Wskaźniki funkcji wątroby służą do wykrywania, rozpoznawania i oceny przebiegu chorób lub uszkodzenia wątroby.

Okresowo w celu oceny czynności wątroby; w przypadku ryzyka uszkodzenia wątroby; u pacjentów z chorobami wątroby; w przypadku objawów takich jak żółtaczka.

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.

Niektóre z badań wymagają pobrania próbki na czczo, po całonocnym wstrzymaniu się od przyjmowania posiłków. W tym czasie wolno pić tylko wodę. Trzeba postępować zgodnie z instrukcjami personelu.

U chorych leczonych doustnymi antykoagulantami próbkę należy pobrać przed przyjęciem następnej dawki leku.

‍

Panel wątrobowy to grupa badań, które wykonuje się razem w celu wykrywania, rozpoznawania i oceny przebiegu chorób lub uszkodzenia wątroby. Wątroba jest jednym z największych organów organizmu. Znajduje się w prawym górnym obszarze jamy brzusznej, za dolnymi żebrami. Spełnia w organizmie wiele istotnych funkcji. Bierze udział w metabolizmie składników odżywczych, wytwarza wiele istotnych białek, takich jak czynniki krzepnięcia, białka i enzymy, pomaga w utrzymaniu równowagi hormonalnej, bierze udział w magazynowaniu witamin i minerałów oraz przekształca potencjalnie toksyczne substancje w takie związki, które mogą być wykorzystane ponownie lub wydalone z organizmu. Wytwarzana w wątrobie żółć spływa bezpośrednio przewodami żółciowymi do jelita cienkiego, gdzie ułatwia trawienie tłuszczów lub jest zagęszczana i przechowywana w woreczku żółciowym do późniejszego wykorzystania.

Wiele różnych chorób i zakażeń może powodować ostre lub przewlekłe uszkodzenie wątroby, prowadząc do stanu zapalnego, powstawania blizn, zamknięcia światła przewodów żółciowych, zaburzeń krzepnięcia i niewydolności wątroby. Zagrożenie stwarzają także alkohol, leki, niektóre preparaty roślinne i substancje toksyczne. Zanim wystąpią objawy choroby może dojść do uszkodzenia dużej części narządu. Do objawów należą żółtaczka, ciemny mocz, odbarwiony stolec, świąd skóry, nudności, zmęczenie, biegunka oraz utrata lub zwiększenie masy ciała bez wyraźnej przyczyny. Wczesne wykrycie zaburzeń jest bardzo istotne dla zmniejszenia rozmiarów uszkodzenia i zachowania czynności wątroby.

Wskaźniki funkcji wątroby to enzymy, białka i substancje wytwarzane przez wątrobę lub uwalniane do krwi lub zmieniające stężenie w przypadku uszkodzenia tego narządu. Niektóre substancje są uwalniane przez uszkodzone komórki wątroby, inne mogą odzwierciedlać upośledzenie jednej lub wielu funkcji wątroby. Oznaczenie kilku parametrów równocześnie pozwala ocenić stan czynnościowy wątroby, a także ocenić ciężkość ewentualnego uszkodzenia, obserwację zmian funkcji wątroby na przestrzeni czasu oraz stanowi punkt wyjścia do dalszego postępowania diagnostycznego.

Panel wątrobowy składa się z kilku badań laboratoryjnych, wykonywanych w jednej próbce krwi. Mogą to być:

• Aminotransferaza alaninowa (ALT, AlAT) - enzym znajdujący się przede wszystkim w komórkach wątroby. Najlepszy test do wykrycia zapalenia wątroby.
• Fosfataza alkaliczna (ALP) - enzym znajdujący się w komórkach przewodów żółciowych. Jego poziom często wzrasta przy niedrożności przewodów żółciowych.
• Aminotransferaza asparaginianowa (AST, AspAT) - enzym obecny w komórkach wątroby i kilku innych narządów, szczególnie w sercu i mięśniach szkieletowych.
• Bilirubina - często - zwłaszcza u pacjentów z żółtaczką - wykonywane są jednocześnie dwa oznaczenia bilirubiny: bilirubina całkowita - pomiar stężenia wszystkich związków bilirubiny obecnych we krwi i bilirubina bezpośrednia - pomiar stężenia bilirubiny sprzęganej w wątrobie z innymi związkami.
• Albumina - pomiar stężenia podstawowego białka produkowanego w wątrobie, które pozwala stwierdzić, czy wątroba wytwarza go w wystarczającej ilości.
• Białko całkowite - pomiar stężenia we krwi albuminy i wszystkich innych białek, w tym przeciwciał zaangażowanych w procesy odpornościowe.

Na życzenie lekarza do panelu wątrobowego mogą zostać włączone także:

• Gamma-glutamylotransferaza (GGT) – enzym występujący głównie w komórkach nabłonka dróg żółciowych wątroby
• Dehydrogenaza mleczanowa (LDH)
• Czas protrombinowy (PT) – PT służy do pomiaru czynności krzepnięcia krwi, która jest zależna od białek wytwarzanych w wątrobie, przedłużenie PT może wskazywać na uszkodzenie wątroby.
       

Panel wątrobowy wykorzystuje się jako zestaw badań przesiewowych w kierunku uszkodzenia wątroby, szczególnie u pacjentów z chorobą mogącą mieć wpływ na czynność wątroby lub przyjmujących leki uszkadzające wątrobę. W ramach rutynowych badań przesiewowych zamiast panelu wątrobowego można zlecić panel badań ogólnych. W jego skład wchodzi większość badań z panelu wątrobowego oraz inne badania mogące pomóc w ocenie czynności innych narządów i układów w organizmie.

Panel wątrobowy lub też kilka jego elementów można wykorzystać w celu wykrycia choroby wątroby u osoby z jej objawami albo w procesie monitorowania lub leczenia choroby wątroby. Na przykład oznaczenie bilirubiny zleca się w celu diagnozowania i monitorowania żółtaczki u noworodków.

Nieprawidłowe wyniki panelu wątrobowego mogą spowodować konieczność ponownego wykonania badań w celu sprawdzenia, czy nieprawidłowe wartości utrzymują się i/lub mogą wskazywać na konieczność wykonania badań dodatkowych w celu ustalenia przyczyny zaburzeń czynności wątroby.

Grupę badań można również zlecić w celu monitorowania czynności wątroby oraz skuteczności leczenia u pacjenta z chorobą wątroby.

Oznaczenie wskaźników funkcji wątroby można zlecić u osób z czynnikami ryzyka chorób wątroby, w tym:

• u osób, które były zakażone lub mogły zostać zakażone wirusem zapalenia wątroby
• w przypadku nadużywania alkoholu
• jeśli w rodzinie występowały przypadki chorób wątroby
• u osób zażywających leki, które mogą uszkodzić wątrobę.

Panel wątrobowy można zlecić u pacjentów z objawami uszkodzenia wątroby. Do objawów tych zaliczamy:

• Osłabienie, zmęczenie
• Utratę apetytu
• Nudności i wymioty
• Puchlinę brzuszną i/lub bóle brzucha
• Zażółcenie skóry i błon śluzowych (żółtaczka)
• Ciemny mocz, odbarwiony stolec
• Świąd skóry

Zazwyczaj w procesie diagnostycznym wykonuje się kilka zestawów badań. Czasami powtarza się je w ciągu kilku dni lub tygodni, aby sprawdzić zachodzące prawidłowości i ustalić przyczynę zaburzeń wątroby.

W przypadku występowania choroby wątroby, panel wątrobowy lub też kilka wybranych badań zleca się w określonych odstępach czasu w celu monitorowania przebiegu choroby i oceny skuteczności jej leczenia.

‍

Wyniki badań wchodzących w skład panelu wątrobowego zwykle nie pozwalają na rozpoznanie określonej choroby, lecz wskazują na nieprawidłową czynność wątroby. U osoby bez objawów chorobowych i określonych czynników ryzyka chorób wątroby, nieprawidłowe wyniki mogą wskazywać na przejściowe uszkodzenie narządu lub odzwierciedlać proces chorobowy zachodzący w innych narządach – np. mięśniach szkieletowych, trzustce lub sercu. Mogą również wskazywać na początek choroby wątroby i konieczność wykonania dalszych badań i/lub okresowego monitorowania.

Wyniki badań wchodzących w skład panelu wątrobowego zazwyczaj interpretuje się łącznie. W celu zaobserwowania zachodzących trendów zestawia się ze sobą wyniki badań wykonanych w ciągu kilku dni lub tygodni. Zestaw wyników u każdego pacjenta jest inny i zmienia się w czasie. Interpretacja pozwala określić pierwotną przyczynę nieprawidłowych wyników. Często w celu ustalenia przyczyny uszkodzenia i/lub choroby wątroby należy wykonać dalsze badania.

W tabeli pokazano przykładowe zestawienia wyników, które mogą towarzyszyć pewnym rodzajom chorób wątroby:

‍

Jeżeli pacjent przyjmuje leki mogące uszkodzić wątrobę, nieprawidłowy wynik badań może oznaczać konieczność zmiany dawkowania lub nawet zmiany leku. Jeżeli pacjent jest monitorowany, lekarz ocenia wyniki badań wchodzących w zakres panelu wątrobowego łącznie w celu oszacowania poprawy lub pogorszenia czynności wątroby. Przykładowo, stały wzrost stężenia bilirubiny, spadek stężenia albuminy i/lub przedłużenie PT mogą wskazywać na pogorszenie czynności wątroby, podczas gdy poprawa wyników tych badań może świadczyć o hamowaniu postępu choroby lub poprawie czynności wątroby.

Poszczególne badania:

Aminotransferaza alaninowa (ALT)

Bardzo wysoka aktywność ALT jest charakterystyczna dla ostrego zapalenia wątroby. W zapaleniu przewlekłym jest zazwyczaj umiarkowanie podwyższona. U pacjentów z niedrożnością przewodów żółciowych, marskością lub nowotworem wątroby aktywność ALT wzrasta nieznacznie lub może być nawet zbliżona do prawidłowej.

Fosfataza zasadowa (ALP)

Aktywność ALP może znacznie wzrastać w przypadku niedrożności przewodów żółciowych, raka wątroby oraz w chorobach kości.

Aminotransferaza asparaginianowa (AST)

Bardzo wysoka aktywność AST występuje zazwyczaj w ostrym zapaleniu wątroby. W przewlekłym zapaleniu wątroby jest ona prawidłowa lub umiarkowanie podwyższona. U pacjentów z niedrożnością przewodów żółciowych, marskością lub nowotworem wątroby aktywność AST jest prawidłowa lub umiarkowanie podwyższona. Jeżeli uszkodzenie wątroby jest spowodowane nadużywaniem alkoholu, aktywność AST wzrasta zazwyczaj znacznie bardziej niż ALT (taka zależność rzadko występuje w innych przypadkach). Aktywność AST zazwyczaj wzrasta również po zawale serca i w przypadku uszkodzenia mięśni.

Bilirubina

Stężenie we krwi wzrasta w przypadku nadmiernego wytwarzania i/lub spowolnionego wydalania w związku z niedrożnością przewodów żółciowych lub z utrudnionym metabolizmem bilirubiny. Wysokie stężenie często występuje u noworodków w 1 – 3 dobie życia.

Albumina

W chorobach wątroby jej stężenie jest zazwyczaj prawidłowe, lecz czasami może być niższe w związku ze spadkiem jej wytwarzania.

Białko całkowite

Stężenie jest zwykle prawidłowe.

Gamma-glutamylotransferaza (GGT)

Badanie GGT może być przydatne w ustaleniu przyczyny wzrostu ALP. Aktywność ALP i GGT jest wysoka w chorobach przewodów żółciowych i wątroby, lecz w chorobie kości wzrasta wyłącznie aktywność ALP. Podwyższona aktywność GGT występuje również w przypadku nadużywania alkoholu oraz w stanach takich jak zastoinowa niewydolność serca.

Dehydrogenaza mleczanowa (LDH)

Jest to nieswoisty marker uszkodzenia tkanek. Jej aktywność może wzrastać w chorobach wątroby jak również w wielu innych stanach klinicznych.

Czas protrombinowy (PT)

Przedłużony PT występuje w chorobach wątroby, niedoborze witaminy K oraz niedoborach czynników krzepnięcia.

W celu rozpoznania choroby wątroby, interpretuje się wyniki badań wchodzących w zakres panelu wątrobowego, zleca się dalsze badania, np. w kierunku zapalenia wątroby, a czasami biopsję i/lub badania obrazowe wątroby, co pozwala potwierdzić rozpoznanie i oszacować zakres uszkodzenia wątroby.

1. Dlaczego tak istotna jest informacja o innych lekach przyjmowanych przez pacjenta?

Wiele leków dostępnych bez recepty, specyfików ziołowych oraz suplementów diety może mieć wpływ na wątrobę. Nadużywanie acetaminofenu i połączenie acetaminofenu z alkoholem może powodować znaczne uszkodzenia wątroby, podobnie jak toksyny, np. grzybów trujących

‍

‍2. Czy choroba wątroby wpływa na samopoczucie pacjenta?

Choroba wątroby we wczesnym stadium często nie daje żadnych objawów lub objawy są łagodne i nieswoiste, takie jak przemęczenie i mdłości.

3. Czy wyniki badań mogą być nieprawidłowe pomimo braku choroby wątroby?

Tak. W wielu stanach przejściowych, takich jak wstrząs, oparzenia, ciężkie zakażenia, uraz mięśni, odwodnienie, zapalenie trzustki, hemoliza oraz ciąża, niektóre wyniki z panelu wątrobowego mogą być nieprawidłowe.

4. Dlaczego istotna jest historia choroby rodziny pacjenta?

Niektóre choroby wątroby, takie jak hemochromatoza i choroba Wilsona, są dziedziczne. Ich wczesne wykrycie umożliwia szybkie rozpoczęcie odpowiedniego leczenia.

5. Jakie badania wykonuje się po panelu wątrobowym w celu ustalenia przyczyny uszkodzenia wątroby?

W zależności od wyników badań panelu wątrobowego i innych czynników, takich jak objawy, historia kliniczna oraz historia choroby w rodzinie, lekarz może podejrzewać określoną przyczynę niewydolności wątroby i zlecić odpowiednie badanie, takie jak:

‍

Linki do stron polskich:

Medycyna Praktyczna: Choroby wątroby

Główny Inspektorat Sanitarny: Informacje na temat wybranych chorób zakaźnych

‍

Linki do stron obcojęzycznych:

‍MedlinePlus: Liver Diseases
‍American Liver Foundation
‍NIDDK: Liver Disease
CDC: Viral Hepatitis

‍