Tarczyca jest to mały gruczoł w kształcie motyla znajdujący się poniżej jabłka Adama. Gruczoł ten odgrywa ważną rolę w kontroli metabolizmu, czyli tempa, w jakim organizm zużywa energię. Dzieje się to za pomocą hormonów wytwarzanych przez tarczycę (w szczególności tyroksynę zwaną także T4 oraz trójjodotyroninę zwaną T3) - substancji chemicznych rozprowadzanych po organizmie przez krwiobieg. Hormony tarczycy regulują zużycie energii i wytwarzanie białka przez komórki. Gruczoł tarczowy wytwarza także kalcytoninę, hormon wspomagający regulację poziomu wapnia we krwi poprzez hamowanie resorpcji kości i wzrost wydalania wapnia przez nerki.

Organizm człowieka posiada skomplikowany układ sprzężenia zwrotnego, za którego pomocą kontroluje stężenie T4 i T3 we krwi. Gdy stężenie hormonów we krwi obniża się, podwzgórze (narząd znajdujący się w mózgu) wyzwala hormon uwalniający tyreotropinę, który z kolei pobudza przysadkę mózgową (drobny gruczoł umiejscowiony poniżej podwzgórza, w centralnej części głowy) do uwalniania tyreotropiny (TSH). TSH pobudza tarczycę do wytwarzania i wydzielania hormonów tarczycy. Gdy stężenie hormonów tarczycy we krwi jest już wystarczająco wysoka, obniża się stężenie TSH.
Większość tyroksyny (T4) obecnej w tarczycy związana jest z białkiem o nazwie tyreoglobulina. Jeśli zachodzi taka potrzeba, gruczoł tarczowy zwiększa wytwarzanie i/lub uwalnia do krwiobiegu część wcześniej wytworzonej tyroksyny (T4). W krwiobiegu większość T4 wiąże się z białkiem zwanym TBG (globulina wiążąca tyroksynę) i pozostaje nieaktywna. To trójjodotyronina (T3) odpowiada w znacznej mierze za kontrolę przebiegu czynności organizmu. Trójjodotyronina powstaje na drodze konwersji T4 do T3. Proces ten zachodzi w wątrobie i wielu innych tkankach organizmu.
Choroby tarczycy to przede wszystkim stany kliniczne, które mają wpływ na ilość wytwarzanych hormonów tarczycy. Objawy, takie jak przyrost masy ciała, sucha skóra, zaparcia, wrażliwość na zimno, opuchnięta skóra, wypadanie włosów, zmęczenie oraz nieregularne miesiączkowanie u kobiet powodowane są schorzeniami, które cechuje zbyt małe wytwarzanie hormonów, prowadzące do niedoczynności tarczycy oraz zwolnienia czynności organizmu. Ciężka, nieleczona niedoczynność tarczycy, zwana obrzękiem śluzowatym (myxedema), może prowadzić do niewydolności serca, ataków padaczkowych oraz śpiączki. U dzieci niedoczynność tarczycy może powodować zahamowanie wzrostu oraz opóźnienie rozwoju płciowego, zaś u niemowląt opóźnienie w rozwoju umysłowym. W wielu krajach, w tym w Polsce, badania w kierunku niedoczynności tarczycy stanowią element panelu badań przesiewowych wykonywanych u noworodków, z uwagi na to, że schorzenie to wcześnie wykryte można leczyć, ograniczając tym samym powodowane przez nie uszkodzenia organizmu.
Wytwarzanie nadmiernej ilości hormonów tarczycy skutkuje nadczynnością tarczycy i przyspieszeniem czynności życiowych organizmu. Może to prowadzić do wystąpienia objawów takich jak przyspieszone tętno, uczucie niepokoju, utrata wagi, bezsenność, drżenie rąk, osłabienie i czasem biegunka. Może pojawić się obrzęk wokół oczu, ich suchość, podrażnienie, a w niektórych przypadkach wytrzeszcz. Chory może być wrażliwy na światło oraz mieć zaburzenia widzenia. Z uwagi na zaburzenia ruchomości gałek ocznych, chory czasami sprawia wrażenie, jakby intensywnie wpatrywał się w obserwowany punkt.
Podwyższone stężenie kalcytoniny wiąże się z dwiema rzadkimi chorobami - rakiem rdzeniastym tarczycy oraz łagodnym rozrostem komórek C. Podczas nadmiernego wytwarzania kalcytoniny pacjent może cierpieć na przewlekłe biegunki.
Choroby tarczycy często powodują powiększenie gruczołu tarczowego i/lub powstanie na nim jednego bądź więcej guzków. Powiększenie tarczycy do rozmiarów widocznego zgrubienia na szyi nosi nazwę wola. Wole czasami bywa bolesne, a pacjent może odnosić wrażenie jakby coś miał w gardle lub ma problemy z przełykaniem.

Do najczęstszych chorób tarczycy należą:

Choroba Gravesa – Basedowa - choroba ta jest najczęstszą przyczyną nadczynności tarczycy. Jest to przewlekłe schorzenie, w którym układ odpornościowy chorego wytwarza przeciwciała atakujące tarczycę. Powoduje to stany zapalne, uszkodzenia oraz wytwarzanie w nadmiernej ilości hormonów tarczycy.

Choroba Hashimoto - ta choroba jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy. Podobnie, jak w przypadku choroby Gravesa-Basedowa jest to przewlekłe autoimmunizacyjne schorzenie związane z wytwarzaniem przeciwciał przeciwko tarczycy, skutkujące powstawaniem stanów zapalnych oraz uszkodzeń. Jednak w przypadku choroby Hashimoto organizm obniża wytwarzanie hormonów tarczycy.

Rak tarczycy - Jest to choroba raczej rzadko spotykana. Wyróżnia się cztery główne typy raka tarczycy: brodawkowaty, pęcherzykowy, anaplastyczny i rdzeniasty. Około 60% - 70% przypadków stanowią nowotwory brodawkowate. Ten rodzaj nowotworu częściej występuje u kobiet niż mężczyzn i jest częściej spotykany u osób młodych. Pęcherzykowy rak tarczycy stanowi około 15% przypadków choroby. Jest on bardziej agresywny i występuje zazwyczaj u starszych kobiet. W tej grupie wiekowej wystąpić może również rak anaplastyczny stanowiący 5% wszystkich przypadków raka tarczycy. Jest on zarówno agresywny, jak i trudny w leczeniu. Rdzeniasty rak tarczycy (MTC) rozwija się w komórkach C, znajdujących się w tarczycy. MTC wytwarza kalcytoninę oraz może także współwystępować z innymi nowotworami układu dokrewnego w zespole gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej. W przypadku rozprzestrzenienia się poza obręb tarczycy może on być trudny w leczeniu.

Guzki tarczycy - Guzki tarczycy to małe grudki w gruczole tarczycy. Mogą mieć zwartą budowę lub postać wypełnionej płynem torbieli Guzki tarczycy występują u około 4% kobiet i 1% mężczyzn. Większość guzków jest nieszkodliwa. W rzadkich przypadkach guzek może okazać się rakiem i wymagać leczenia.

Zapalenie tarczycy - jest to stan zapalny gruczołu tarczowego. Może mieć związek zarówno z niedoczynnością, jak i nadczynnością tarczycy. Choroba może przebiegać bezboleśnie, bądź też powodować ból lub uczucie drapania w gardle. Stan zapalny może być wywołany przez aktywność autoimmunizacyjną organizmu, infekcje, działanie środków chemicznych toksycznych dla tarczycy, jednak przyczyna może również pozostać nieznana. W zależności od przyczyn stan zapalny może być ostry, lecz krótkotrwały lub też przewlekły.

Wole - Wole tarczycowe jest to widoczne powiększenie gruczołu tarczowego. Dawniej stan ten występował dosyć często, z uwagi na niedobór jodu w diecie. Jod jest składnikiem niezbędnym do wytwarzania hormonów tarczycy. Liczba przypadków występowania wola z powodów żywieniowych znacząco obniżyła się od czasu, gdy zaczęto standardowo jodować sól oraz używać jodu do czyszczenia wymion krów mlecznych. Jednak w różnych częściach świata wole związane z brakiem jodu jest nadal częste i stanowi najpowszechniejszą przyczynę niedoczynności tarczycy. Każda z opisanych powyżej chorób może spowodować powstanie wola. Wole może uciskać kluczowe narządy szyi z tchawicą i przełykiem włącznie. Ucisk ten może utrudniać oddychanie i przełykanie.

‍

BADANIA LABORATORYJNE

‍Pierwszym badaniem, które zazwyczaj zleca lekarz jest oznaczenie stężenia TSH. Jeśli jest ono nieprawidłowe, zleca się zazwyczaj oznaczenie całkowitej lub wolnej T4, w celu potwierdzenia rozpoznania. Można również wykonać oznaczenie całkowitej lub wolnej T3.

• TSH - Badanie wykonuje się w celu wykrycia niedoczynności lub nadczynności tarczycy, jako badanie przesiewowe u noworodków w kierunku niedoczynności tarczycy oraz w celu kontroli przebiegu suplementacji hormonami tarczycy
• T4 lub wolne T4 - Badanie wykonywane w celu wykrycia niedoczynności i nadczynności tarczycy oraz badanie przesiewowe u noworodków w kierunku niedoczynności tarczycy.
• T3 lub wolne T3 - Badanie wykonywane w kierunku rozpoznania niedoczynności tarczycy.

Dodatkowo można również wykonać:

• Oznaczenie przeciwciał przeciwtarczycowych - w diagnostyce różnicowej rodzajów zapalenia tarczycy oraz w celu rozpoznania choroby autoimmunizacyjnej
• Oznaczenie kalcytoniny - pomaga w wykryciu nadmiernego wytwarzania kalcytoniny

BADANIA PRZESIEWOWE 

‍Ocenia się, że na świecie na choroby tarczycy choruje ponad 300 milionów osób. Nie ma jednak ściśle sprecyzowanych zaleceń, dotyczących między innymi badań przesiewowych u osób dorosłych, ponieważ dane przemawiające za lub przeciw nie są wystarczające.
Bieżące informacje na ten temat dostępne na stronach internetowych Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego i Polskiego Towarzystwa Tyreologicznego

BADANIA POZALABORATORYJNE 

• Badania obrazowe tarczycy - w badaniu wykorzystuje się radioaktywny jod lub technet w celu wykrycia anomalii gruczołu tarczowego oraz oceny czynności różnych części tarczycy.
• Ultrasonografia - badanie obrazowe, które pozwala określić, czy guzek ma zwartą budowę, czy jest wypełniony płynem. Badanie jest pomocne przy pomiarze wielkości gruczołu tarczowego.
• Biopsja - często biopsja cienkoigłowa; zabieg, który polega na wkłuciu cienkiej igły w tarczycę i pobraniu niewielkiej ilości tkanki i/lub płynu z guzka lub innego miejsca, które ma zostać poddane badaniu. Do naprowadzenia igły we właściwe miejsce używa się ultrasonografu.

‍

Leczenie chorób tarczycy zależy od ich przyczyny i wpływu, jaki mają na wytwarzanie hormonów. Za pomocą radioaktywnego jodu (by zniszczyć cześć lub całą tarczycę), leków przeciwtarczycowych lub chirurgicznego usunięcia tarczycy leczy się schorzenia wywołujące nadczynność tarczycy. Czasem stosuje się wszystkie trzy sposoby leczenia. W przypadku zniszczenia lub usunięcia tarczycy pacjent cierpi na niedoczynność tarczycy i musi przyjmować syntetyczne hormony tarczycy.
Leczenie nowotworów tarczycy zależy od rodzaju raka oraz tego jak bardzo się on rozprzestrzenił. Wymaga ono często usunięcia części lub całej tarczycy. Konieczne może okazać się leczenie przy pomocy radioaktywnego jodu oraz hormonów tarczycy. Brodawkowaty rak tarczycy łatwo poddaje się leczeniu i w większości przypadków jest uleczalny, lecz inne rodzaje raka są trudniejsze do wyleczenia. U niektórych pacjentów stosuje się radio-i chemioterapię przed i po operacji usunięcia tarczycy.
Leczenie wszelkich rodzajów niedoczynności tarczycy oraz ich przyczyn polega zazwyczaj na zastosowaniu suplementacji hormonami tarczycy.

Linki do stron obcojęzycznych:

Hormone Health Network: Thyroid Disorders
American Thyroid Association: Patients & The Public – Thyroid Information
American Association of Clinical Endocrinologists: About Your Thyroid
KidsHealth: Thyroid Disease and Teens
MedlinePlus Medical Encyclodpedia: Thyroid Diseases
National Cancer Institute: Thyroid Cancer (PDQ®): Treatment
Thyroid Cancer Survivors' Association, Inc.

‍