W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
Jako badanie przesiewowe w kierunku raka jelita grubego (okrężnicy): badanie umożliwia wykrycie krwawienia z przewodu pokarmowego, które może być objawem raka jelita grubego.
Kiedy badanie jest wykonywane?
Jako rutynowe badanie wykonywane raz do roku, zwykle u osób powyżej 50 roku życia z obciążeniem rodzinnym chorobą nowotworową (badanie rekomendowane jako przesiewowy test w kierunku raka jelita grubego); w innych przypadkach zgodnie z zaleceniami lekarza.
Jak się pobiera próbkę do badania?
Jedna lub więcej próbek kału gromadzonych w okresie kilku dni.
W Polsce stosuje się metody immunochemiczne.
Sposób pobierania kału w przypadku testów immunochemicznych jest różny w zależności od używanego zestawu. Przykładowo, do zestawu może być dołączona szczoteczka, którą pobiera się wodę z muszli klozetowej z okolic oddanego stolca. Następnie kroplę wody przenosi się na kartę testową i pozostawia do wyschnięcia. Tak przygotowaną kartę zanosi się do lekarza lub laboratorium. Mogą być wymagane dwie lub trzy próbki.
W innych testach kał pobiera się do specjalnego naczynka i dostarcza do laboratorium. Tak przygotowaną próbkę kału, już w laboratorium, możliwie w najkrótszym czasie umieszcza się w fiolce z buforem. Fiolka z zawiesiną kału może być przechowywana do 14 dni w temp. lodówki.
Kał do badania może być używany po minimum 3 dniach od zakończenia krwawienia miesięcznego. Nie należy wykonywać oznaczenia w przypadku stwierdzenia krwawiących hemoroidów. Kał nie może być zanieczyszczony moczem. W ciągu 48 godzin przed oddaniem kału do badania pacjent nie powinien pić alkoholu, zażywać aspiryny i środków przeczyszczających.
Czy do badania trzeba się przygotować?
Nie, w przypadku stosowania testów immunochemicznych nie ma żadnych ograniczeń dietetycznych. W tym oznaczeniu stosowane są przeciwciała skierowane wyłącznie wobec krwi ludzkiej z dolnego odcinka przewodu pokarmowego (okrężnicy).
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Test na krew utajoną umożliwia wykrycie obecności krwi (hemoglobiny) w kale. W warunkach prawidłowych do przewodu pokarmowego nie przedostaje się wystarczająco dużo krwi, żeby test był dodatni, albo żeby stolce miały krwisty lub czarny, smolisty wygląd. Jakakolwiek wykrywalna ilość krwi wydalana z kałem jest niepokojącym objawem i wymaga dalszych badań.
Dodatni wynik badania kału na krew utajoną oznacza, że u pacjenta wystąpiło krwawienie do przewodu pokarmowego. Powodem krwawienia może być choroba wrzodowa, uchyłkowatość jelit, krwawiące polipy, choroby zapalne jelit, guzki krwawnicze (hemoroidy), krwawienie z dziąseł lub z nosa (i połknięcie krwi), a także łagodne i złośliwe nowotwory. Jakakolwiek tkanka (np. polip lub guz), która wystaje do światła jelita, może zostać naruszona przez przemieszczające się wzdłuż jelita masy kałowe i może przejściowo krwawić. Takie niewielkie krwawienie często jest pierwszym, a czasem jedynym wczesnym objawem raka jelita grubego, dlatego badanie kału na krew utajoną jest wartościowym testem przesiewowym.
Metoda immunochemiczna (iFOBT lub FIT) – wykorzystuje przeciwciała przeciwko ludzkiej hemoglobinie w celu wykrycia krwi w kale.
Zaleca się wykonanie testu w co najmniej trzech próbkach kału pobranych w różnych dniach. Amerykańskie Stowarzyszenie ds. Walki z Rakiem nie zaleca wykonywania pojedynczego testu łącznie z badaniem per rectum w gabinecie lekarskim, ponieważ może on nie być wystarczająco czuły, aby wykryć nowotwór. Zaleca się wykonanie FOBT lub FIT w warunkach domowych, ponieważ oznaczenia w próbkach kału pobranych w trzech różnych dniach zwiększają szansę na wykrycie raka. Oprócz tego zaleca się, aby osoby, które wybiorą tę metodę poddawały się badaniom przesiewowym co roku.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
Test na krew utajoną w kale jest wykorzystywany przede wszystkim w badaniach przesiewowych w kierunku wczesnej postaci raka jelita grubego. Pojawienie się krwi w stolcu może być jedynym objawem wczesnego stadium raka. Jeśli uda się wykryć nowotwór, zanim zaatakuje okoliczne tkanki i da przerzuty, szansa skutecznego leczenia jest znacznie większa. Dodatni wynik badania kału na krew utajoną nie oznacza rozpoznania raka jelita grubego; do ustalenia źródła krwawienia są konieczne inne badania. Przyczyną pojawienia się krwi w kale mogą być inne choroby przewodu pokarmowego.
Dodatkowym zastosowaniem badania kału na krew utajoną jest poszukiwanie przyczyn niedokrwistości (anemii), która może być spowodowana, na przykład krwawieniem z wrzodu żołądka lub dwunastnicy. Lekarz może zlecić takie badanie u pacjentów z objawami niedokrwistości, np. ogólnym osłabieniem, z niskim hematokrytem lub niskim stężeniem hemoglobiny, albo z krwawymi lub ciemnymi stolcami.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Badanie kału na krew utajoną jest wykonywane w ramach rutynowych badań przesiewowych; zgodnie z rekomendacją Towarzystw Onkologicznych powinno być wykonywane raz w roku u osób powyżej 50 roku życia, oraz dodatkowo - na zlecenie lekarza. Większość osób badanych nie ma żadnych objawów. Badanie wykonuje się przede wszystkim jako badanie przesiewowe w celu wczesnego wykrycia raka jelita grubego.
Lekarz może też zlecić badanie kału na krew utajoną, jeśli podejrzewa u pacjenta niedokrwistość o niewyjaśnionej przyczynie lub w przypadku takich objawów, jak krwawe lub ciemne, smoliste stolce.
Co oznacza wynik?
Wynik badania kału na krew utajoną w warunkach prawidłowych jest ujemny. Dodatni wynik oznacza obecność krwi/ hemoglobiny w kale pochodzącej z dolnego odcinka przewodu pokarmowego albo obecność substancji interferującej. Do badania używa się kilku próbek kału aby wykryć przerywane krwawienie, lub wykluczyć wyniki fałszywie dodatnie. W przypadku krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego hemoglobina ulega rozpadowi zanim jej fragmenty dostaną się do dolnego odcinka i nie jest wykrywana w teście FOB. Dodatni wynik testu wymaga kontynuacji badań i zwykle obejmuje badania obrazowe jak sigmoidoskopia czy kolonoskopia.
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
Test na krew utajoną może dać wyniki fałszywie dodatnie.
Lekarz może zalecić odstawienie leków i ograniczenia dietetyczne przed pobraniem próbek kału. U kobiet kał do badania może być używany po minimum 3 dniach od zakończenia krwawienia miesięcznego.
Wyniki fałszywie ujemne mogą być spowodowane zażywaniem dużych dawek witaminy C oraz badaniem pojedynczych próbek kału, zamiast kilku próbek z kolejnych dni (rak jelita grubego i polipy - stany przedrakowe powodują przerywane krwawienia).
Pytania i odpowiedzi
1. Czy oprócz badań kału istnieją inne badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego?
Tak. Dostępne są badania obrazowe, które można wykorzystywać w celach przesiewowych i/ lub profilaktyce raka jelita grubego. Jedno z tych badań można wykonać zamiast corocznego badania przesiewowego na obecność krwi utajonej w kale:
- Sigmoidoskopia – badanie odbytnicy i końcowego odcinka jelita grubego przy pomocy podświetlonego aparatu. Wykryte w ten sposób polipy można usunąć już w trakcie badania, co pozwala zapobiegać ich zrakowaceniu. Zaleca się, aby w celach przesiewowych badanie to wykonywać co 5 lat.
- Kolonoskopia – dokładniejsze badanie odbytnicy i całego jelita grubego przy pomocy giętkiej rurki. Również umożliwia usunięcie polipów. Zaleca się, aby w celach przesiewowych badanie to wykonywać co 10 lat.
- Kolonoskopia CT (kolonoskopia wirtualna) – badanie mniej inwazyjne, gdzie przy pomocy tomografii komputerowej lekarz ogląda całe jelito grube. Zaleca się, aby w celach przesiewowych badanie to wykonywać co 5 lat.
- Wlew doodbytniczy z podwójnym kontrastem – seria badań radiologicznych odbytnicy i jelita grubego. Zaleca się wykonywanie ich co 5 lat.
2. Czy zestawy do użytku domowego są tak dobre, jak badania w laboratorium?
Testy wykonywane w domu są dostatecznie czułe, ale niektórzy lekarze preferują testy immunochemiczne wykonywane w laboratorium (mimo, że dla wielu pacjentów pobieranie próbek kału jest nieprzyjemne). Może tak być, ponieważ wyniki tych testów są odczytywane i interpretowane przez profesjonalistów (którzy łatwiej wykryją wyniki fałszywie dodatnie i fałszywie ujemne) albo dlatego, że lekarz ma większy wpływ na dalsze postępowanie, bo pacjent zgłasza się do niego po wyniki.
3. Jakie jest dalsze postępowanie w przypadku dodatniego wyniku testu na krew utajoną w kale?
Badanie kału na krew utajoną może być poprzedzone badaniem per rectum (badaniem przez odbytnicę), albo badanie per rectum może być wykonane później. U osób z dodatnim wynikiem można też wykonać dodatkowo następujące badania:
Sigmoidoskopia: oglądanie końcowych odcinków jelita grubego za pomocą odpowiedniego wziernika i poszukiwanie nieprawidłowości, np. polipów;
Kolonoskopia: bardziej dokładne oglądanie odbytnicy i całego jelita grubego;
Wlew doodbytniczy z podwójnym kontrastem: seria zdjęć rentgenowskich okrężnicy i odbytnicy.
4. Czy dostępne są inne rodzaje badań w kierunku raka jelita grubego i odbytnicy, które można wykonać w próbkach kału?
Tak. Dostępne jest badanie DNA w kale (sDNA). Pozwala ono wykryć pewne zmiany DNA (materiału genetycznego) w komórkach rakowych wydalanych z kałem. Badania wykazały, że test ten ma odpowiednią czułość, chociaż nie umożliwia wykrycia wszystkich rodzajów nowotworów. We wspólnie wydanych wytycznych z marca 2008 roku Amerykańskie Stowarzyszenie ds. Walki z Rakiem, Amerykańskie Kolegium Radiologii i Amerykańska Grupa Zadaniowa ds. Raka Jelita Grubego i Odbytnicy umieściły sDNA na liście zalecanych badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego i odbytnicy.
Źródła
Linki na tej stronie:
Choroby: Rak jelita grubego
Linki do stron obcojęzycznych:
Mayo Clinic: Fecal occult blood test
American Cancer Society: Colorectal cancer, Early Detection
National Cancer Institute: Tests to Detect Colorectal Cancer and Polyps
NIDDK: Gastrointestinal (GI) Bleeding
NIDDK: Colon Polyps
American Academy of Family Physicians: Colorectal Cancer Screening
American Gastroenterological Association Patient Center: Colorectal Cancer Prevention and Treatment
American Cancer Society: Colorectal cancer, Early Detection
National Cancer Institute: Colorectal cancer screening factsheet
National Digestive Diseases Information Clearinghouse (NDDIC): Bleeding in the Digestive Tract
NDDIC: What I need to know about Colon Polyps
