W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
Aby sprawdzić, czy poziom wapnia we krwi jest prawidłowy.
Kiedy badanie jest wykonywane?
W ramach rutynowych badań; u osób z chorobami nerek, kości lub układu nerwowego; w przypadku objawów sugerujących nieprawidłowe stężenie wapnia.
Jak się pobiera próbkę do badania?
Pobranie próbki krwi wymaga nakłucia igłą żyły łokciowej. Oznaczenie wapnia zjonizowanego wymaga pobrania krwi bez dostępu powietrza, przy użyciu specjalnych strzykawek lub probówek. Jeśli istnieje potrzeba określenia wydalania wapnia z moczem (przy nieprawidłowym stężeniu wapnia we krwi lub w przypadku kamicy nerkowej), najlepiej przeprowadzić dobową zbiórkę moczu. Można też wyliczyć stosunek stężeń wapnia i kreatyniny oznaczonych w próbce moczu przygodnego.
Czy do badania trzeba się przygotować?
Nie.
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Badanie polega na oznaczeniu stężenia wapnia we krwi lub określeniu dobowego wydalania wapnia z moczem. Wapń jest jednym z najważniejszych składników mineralnych organizmu. Jest niezbędny do prawidłowego działania mięśni, nerwów i serca, a także uczestniczy w krzepnięciu krwi i budowaniu kości. Około 99% zasobów wapnia znajduje się w kościach, a pozostała część znajduje się głównie we krwi. Mniej więcej połowa wapnia krążącego we krwi pozostaje w formie wolnej (wapń zjonizowany) i jest aktywna metabolicznie, druga połowa (wapń związany) jest związana z białkami oraz innymi cząsteczkami i jest nieaktywna biologicznie.
Do oznaczania stężenia wapnia we krwi można zastosować dwa testy. Test „wapń całkowity” służy do oznaczania obydwu form wapnia (wolnego i związanego), natomiast test „wapń zjonizowany” pozwala na ocenę wapnia wolnego, aktywnego metabolicznie.
W warunkach prawidłowych pewna ilość wapnia jest filtrowana w nerkach z krwi do moczu. Pomiar stężenia wapnia w moczu informuje o wielkości utraty wapnia przez nerki.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
Oznaczenie wapnia we krwi służy do wykrywania, rozpoznawania i monitorowania chorób kości, serca, układu nerwowego, nerek oraz zębów. Stężenie wapnia we krwi nie pozwala bezpośrednio określić, jakie są zasoby tego pierwiastka w kościach, informuje tylko o ilości wapnia (całkowitego lub wolnego) znajdującego się we krwi.
Oznaczanie stężenia wapnia całkowitego należy do podstawowych badań zlecanych w ramach oceny stanu zdrowia. Jest włączany do panelu badań wykonywanych w celu rozpoznawania lub monitorowania leczenia wielu chorób. Uzyskanie nieprawidłowego stężenia wapnia całkowitego jest istotnym wskaźnikiem występowania zaburzenia, którego przyczynę należy wyjaśnić. W tym celu wykonuje się badania dodatkowe: wapń zjonizowany, wapń w moczu, fosfor, magnez, witamina D i PTH. PTH i witamina D są istotnymi składnikami mechanizmu regulacji utrzymującego stężenie wapnia we krwi w wąskim przedziale wartości.
Równoczesne badanie stężenia wapnia i PTH pozwala ocenić stan czynnościowy przytarczyc. Pomiar wapnia w moczu pozwala ocenić wielkość wydalania wapnia przez nerki. Oznaczanie witaminy D, fosforu i/lub magnezu pomaga stwierdzić występowanie zaburzeń ilościowych tych składników. Bardzo często dla oceny równowagi wapniowo-fosforanowej ważne jest określenie zmiany proporcji pomiędzy poszczególnymi składnikami, a nie tylko stężenie każdego z nich z osobna.
Oznaczenie wapnia jest wskazane u chorych z objawami:
- kamicy nerkowej
- chorób kości lub
- chorób neurologicznych (układu nerwowego).
Do oceny gospodarki wapniem najczęściej zleca się oznaczanie wapnia całkowitego. Zazwyczaj równowaga pomiędzy wapniem wolnym i związanym z białkami we krwi jest stabilna i przewidywalna, dlatego stężenie wapnia całkowitego jest dobrym wskaźnikiem wapnia wolnego. U niektórych pacjentów jednak proporcje wapnia wolnego i związanego z białkami ulegają zmianie i wtedy stężenie wapnia całkowitego nie jest wiarygodną miarą wapnia wolnego. W takich sytuacjach zleca się oznaczanie wapnia zjonizowanego.
Bezpośredni pomiar wapnia zjonizowanego (wolnego) we krwi jest ważny u pacjentów poddawanych dużym zabiegom chirurgicznym (szczególnie jeśli przetacza się krew lub preparaty krwiopochodne), u chorych w ciężkim stanie oraz gdy poziom białka we krwi znacznie różni się od prawidłowego. Duże zmiany w poziomie wapnia zjonizowanego mogą powodować zwolnienie lub przyspieszenie pracy serca, skurcze mięśni (tężyczkę) oraz zaburzenia świadomości (od dezorientacji aż do śpiączki). U pacjentów w stanie ciężkim niezmiernie ważne jest monitorowanie wapnia zjonizowanego we krwi w celu zapobiegania poważnym powikłaniom.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Badanie stężenia wapnia często wchodzi w skład rutynowych badań przesiewowych.
Lekarz może zlecić oznaczenie wapnia w następujących sytuacjach:
- u pacjentów z chorobami nerek; niskie stężenie wapnia zdarza się szczególnie często w niewydolności nerek
- u pacjentów z objawami hiperkalcemii (wysokie stężenie wapnia) takimi jak: ogólne osłabienie, utrata apetytu, nudności i wymioty, zaparcia, bóle brzucha, częste oddawanie moczu i zwiększone pragnienie
- u pacjentów z objawami hipokalcemii (niskie stężenie wapnia) takimi jak: bolesne skurcze jelit i mięśni lub drżenie palców rąk
- w przypadku chorób, które mogą prowadzić do wystąpienia nieprawidłowego stężenia wapnia we krwi: chorób tarczycy, chorób jelit, nowotworów lub niedożywienia.
Lekarz może zlecić oznaczenie wapnia zjonizowanego, gdy obserwuje wystąpienie objawów związanych z jego niskim poziomem, takimi jak utrata czucia w okolicach ust, w stopach i dłoniach oraz skurcze mięśni tych okolic. Jeżeli stężenie wapnia spada powoli, wiele osób nie odczuwa żadnych objawów.
W przypadku niektórych nowotworów (szczególnie raka piersi, raka płuc, nowotworów głowy i szyi, nowotworów nerek oraz szpiczaka mnogiego), w przypadku chorób nerek i po przeszczepieniu nerki wskazane jest oznaczanie poziomu wapnia w ramach rutynowych regularnych badań. Regularne badania stężenia wapnia powinno się wykonywać także u chorych leczonych z powodu hipo- lub hiperkalcemii oraz chorych leczonych witaminą D.
Badanie wydalania wapnia z moczem może zostać zlecone u chorego z objawami kamicy nerkowej, takimi jak nagły ostry ból w okolicy nerek, który może promieniować do podbrzusza i/lub obecność krwi w moczu.
Co oznacza wynik?
Wchłanianie, wykorzystanie i wydalanie nadmiaru wapnia jest regulowane przez PTH i witaminę D3 na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Choroby, które zaburzają równowagę układu regulacyjnego, mogą spowodować nieprawidłowy ostry lub przewlekły wzrost lub spadek stężenia wapnia i objawy hiper - lub hipokalcemii. W większości przypadków zleca się badanie wapnia całkowitego, ponieważ to oznaczenie jest prostsze metodycznie niż wapnia wolnego i nie wymaga specjalnych warunków pobierania i przesyłania próbki.Wapń całkowity zazwyczaj dobrze odzwierciedla poziom wolnego wapnia, który zwykle stanowi około 50% wapnia całkowitego. Połowa wapnia jest jednak związana z białkami, więc zmiany stężenia białka we krwi wpływają na zmianę stężenia wapnia całkowitego, chociaż poziom wapnia wolnego (aktywnego biologicznie) pozostaje prawidłowy. W takich przypadkach bardziej przydatne jest oznaczanie wapnia zjonizowanego.
Prawidłowe stężenie wapnia całkowitego - normokalcemia
Prawidłowy poziom wapnia we krwi wraz z prawidłowymi wynikami innych badań laboratoryjnych oznacza prawidłowy metabolizm wapnia i prawidłowe działanie mechanizmów regulacji.
Wysokie stężenie wapnia całkowitego - hiperkalcemia
Do najczęstszych przyczyn hiperkalcemii należą:
- pierwotna nadczynność przytarczyc: zwykle wywołana łagodnym guzem przytarczyc; hiperkalcemia jest z reguły niezbyt nasilona i może przez wiele lat pozostawać niezauważona
- nowotwory złośliwe: zwykle wywołują hiperkalcemię, jeśli zajmują kości (wtedy dochodzi do uwalniania wapnia z kości) albo kiedy nowotwór produkuje hormon podobny do PTH, który zwiększa stężenie wapnia we krwi.
Inne przyczyny hiperkalcemii to:
- nadczynność tarczycy
- sarkoidoza
- gruźlica
- złamania kości i związane z nimi długotrwałe unieruchomienie pacjenta
- przedawkowanie witaminy D
- przeszczepienie nerki.
Niskie stężenie wapnia całkowitego - hipokalcemia
Najczęściej niskie stężenie wapnia całkowitego wynika z obniżonego stężenia białka, szczególnie albuminy. Stężenie wapnia wolnego pozostaje prawidłowe i nie zmienia się regulacja metabolizmu wapnia.
Hipokalcemia może być spowodowana także:
- niedoczynnością przytarczyc
- wrodzoną opornością na PTH
- długotrwałym niedoborem wapnia w diecie
- niskim stężeniem witaminy D
- niedoborem magnezu
- nadmiarem fosforu
- ostrym zapaleniem trzustki
- przewlekłą niewydolnością nerek
- niedożywieniem
- alkoholizmem.
Stężenie wapnia w moczu może ulegać zmianom w tych samych zaburzeniach i schorzeniach, które powodują zmiany stężenia wapnia we krwi. Długotrwałe zwiększone wydalanie wapnia z moczem (hiperkalciuria) może mieć charakter wrodzony. Prowadzi do wytrącania w nerkach i drogach moczowych kryształów, z których powstają kamienie nerkowe. Kamica nerkowa występuje u około 50% osób z wrodzoną hiperkalciuri
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
Noworodki, zwłaszcza wcześniaki i noworodki z niską masą urodzeniową, mogą wymagać oznaczenia poziomu stężenia wapnia zjonizowanego w ciągu pierwszych kilku dni życia, w związku z ryzykiem hipokalcemii noworodkowej. Hipokalcemia noworodkowa wynika z niedojrzałości przytarczyc i nie zawsze daje objawy. Może ustępować samoistnie, ale czasem może wymagać leczenia preparatami wapnia (doustnymi lub dożylnymi).
Oznaczenie wapnia we krwi i w moczu nie pozwala stwierdzić, jaki jest poziom wapnia w kościach. W tym celu trzeba wykonać badanie nazywane densytometrią lub badaniem gęstości mineralnej kości.
Do najczęściej używanych leków, które mogą spowodować wzrost stężenia wapnia we krwi, należą diuretyki tiazydowe (jedna z grup leków moczopędnych).
Pytania i odpowiedzi
1. Czy nie jest błędem, że lekarz zleca tylko wapń całkowity, a nie zleca wapnia zjonizowanego?
Nie. Stężenie wapnia całkowitego jest wystarczające w większości przypadków, zwłaszcza w badaniach przesiewowych. Oznaczanie wapnia całkowitego jest prostsze metodycznie niż wapnia wolnego i nie wymaga specjalnych warunków pobierania i przesyłania próbki, które trudno jest zapewnić poza szpitalem. Oznaczenie wapnia zjonizowanego jest ważne u pacjentów poddawanych dużym zabiegom chirurgicznym oraz u ciężko chorych. W tych sytuacjach stężenie wapnia całkowitego nie zawsze dobrze odzwierciedla poziom wapnia zjonizowanego.
2. Jakie pokarmy zawierają dużo wapnia?
Głównym źródłem wapnia jest nabiał, mniejsze ilości znajdują się w jajkach, zielonych warzywach, brokułach, warzywach strączkowych, orzechach i produktach pełnoziarnistych. Dostępne są soki owocowe wzbogacane w wapń.
3. Czy spożywanie produktów wzbogaconych w wapń spowoduje zmiany w wynikach badań laboratoryjnych?
Bogata w wapń dieta i produkty z dodatkiem wapnia raczej nie powinny wpłynąć na wyniki oznaczeń wapnia we krwi. Warto jednak poinformować lekarza o przyjmowanych suplementach wapnia i/lub witamin. Lekarz pomoże ocenić, czy przyjmowanie takich preparatów jest rzeczywiście konieczne.
4. Czy można wykonać badanie wapnia w domu?
Nie. Istnieją podręczne aparaty umożliwiające pomiar wapnia, ale są one przeznaczone do użytku w szpitalach lub przychodniach i muszą być obsługiwane przez wykwalifikowany personel.
