (jak bardzo patologiczny wygląd mają komórki). Im bardziej zmienione komórki, tym bardziej prawdopodobne, że rak jest agresywny.

Podstawowe badania pomagające ocenić, czy istnieje konieczność wykonania biopsji to oznaczenie całkowitego stężenia PSA (antygenu sterczowego, ang. prostate specific antigen) we krwi i badanie przezodbytnicze (per rectum). Badanie per rectum jest badaniem lekarskim, polegającym na bezpośredniej ocenie wielkości gruczołu krokowego przez lekarza. Badanie to lekarz wykonuje w rękawiczce i z użyciem środka nawilżającego, poprzez odbytnicę pacjenta.

BADANIA LABORATORYJNE

‍Badania laboratoryjne mają na celu wykrycie zagrożenia raka stercza u mężczyzn (zarówno bez objawów, jak i z objawami sugerującymi raka stercza), wykluczenie innych chorób, które mogą powodować lub zaostrzać objawy oraz ocenę skuteczności leczenia raka i wykrycie wznowy.

Badania obejmują:

• oznaczenie PSA - wykonywane w ramach badań przesiewowych i w ocenie przebiegu raka stercza. PSA jest badaniem dobrym, ale nie idealnym. Podwyższone stężenie PSA wiąże się ze zwiększonym ryzykiem raka, ale występuje też w łagodnym rozroście prostaty, w zapaleniu stercza, w zakażeniach i w różnych przejściowych stanach. Około 2/3 mężczyzn z podwyższonym PSA nie ma raka stercza, a około 20- 30 % chorych na raka stercza ma prawidłowy poziom PSA. W ocenie wyniku lekarz bierze pod uwagę zarówno poziom PSA we krwi, jak i objętość gruczołu krokowego. (Omówienie innych oznaczeń PSA, np. wolnego PSA i cPSA znajduje się w artykule poświęconym badaniu PSA.)
• badanie ogólne moczu - badanie przesiewowe w kierunku chorób nerek
• posiew moczu - w razie objawów zapalenia układu moczowego
• mocznik i kreatynina - badania krwi, służące do oceny czynności nerek.

Poza badaniami laboratoryjnymi wykonuje się:

• USG - przezodbytnicze badanie ultrasonograficzne pomaga ocenić rozmiar prostaty i wykonać celowaną biopsję narządu
• CT (tomografia komputerowa) - służy do oceny zaawansowania raka
• MRI (rezonans magnetyczny) - służy do oceny zaawansowania raka
• scyntygrafię kości - wykonuje się czasem, aby wykryć przerzuty do kości
• pozytronową tomografię emisyjną - wykonuje się czasem, aby ocenić zaawansowanie raka z przerzutami

‍

Znając stopień zaawansowania i stopień złośliwości raka, lekarz może, w porozumieniu z pacjentem, wybrać najlepszy sposób leczenia. Jeśli rak pozostaje w obrębie gruczołu krokowego, nie powoduje objawów lub objawy te są niewielkie i rozwija się powoli, lekarz i pacjent mogą zdecydować się na regularną ocenę rozwoju choroby bez podjęcia natychmiastowego leczenia. Taką strategię nazywa się "czujnym oczekiwaniem", może to być najlepsze rozwiązanie dla pacjenta przez wiele lat.
U pacjentów wymagających interwencji medycznej zwykle wykorzystuje się leczenie operacyjne, radioterapię i terapię hormonalną. Leczenie chirurgiczne, jeśli jest wskazane, może polegać na usunięciu całego guza lub, w zaawansowanych przypadkach, może mieć na celu ułatwienie oddawania moczu. Kriochirurgia, jedna z nowszych technik, polega na zamrożeniu i zniszczeniu zajętych tkanek ciekłym azotem. Radioterapia może polegać na naświetlaniu okolicy prostaty "z zewnątrz" albo na wszczepieniu lub wstrzyknięciu radioaktywnych substancji do stercza. Radioterapię można łączyć z leczeniem hormonalnym, aby zmniejszyć dolegliwości bólowe.
Leczenie hormonalne najczęściej stosuje się w raku stercza z przerzutami odległymi. W tym stopniu zaawansowania nie prowadzi ono do wyleczenia, ale może zmniejszyć guzy, ograniczyć objawy i przedłużyć życie pacjenta. Leczenie hormonalne wykorzystuje się też w mniej zaawansowanych fazach choroby, albo razem z radioterapią, albo w celu zmniejszenia guza przed zabiegiem chirurgicznym. W raku stercza rzadko stosuje się chemioterapię, ale można ją stosować w zaawansowanych przypadkach, jeśli terapia hormonalna nie jest skuteczna.
Efekty niepożądane zależą od sposobu leczenia raka stercza, mogą być niewielkie, i mogą obejmować: uczucie zmęczenia, wypadanie włosów, nietrzymanie moczu i zaburzenia erekcji. U mężczyzn leczonych hormonalnie, z niskim poziomem testosteronu, występuję zwiększone ryzyko osteoporozy.
Metody wykrywania i leczenia raka stercza są wciąż ulepszane, a rekomendacje dotyczące leczenia stale zmieniają się

Linki do stron obcojęzycznych:

‍College of American Pathologists: How to Read Your Pathology Report
National Cancer Institute: Prostate Cancer
National Cancer Institute: Prostate-Specific Antigen (PSA) Test
American Cancer Society: What Is Prostate Cancer?
Centers for Disease Control and Prevention: Prostate Cancer
National Comprehensive Cancer Network: NCCN Guidelines for Patients with Prosta…
Prostate Cancer Foundation
Patient Power: Prostate Cancer

‍