Badanie wykorzystuje się do diagnostyki niedoborów lub nadmiaru witaminy D, oceny efektów suplementacji witaminą D.

Badanie wykonuje się w przypadku stwierdzonego nieprawidłowego stężenia: wapnia, fosforanu i/lub parathormonu oraz w razie objawów choroby lub występowania łamliwości kości, gdy lekarz podejrzewa niedobór witaminy D, gdy pacjent rozpoczyna terapię w związku ze zdiagnozowaniem osteoporozy, do monitorowania niedoboru witaminy D. Amerykańska Narodowa Fundacja Osteoporozy zaleca kobietom o zwiększonym ryzyku niedoboru witaminy D (w starszym wieku, z zespołem złego wchłaniania, przebywającym w domach opieki lub przebywającym stale w domu, kobietom ciemnoskórym) badanie stężenia witaminy D w celu potwierdzenia/ wykluczenia jej niedoboru.

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.

Nie.

Badanie polega na pomiarze stężenia dwu różnych form witaminy D występujących we krwi 25-hydroksywitaminy D [25(OH)D] i 1,25-dihydroksywitaminy D [1,25(OH)(2)D]. 25-hydroksywitamina D jest główną formą hormonu we krwi, jest nieaktywnym biologicznie prekursorem 1,25-dihydroksywitaminy D, aktywnego hormonu.

Aktywny hormon - kalcytriol - odgrywa istotną rolę w regulacji wchłaniania wapnia, fosforu i, w mniejszym stopniu, magnezu. Witamina D jest niezbędna dla wzrostu i prawidłowej przebudowy kości; jej brak powoduje, że kości stają się "miękkie", zniekształcone oraz nieprawidłowo przebiega naprawa ich uszkodzeń, co z kolei prowadzi do krzywicy u dzieci i osteomalacji u dorosłych. Witamina D odgrywa także rolę w regulacji procesów autoimmunologicznych, metabolicznych i prewencji chorób nowotworowych.

Ze względu na swój długi okres półtrwania i wyższe stężenie najczęściej oznaczaną formą witaminy D dla oceny stanu zaopatrzenia organizmu w tę witaminę jest 25(OH)D.

Witamina D pochodzi z dwóch źródeł: endogennego - w skórze z 7-dehydrocholesterolu pod wpływem promieni słonecznych powstaje nieaktywna prowitamina D3, dlatego nazywa się ją czasem witaminą słońca oraz ze źródła egzogennego - witamina D2 jest wchłaniana z pokarmów i może być przyjmowana w formie preparatów witaminowych.

Różne związki pod wspólną nazwą "witaminy D" określa się kolejnymi cyframi: witamina D2 (ergokalcyferol) pochodzi z diety i preparatów witaminowych, a witamina D3 (cholekalcyferol) jest syntetyzowana w organizmie. Witaminy D2 i D3 różnią się nieco budową chemiczną, ale obie są przekształcane do aktywnego hormonu - kalcytriolu.
W wielu metodach oznaczeń 25(OH)D nie można rozróżnić między D2 a D3, oznacza się tzw. witaminę 25-hydroksywitaminę D całkowitą. W nowszych metodach istnieje możliwość raportowania stężeń obu form z osobna i następnie oceny całkowitej 25(OH)D. To badanie wykonuje się w celu oceny stanu zaopatrzenia organizmu w witaminę D.

Źródła i metabolity (formy) witaminy D

‍

‍

Stężenie witaminy D oznacza się, aby ustalić, czy osłabienie i zniekształcenie kości lub nieprawidłowy metabolizm wapnia (nieprawidłowe wyniki oznaczeń wapnia, fosforu lub PTH) jest spowodowany niedoborem lub nadmiarem tej witaminy.

Witamina D jest rozpuszczalna w tłuszczach i wchłaniana w jelitach tak jak one, dlatego czasem oznacza się jej stężenie dla oceny przebiegu chorób, które zaburzają wchłanianie tłuszczów, np. mukowiscydozy lub choroby Leśniowskiego-Crohna oraz u pacjentów u których wykonano zabieg chirurgiczny na żołądku i mogą powodować niewystarczające wchłanianie witaminy D. Stężenie witaminy D oznacza się też, aby ocenić skuteczność suplementacji witaminy D, wapnia, fosforu i/lub magnezu.

Badanie stężenia kalcydiolu lub kalcytriolu można zlecić, jeśli u pacjenta stwierdzono nieprawidłowe poziomy we krwi: wapnia, fosforu i/lub magnezu albo pojawiły się objawy choroby kości.

25-hydroksywitamina D

Oznaczenia stężenia 25(OH)D (kalcydiolu) wykonuje się zwykle w celu potwierdzenia ewentualnego niedoboru witaminy D, jeżeli u pacjenta wystąpiły objawy niedoboru witaminy D, takie jak zniekształcenie kości u dzieci (krzywica) lub osłabienie, rozmiękanie i złamania kości u dorosłych (osteomalacja). Niedobór witaminy D występuje znacznie częściej niż sądzono. W niektórych badaniach wykazano, że 50% osób starszych i kobiet leczonych ze względu na występowanie osteoporozy ma niedobór witaminy D. Oznaczenie 25(OH)D zleca się często zanim zastosuje się u pacjenta terapię przeciw anty-resorpcyjną (w osteoporozie). W przypadku niektórych leków podawana jest dawka witaminy D jaka powinna być stosowana w suplementacji.


1,25-dihydroksywitamina D

Badanie polegające na pomiarze stężenia kalcytriolu wykonuje się w przypadku stwierdzenia wysokiego stężenia wapnia albo jeżeli pacjent cierpi na takie choroby jak sarkoidoza lub niektóre chłoniaki, w których kalcytriol może być wytwarzany w zwiększonych ilościach.

Oznaczenie stężenia tej formy witaminy D może być przydatne gdy podejrzewa się niedobór enzymu 1-alfahydroksylazy przekształcającej 25(OH)D w kalcytriol. Także w rozpoznaniu lub ocenie zaburzeń czynności przytarczyc, ponieważ parathormon jest niezbędny do aktywacji tej witaminy. Badanie to wykonuje się także w przypadku pacjentów wymagających suplementacji witaminy D, wapnia, fosforu lub magnezu, w celu oceny skuteczności leczenia.

Ze względu na różnice metodyczne oznaczania witaminy D dotychczas nie ustalono powszechnie obowiązującego zakresu referencyjnego. Powinno się oznaczać całkowitą witaminę D (D2 + D3). Aktualnie nie ma ogólnoświatowej zgody co do wartości oznaczających niedobór witaminy D. W Polsce jako stężenie optymalne dla dorosłych przyjmuje się wartość powyżej 30 ng/mL.

25-hydroksywitamina D

Niskie stężenie kalcydiolu we krwi może oznaczać, że wytwarzanie witaminy D pod wpływem promieni słonecznych i jej ilości przyjmowane w diecie są zbyt małe w stosunku do potrzeb organizmu, lub że wchłanianie jelitowe tej witaminy jest zaburzone albo, że wątroba nie przekształca do kalcydiolu (i nie uwalnia do krwi) wystarczających ilości witaminy D. Niekiedy leki wykorzystywane w napadach drgawek, szczególnie fenytoina, mogą zaburzać powstawanie kalcydiolu w wątrobie.

Jest coraz więcej dowodów, że niedobór witaminy D może zwiększać ryzyko pewnych nowotworów, zaburzeń immunologicznych i chorób sercowo-naczyniowych.

Wysokie stężenie kalcydiolu zwykle jest związane z nadmierną podażą witaminy D w tabletkach lub w formie innych dodatków dietetycznych.


1,25-dihydroksywitamina D

Niskie stężenie kalcytriolu często jest związany z chorobą nerek i jest jednym z najwcześniejszych objawów niewydolności tego narządu.
Wysokie stężenie kalcytriolu może wystąpić w przypadku chorób charakteryzujących się nadmierną syntezą parathormonu lub, w których kalcytriol jest wytwarzany poza nerkami (np. sarkoidoza lub niektóre chłoniaki).

‍

Wysokie stężenie witaminy D i wapnia może prowadzić do zwapnień i uszkodzenia niektórych narządów, np. nerek lub naczyń krwionośnych, ponieważ organizm próbuje obniżyć poziom wapnia we krwi odkładając fosforan wapnia w narządach.

Niskie stężenie magnezu może skutkować zmniejszeniem zawartości wapnia we krwi, które jest oporne na leczenie witaminą D i nie zależy od PTH. W takiej sytuacji, aby przywrócić równowagę, trzeba podać równocześnie magnez i wapń.

1. Czy wzbogacanie mleka i musli w witaminę D jest korzystne?

Tak. Witamina D może nie być wytwarzana w organizmie w wystarczającej ilości, szczególnie w sytuacji ograniczonej ekspozycji na światło słoneczne (w zimie, w klimacie z przewagą dni pochmurnych). Ponieważ tylko nieliczne pokarmy (takie jak olej z wątroby dorsza) zawierają witaminę D, dla większości osób jej zawartość w diecie mogłaby być zbyt mała. W Stanach Zjednoczonych witamina D jest rutynowo dodawana do mleka, stosowana do wzbogacania płatków śniadaniowych i soków owocowych, aby zapewnić jej wystarczającą dostępność w diecie. Wzbogacanie produktów spożywczych okazało się dużym sukcesem, bo spowodowało znaczny spadek zachorowań na krzywicę wśród dzieci, czyniąc ją chorobą stosunkowo rzadką.

‍

2. Czy jogurty i sery są dobrym źródłem witaminy D?

Mogą być, jeśli są wzbogacone w witaminę D. Mleko jest wzbogacane, natomiast część nabiału nie. Ponieważ przepisy nie określają zalecanego dziennego spożycia witaminy D, na opakowaniach najczęściej nie ma informacji o jej zawartości. Obecne zalecenia amerykańskie dotyczące dziennego spożycia witaminy D w diecie podlegają aktualizacji a eksperci sugerują, że osoby dorosłe powinny spożywać dziennie przynajmniej 2000 IU (2000 jednostek).

‍

3. Czy witamina D ma też inne zastosowania?

Tak, kremu z witaminą D używa się do leczenia łuszczycy. Prowadzone są badania nad wykorzystaniem witaminy D w innych dziedzinach, np. w leczeniu chorób autoimmunizacyjnych.

‍

4. Czy preparaty wapnia powinny zawierać witaminę D?

Wchłanianie wapnia zależy od witaminy D, więc producenci preparatów wapnia często dodają witaminę D, aby był on lepiej przyswajany. U osób, które mają wystarczający poziom witaminy D pochodzącej z innych źródeł, ta dodatkowa porcja nie jest konieczna. W związku z tym, że dawki witaminy D w tych preparatach są niewielkie, niebezpieczeństwo jej przedawkowania lub innych niekorzystnych skutków jej przyjmowania jest małe.

‍

‍Linki do tej strony

Choroby: Choroby nerek, Choroby autoimmunizacyjne, Mukowiscydoza, Choroba trzewna (celiakia)

Linki do stron obcojęzycznych:

NIH Clinical Center: Vitamin D
Linus Pauling Institute: Vitamin D
MedlinePlus Medical Encyclopedia: Vitamin D
Harvard School of Public Health: Vitamin D and Health