Badanie wykonuje się w celu oceny ryzyka nawracających epizodów kamicy nerkowej, rozpoznania przyczyny powstawania kamieni nerkowych, stwierdzenia historii zachorowań w rodzinie, czy jako pomoc w kontroli procesu leczenia.

‍

W przypadku wystąpienia kamicy nerkowej u pacjenta, jeżeli lekarz chce ocenić ryzyko powstania kolejnych kamieni, w przypadku czynników ryzyka takich jak historia zachorowań w rodzinie, również u pacjentów z jedną czynną nerką lub po przeszczepie nerki.

‍

Do wykonania badania niezbędna jest dobowa zbiórka moczu. W tym celu często zbiórkę wykonuje się dwukrotnie, a wykonanie badania w próbkach umożliwia określenie czy podwyższone lub obniżone stężenie substancji wydalanych z moczem jest przejściowe czy też przewlekłe. Pojemniki do zbiórki moczu, zawierające konserwanty, pacjent otrzymuje od lekarza zlecającego badanie lub w laboratorium.

‍

Nie

Panel oceny ryzyka wystąpienia kamicy nerkowej to zespół testów pozwalających wykonać oznaczenia w moczu w celu  stwierdzenia podwyższonego lub obniżonego stężenia substancji powodujących powstawanie kamieni nerkowych (kamica nerkowa). U pacjenta, u którego wcześniej wystąpiła już kamica nerkowa, podwyższony poziom jednej z określonych substancji, w szczególności wapnia, może wskazywać na wzrost ryzyka powstania kolejnych kamieni oraz pomaga określić ich typ.  

Mianem kamieni nerkowych określa się tworzące się w nerkach zwarte złogi soli i minerałów. Typowe kamienie nerkowe składają się ze szczawianów wapnia (~75% przypadków), fosforanu wapnia (15%), kwasu moczowego (8%), struwitu (~1%) lub cystyny (<1%). Niektóre kamienie składają się z kilku substancji (np. szczawian wapnia i fosforan wapnia).

Około 12-19% mężczyzn i 6-9% kobiet przechodzi w swoim życiu epizod kamicy nerkowej. Choroba dotyka więcej osób rasy białej niż afroamerykanów (~50%). Najczęściej występuje u mężczyzn około 40. roku życia, a u kobiet po 30. roku życia. Szacuje się, że ryzyko nawrotu kamicy nerkowej w ciągu 10 lat wynosi 50%.

Panele oceny ryzyka wystąpienia kamicy nerkowej mają na celu określenie ryzyka powstawania kamieni poprzez wykrycie wysokiego stężenia podstawowych substancji powodujących powstawanie złogów lub niskiego stężenia substancji hamujących ten proces. Zestaw badań w panelu może się różnić, lecz zazwyczaj będzie to:

• pH moczu
• Stężenie wapnia w moczu
• Stężenie szczawianów (kwasu szczawiowego) w moczu
• Stężenie kwasu moczowego w moczu
• Stężenie kreatyniny w moczu (nie powoduje powstawania kamieni, lecz służy do potwierdzenia, że zebrany został cały mocz oraz pomaga ocenić jego zagęszczenie)
• Stężenie cytrynianu w moczu (kwas cytrynowy hamuje proces powstawania kamieni)
• Stężenie cystyny w moczu
• Stężenie fosforu w moczu
• Stężenie magnezu w moczu (hamuje proces powstawania kamieni)
• Stężenie sodu w moczu (nie przyczynia się bezpośrednio do powstawania kamieni, lecz ma wpływ na poziom wapnia w moczu i jego zdolności tworzenia kamieni)

Wysokie stężenie jednej lub kilku z powyższych substancji w moczu może wystąpić u pacjenta, którego organizm wytwarza i wydala ich nadmierne ilości. Inne czynniki to spożywanie zbyt małej ilości płynów, odwodnienie i nieprawidłowo zagęszczony mocz o silnym zapachu.  

Dalsze informacje znajdują się w artykule dotyczącym badania kamieni nerkowych "Kidney Stone Testing".

‍

Badania oceniające ryzyko wystąpienia kamicy nerkowej wykonuje się w celu stwierdzenia prawdopodobieństwa powstania kolejnych kamieni nerkowych u pacjenta, co wskazuje na nawrotowy charakter choroby.  

Testy wykorzystuje się czasami do oceny ryzyka po pierwszym epizodzie kamicy nerkowej, szczególnie u osób z grupy podwyższonego ryzyka powstania kolejnych kamieni oraz jeżeli zachodzi prawdopodobieństwo, że kolejny epizod doprowadzi do dysfunkcji nerek.  

Badanie może być wykorzystane jako pomoc w monitorowaniu stanu chorego, u którego wystąpił epizod kamicy nerkowej. W tym celu można również wykonać wiele innych badań, takich jak:

• Badania określonych substancji wykonywane w moczu z dobowej zbiórki, które nie zawsze wchodzą w zakres panelu oceny ryzyka kamicy nerkowej, takie jak oznaczenie cystyny, sodu, potasu, chlorków lub magnezu
• Ogólne badanie moczu, w celu oceny jego składników (substancji, białek, krwinek białych i czerwonych, pH oraz obecności bakterii lub kryształów)
• Badania krwi, takie jak oznaczenie azotu mocznikowego (BUN) i kreatyniny w celu oceny czynności nerek, elektrolity (sód, potas, chlorki, wodorowęglan), kwas moczowy i wapń w celu oceny stanu zdrowia i porównania z wynikami oznaczeń w moczu; jeżeli poziom wapnia jest podwyższony można wykonać również oznaczenie PTH i witaminy D.  
• W przypadku objawów zakażenia układu moczowego można również wykonać posiew krwi.
• Badanie kamieni nerkowych wykonuje się zazwyczaj w celu oceny ich składu, o ile możliwe jest pobranie takiego kamienia

‍

Panel oceny ryzyka kamicy nerkowej wykonuje się zazwyczaj kilka tygodni po epizodzie kamicy nerkowej, w celu określenia, czy podwyższony poziom określonych substancji ma charakter przejściowy czy przewlekły.  

Wytyczne Amerykańskiego Towarzystwa Urologicznego zalecają, aby u osoby, u której rozpoznano pierwszy epizod kamicy nerkowej, wykonać badania z jednej lub dwóch dobowych zbiórek. Badania następne powinny obejmować dobową zbiórkę moczu w ciągu 6 miesięcy od rozpoczęcia leczenia, a następnie raz w roku lub częściej, w zależności od tego, czy u pacjenta wystąpił kolejny epizod kamicy nerkowej.  

Badania można zlecić po wystąpieniu pierwszych kamieni, jeżeli uważa się, że pacjent jest w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia kamicy lub dysfunkcji nerek, czyli na przykład:  

• Jeżeli kamica nerkowa wystąpiła w dzieciństwie
• W przypadku historii zachorowań na kamicę nerkową w rodzinie
• Jeżeli w pierwszym epizodzie kamicy nerkowej wystąpiło kilka kamieni
• U pacjentów z jedną czynną nerką, w tym u pacjentów po przeszczepie

Czasami badania wykonuje się u osoby, która zmieniła tryb życia (na przykład wprowadziła zalecaną zmianę diety lub zaczęła pić więcej płynów) jak również w przypadku zmiany leków, w celu monitorowania skuteczności tych zmian.

Ponadto badania laboratoryjne wykonuje się w przypadku wystąpienia określonych stanów klinicznych, które są związane z kamicą nerkową, takich jak otyłość, nadczynność tarczycy, dna moczanowa, kwasica cewkowa (RTA) typu 1., cukrzyca typu 2., choroby kości, pierwotna nadczynność przytarczyc oraz zaburzenia wchłaniania (resekcja jelita, operacja bariatryczna) lub choroby jelit/trzustki.

‍

Wyniki panelu oceny ryzyka wystąpienia kamicy nerkowej ocenia się w połączeniu z wynikami innych badań wykonanych w celu oceny ryzyka powstania kolejnych kamieni nerkowych u chorego.

Przyjmuje się, że podwyższone stężenie  wapnia lub kwasu moczowego jednocześnie we krwi i moczu stanowi o zwiększonym ryzyku tworzenia się kamieni nerkowych. Należy wtedy wykonać dalsze badania mające na celu poznanie przyczyny takiego stanu.

Wyniki badań nie pozwalają jednak przewidzieć, czy i kiedy dojdzie do ataku kamicy nerkowej. Czasami kamienie nerkowe tworzą się u osób z nieznacznie podwyższonym lub nawet prawidłowym poziomem tych substancji, a u osób z wynikiem znacznie wykraczającym powyżej prawidłowego zakresu kamica nerkowa nie występuje.  Kamień może być obecny w nerce nawet przez kilka lat, nie dając żadnych objawów, takich jak krwiomocz czy ból.

Obniżony poziom substancji w wyniku zmiany trybu życia oznacza zmniejszenie ryzyka powstania kamieni nerkowych.

U osoby odwodnionej objętość moczu z dobowej zbiórki jest mniejsza, a mocz jest bardziej zagęszczony. Powoduje to wzrost stężenia określonych substancji (są rozpuszczone w mniejszej ilości cieczy) i wzrost ryzyka powstania kamieni nerkowych.

Na powstawanie kamieni nerkowych wpływa również pH moczu (kwaśne/zasadowe). Kryształy z kwasu moczowego oraz kamienie cystynowe powstają wyłącznie w moczu o odczynie kwaśnym, a kamienie fosforanowo-wapniowe i struwitowe w moczu o odczynie zasadowym. W skład kamieni struwitowych wchodzi fosforan magnezowo-amonowy i towarzyszą one infekcjom bakteryjnym.

W poniższej tabeli znajduje się podsumowania informacji dotyczących wyników niektórych badań:

Rzadziej wykonywane testy:

Kamienie nerkowe nie powstają u każdej osoby, która spożywa niewiele płynów lub ma podwyższony poziomu określonych substancji w moczu. Czasami przyczyny są inne. Ryzyko jest większe u osób, u których wystąpiły już kiedyś kamienie nerkowe.  

Nieprawidłowości w budowie nerek i/lub układu moczowego mogą utrudniać przepływ moczu i powodować odkładanie się kryształów, co prowadzi do powstawania kamieni.

‍

1. Jaki jest czas oczekiwania na wynik?

To zależy od laboratorium, w którym wykonuje się test. Jeżeli test będzie wykonany w laboratorium lokalnym, wyniki mogą być dostępne tego samego dnia.  Jeżeli próbka zostanie wysłana do laboratorium referencyjnego, czas oczekiwania na wynik może wynieść nawet kilkanaście dni.  

2. Jakiej wielkości są kamienie nerkowe?

Rozmiar kamieni nerkowych jest bardzo zróżnicowany. Mogą być małe jak ziarnka piasku lub wielkością przekraczać rozmiary piłeczki golfowej. Niektóre wypełniają cały układ moczowy i noszą nazwę kamieni odlewowych, a kształtem przypominają rogi jelenia. Ze względu na swoje rozmiary mogą całkowicie zablokować przepływ moczu, przemieścić się lub kruszyć i przesuwać się od nerki przez moczowód, czasowo go blokując i rozciągając, powodując podrażnienia i/lub uszkodzenie jego ścianek. Przemieszczanie się kamieni może powodować nagły, silny ból o charakterze ciągłym lub przerywanym.

Wiele kamieni zostaje wydalonych z organizmu wraz z moczem, lecz niektóre są zbyt duże lub mają nieregularny kształt, przez co organizm nie radzi sobie z ich usunięciem. Bardzo duże kamienie, które nie mogą przedostać się z nerki do moczowodu oraz mniejsze kamienie, które pozostają zablokowane w moczowodzie wymagają leczenia.

‍3. Czym są kamienie struwitowe i co jest przyczyną ich powstawania?

Struwit (kamienie trifosforanowe) to fosforan magnezowo-amonowy powodujący powstawanie kamieni powiązanych z infekcjami układu moczowego. Kamienie struwitowe są dużych rozmiarów i wymagają usunięcia chirurgicznego.

4. Czy można zapobiegać powstawaniu kamieni nerkowych?

Najprostszym sposobem jest stałe nawadnianie organizmu, czyli codzienne picie 8 – 12 szklanek wody. W przypadku zwiększonego ryzyka wystąpienia kamieni lekarz może zalecić inny sposób postępowania. Do zwiększenia ryzyka powstawania kamieni nerkowych przyczynia się picie dużej ilości napojów z kofeiną, gazowanych i sztucznie dosładzanych. Zaleca się picie lemoniady z cytryn lub limonek.  

5. Jakich artykułów spożywczych należy unikać w przypadku wystąpienia kamieni nerkowych?  

Wspólnie z lekarzem należy ustalić najlepszy sposób postępowania, ponieważ zależy on od typu kamieni. Zaleca się ograniczenie spożywania ilości soli (nie więcej niż 2 300 mg dziennie). Potrawom bogatym w szczawiany powinna towarzyszyć odpowiednia ilość wapnia. Ograniczenie produktów zawierających duże ilości puryny, takie jak czerwone mięso, podroby czy owoce morza oraz włączenie do diety większej ilości owoców i warzyw może zmniejszyć ryzyko powstawania kamieni.  

6. Czy zachodzi konieczność wykonania dobowej zbiórki moczu?

Tak. Lekarz musi posiadać informację o ilości moczu wydalanego w okresie 24 godzin oraz o stężeniu każdej substancji. Ponieważ są one usuwane wraz z moczem w różnym tempie, dobowa zbiórka daje pełniejszy obraz niż pojedyncza próbka moczu i stanowi wiarygodny punkt odniesienia.

7. Czy konieczne jest wykonanie badań krwi i moczu?

To zależy od informacji, które chce uzyskać lekarz. Często porównuje się stężenie tych samych substancji we krwi i w moczu.  

8. Czy kamienie mogą tworzyć się również w innych częściach układu moczowego?

Tak. Kamienie mogą powstawać na przykład w pęcherzu, jednak przyczyna i mechanizm ich powstawania jest inny niż w przypadku kamieni nerkowych. Nie jest związany z wydalaniem nadmiernej ilości określonych substancji, lecz brakiem możliwości całkowitego opróżnienia pęcherza podczas oddawania moczu. Kamień w pęcherzu może być również spowodowany przez inne problemy w obrębie układu moczowego, takie jak brak kontroli nad opróżnianiem pęcherza, przerost prostaty lub zakażenie układu moczowego.

‍

‍

‍

‍

Na tej stronie

Testy:
Wapń
Kwas moczowy
Kreatynina
Chlorki
Potas
Sód
Magnez
Fosforan
Morfologia krwi
Elektrolity
Bun (azot mocznikowy we krwi)
Badanie ogólne moczu
Albumina
Albumina w moczu i wskaźnik albumina/kreatynina
Parahormon PTH

‍Choroby:
‍Choroby nerek
Choroby układu moczowego

 
Linki do stron obcojęzycznych:
‍National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases: Kidney Stones…
‍National Kidney Foundation: Do You Have Symptoms of a Kidney Stone?  
‍KidsHealth from Nemours: Urine Test: 24-Hour Analysis for Kidney Stones

‍

‍