Oznaczenia stężenia PTH wykonuje się w celu diagnostyki przyczyn nieprawidłowego stężenia wapnia oraz służy ono do oceny czynności przytarczyc i różnicowania pomiędzy pierwotną, wtórną i trzeciorzędową nadczynnością przytarczyc. Badanie służy również do rozpoznania niedoczynności przytarczyc; jest wykonywane także śródoperacyjnie, to znaczy podczas zabiegu usuwania gruczołu, w sytuacji nadczynności przytarczyc aby sprawdzić czy gruczoł został całkowicie usunięty.

Badanie zleca się w przypadku, kiedy stwierdzono podwyższone lub obniżone stężenie wapnia oraz jeśli lekarz chce ocenić, czy przytarczyce pacjenta działają prawidłowo oraz u pacjenta za nadczynnością poddanego zabiegowi operacyjnemu usunięcia przytarczyc.

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.

Ponieważ stężenie PTH podlega wahaniom dobowym próbkę krwi pobiera się zwykle około godz. 8-mej rano. Pacjent nie musi być na czczo.

Oznacza się stężenie parathormonu (PTH) we krwi. Parathormon (PTH) uczestniczy w regulacji i utrzymaniu stałego stężenia wapnia we krwi. Hormon ten jest częścią pętli sprzężenia zwrotnego, w której uczestniczą także wapń, witamina D i, do pewnego stopnia, fosforan i magnez. Zaburzenia funkcjonowania tego mechanizmu regulacyjnego mogą skutkować nadmiernym zwiększeniem lub zmniejszeniem stężeń wapnia i PTH, i mogą prowadzić do objawów hiperkalcemii (podwyższone stężenie wapnia we krwi) lub hipokalcemii (obniżone stężenie wapnia we krwi).

Głównym miejscem syntezy PTH są cztery przytarczyce - gruczoły zlokalizowane w obrębie szyi, obok tarczycy, które w prawidłowych warunkach wydzielają PTH w odpowiedzi na niskie stężenie wapnia we krwi. Hormon ten wpływa na podwyższenie stężenia wapnia we krwi do prawidłowych wartości, działając na trzy sposoby: powoduje uwolnienie wapnia z kości, pobudza aktywację witaminy D w nerkach poprzez przemianę witaminy D w kalcytriol. Z kolei kalcytriol zwiększa wchłanianie wapnia z jelit oraz zmniejsza wydalanie wapnia z moczem, jednocześnie zwiększając wydalanie fosforanów. W miarę, jak wzrasta stężenie wapnia we krwi, stężenie fosforanów z reguły spada.

Parathormon jest białkiem złożonym z 84 aminokwasów (czasami zwany PTH 1-84). Po wydzieleniu z gruczołu przytarczycznego do krwi ma bardzo krótki okres półtrwania ( jego stężenie spada o połowę w czasie krótszym niż 5 minut). Ten spadek spowodowany jest rozpadem PTH na mniejsze fragment, głównie PTH (35-84) i PTH (7-84). Niegdyś sądzono, że sa to formy nieaktywne ale obecnie wydaje się, że są to fragmenty aktywne biologicznie lecz wykazują inne działanie niż PTH (1-84). Te fragmenty, a szczególnie PTH (7-84), wydają się działać odwrotnie niż PTH, to znaczy powodują obniżenie stężenia wapnia we krwi i zapobiegają uwalnianiu wapnia z kości.

Najczęściej zleca się oznaczenie natywnego PTH. Oznaczenia stężenia PTH wykonuje się w celu rozpoznania przyczyny obniżonego lub podwyższonego stężenia wapnia we krwi. Jedną z przyczyn zbyt dużego stężenia wapnia jest nadczynność przytarczyc, która cechuje się wzmożoną syntezą i wydzielaniem parathormonu. Badanie to może być także zlecone aby ocenić skuteczność leczenia stanów związanych z czynnością przytarczyc. Prawie zawsze zleca się oznaczenie wapnia wraz z oznaczeniem PTH bo najbardziej miarodajna jest ocena równowagi między tymi dwoma parametrami. Zwykle lekarzy interesuje czy zaburzenia regulacji stężenia wapnia będą wymagały leczenia czy też jakie jest podłoże tych zaburzeń. Oznaczenia stężenia PTH mogą być stosowane do monitorowania stanów lub chorób, które są przyczyną przewlekłych zaburzeń stężenia wapnia lub w przypadkach po zabiegu chirurgicznym na przytarczycach albo innego rodzaju leczenia.

Powinno się kontrolować jednocześnie poziom wapnia i PTH: ważne są nie tylko stężenia we krwi PTH i wapnia, ale także ich wzajemny stosunek i odpowiedź przytarczyc na zmieniający się poziom wapnia. Zwykle lekarze zlecają te badania albo z powodu ciężkich zaburzeń wapnia wymagających szybkiego leczenia, albo z powodu długotrwałych zaburzeń, które są wynikiem innej choroby podstawowej.

Oznaczenia stężenia PTH można zlecić, kiedy stwierdzono nieprawidłowe stężenie wapnia. Badanie to zleca się w przypadku hiperkalcemii, która może objawiać się osłabieniem, nudnościami, bólami brzucha i wzmożonym pragnieniem.

PTH zleca się też w przypadku hipokalcemii, która może powodować bóle brzucha, skurcze mięśni i mrowienie palców. Lekarz może zlecić oznaczenie stężenia PTH razem z badaniem stężenia wapnia jako badanie kontrolne u pacjentów leczonych z powodu schorzeń, które zaburzają regulację poziomu wapnia, np. po usunięciu guza przytarczyc lub w przypadku przewlekłych stanów, takich jak choroba nerek.

Czasami zleca się oznaczenie śródoperacyjne PTH u osoby z nadczynnością przytarczyc gdy poddawana jest ona zabiegowi operacyjnemu usunięcia gruczołu.

Na podstawie wyniku badania lekarz ocenia czy stężenia wapnia i PTH pozostają w równowadze. Jeśli stężenia PTH i wapnia są prawidłowe, to prawdopodobnie układ regulujący stężenie wapnia działa właściwie.

Niskie stężenie PTH może być spowodowane schorzeniami, które prowadzą do hiperkalcemii albo może wynikać z upośledzonego wytwarzania PTH przy niedoczynności przytarczyc. Nadmierne wydzielanie PTH może być spowodowane nadczynnością przytarczyc, najczęściej związaną z łagodnym guzem przytarczyc.

Poniżej opisano zależności pomiędzy stężeniem wapnia i PTH.

Zależność wapń- PTH

• PTH jest wydzielany prawidłowo, jeśli stężenie wapnia jest niskie, a PTH wysokie. W zależności od stopnia hipokalcemii, lekarz ustala przyczyny niskiego stężenia wapnia na podstawie wyników badań: witaminy D, fosforanu i magnezu.
• Niskie stężenie wapnia ze stwierdzonym prawidłowym lub niskim stężeniem PTH, wskazują na zaburzenia wydzielania PTH, najprawdopodobniej z powodu niedoczynności przytarczyc. Niedoczynność przytarczyc wskazuje na niedostateczne wytwarzanie PTH przez gruczoł. Może ona być wynikiem wielu różnych chorób i może być przewlekła, postępująca lub przejściowa. Przyczyną mogą być choroby autoimmunizacyjne, uszkodzenie przytarczyc lub operacyjne ich usunięcie, ciężkie schorzenia lub może być podłoże genetyczne. Zwykle u takich osób stężenia wapnia i PTH są niskie a stężenie fosforanów wysokie.
• Jeśli stężenie wapnia i PTH jest wysokie, wskazuje to na wzmożona syntezę PTH. W takim przypadku lekarz może zlecić badania rentgenowskie lub inne badania obrazowe, aby określić ciężkość i przyczyny nadczynności przytarczyc.

Nadczynność przytarczyc charakteryzuje się jako: pierwotną, wtórną lub trzeciorzędową. Pierwotna nadczynność przytarczyc jest zazwyczaj spowodowana guzem przytarczyc (najczęściej łagodnym, bardzo rzadko złośliwym), który wydziela PTH poza kontrolą sprzężenia zwrotnego. Guz w sposób ciągły wydziela PTH do krwi, co może spowodować hiperkalcemię i doprowadzić do powstania kamieni nerkowych, złogów wapnia w narządach i odwapnienia kości. W pierwotnej nadczynności przytarczyc z reguły stwierdza się wysokie wapnia i wysoki PTH podczas gdy stężenie fosforanów jest często niskie we krwi.

Wtórna nadczynność przytarczyc zwykle spowodowana jest niewydolnością nerek. U pacjentów z chorobą i/lub niewydolnością nerek fosforany nie są skutecznie wydalane z moczem i dochodzi do zaburzenia równowagi między fosforanami a wapniem. Choroba nerek może też upośledzać wytwarzanie aktywnej formy witaminy D - kalcytriolu, co uniemożliwia prawidłowe wchłanianie wapnia z diety. W przytarczycach wzmaga się synteza PTH, gdy wzrasta stężenie fosforanów i spada stężenie wapnia. Wtórna niedoczynność przytarczyc może być też spowodowana innymi przyczynami np. obniżonym wchłanianiem wapnia związanym z choroba jelit i niedoborem witaminy D. We wtórnej nadczynności przytarczyc u pacjentów z reguły stwierdza się duże stężenie PTH i niskie lub prawidłowe stężenie wapnia.

Czasem u osób z przewlekłą wtórną niedoczynnością przytarczyc stężenie wapnia jest wysokie przy wysokim stężeniu PTH. Ten stan określa się czasem jako trzeciorzędową nadczynność przytarczyc.

Jeśli stężenie wapnia jest wysokie, a PTH niskie, prawdopodobnie regulacja poziomu wapnia przez przytarczyce jest prawidłowa. Wówczas lekarz może zlecić dalsze badania, w celu ustalenia niezwiązanych z przytarczycami przyczyn zwiększonego poziomu wapnia

‍

PTH ulega degradacji (rozpadowi) na kilka fragmentów, dlatego metody do oznaczenia PTH umożliwiają jednoczesne oznaczenie jednego lub kilku fragmentów. Żadna z metod do oznaczania natywnego PTH nie umożliwia jednoczesnego oznaczenia fragmentu PTH (35-84), który występuje we krwi w najwyższym stężeniu. W wielu metodach oznaczania natywnego PTH możliwe jest oznaczenie PTH (7-84). U większości osób ten fragment występuje w znacznie niższym stężeniu niż PTH (1-84), zatem nie stanowi to problemu. U osób z chorobami nerek, którym często zleca się oznaczenie PTH, stężenie N-końcowego fragmentu PTH (7-84) bardzo wzrasta i czasem stanowi ponad 50% tego co mierzy się jako PTH. W niektórych metodach nie ma możliwości pomiaru tego N-końcowego fragmentu i uzyskuje się wyniki PTH niskie podczas gdy stężenie PTH (7-84) jest podwyższone.

Stężenie PTH zmienia się w ciągu dnia, osiągając maksimum około 2.00 w nocy. Krew do badania pobiera się zwykle około 8.00 rano.
Niektóre leki, w tym fosforany, leki przeciwdrgawkowe, sterydy, izoniazyd, lit i rifampicyna, mogą powodować podwyższenie stężenia PTH.

1. Czy można mieć nieprawidłowe stężenie PTH i nie mieć objawów?

Tak, jeśli stężenie wapnia zmienia się wolno, pacjent może nie zauważyć żadnych objawów. W tych przypadkach nieprawidłowe stężenie wapnia w rutynowych badaniach pozwala wykryć zaburzenie, a w dalszej kolejności oznacza się PTH.

do góry

2. Jaki wpływ na stężenie PTH ma witamina D?

Jeśli pacjent ma niedobór witaminy D, jego organizm nie może prawidłowo wchłaniać wapnia. Witamina D (kalcytriol) reguluje wchłanianie wapnia w jelitach, a PTH wpływa na jej aktywację. Nadmiar lub niedobór witaminy D może spowodować zaburzenie gospodarki wapniowej.

do góry

3. Co oznacza określenie śródoperacyjny PTH i dlaczego się go oznacza?

Przez określenie sródoperacyjny PTH nalezy rozumieć badanie wykonane w trakcie zabiegu chirurgicznego usuwania przytarczyc. U osoby z nadczynnością przytarczyc zwyczajową metoda leczenia przerostu gruczołu jest usunięcie chirurgiczne. W około 85-90% przypadków nadczynności przytarczyc tylko jeden z gruczołów przytarczycznych jest przerośnięty ale w pozostałych przypadkach mogą to być dwa lub 3 gruczoły. We wtórnej nadczynności przytarczyc zwykle dochodzi do przerostu wszystkich czterech gruczołów.

Podczas operacji chirurg chce się zwykle upewnić czy usunięte zostały w całości przerośnięte gruczoły dlatego zleca drugie oznaczenie PTH w trakcie operacji (pierwsze jest wykonywane przed zabiegiem). Jeśli przerośnięte gruczoły zostały usunięte stężenie PTH powinno się obniżyć o ponad 50% w ciągu 10 minut. Śródoperacyjny pomiar PTH wymaga oczywiście dostarczenia przez laboratorium wyniku w bardzo krótkim czasie.

‍

UWAGA: Wymienione poniżej adresy stron internetowych, są źródłami uzupełniającymi. W celu obejrzenia kompletnej listy źródeł wykorzystanych w tworzeniu tej strony, kliknij tu.

Linki do tej strony:

Choroby: Choroby nerek

Linki do stron obcojęzycznych:

FamilyDoctor.org: Hyperparathyroidism
NIDDK: Primary Hyperparathyroidism
National Institute of Child Health and Human Development: Hypoparathyroidism
National Cancer Institute, cancer.gov: Parathyroid Cancer
MedlinePlus: Parathyroid Disorders

‍