Badanie jest pomocne w rozpoznaniu tocznia rumieniowatego układowego (SLE) oraz tocznia indukowanego lekami, zapalenia wielomięśniowego, pozwala również wykluczyć inne choroby autoimmunizacyjne.

Badanie wykonuje się w przypadku podejrzenia chorób autoimmunizacyjnych np.: SLE lub tocznia indukowanego lekami.

Próbka krwi pobrana z żyły łokciowej

Nie jest to konieczne chociaż niektóre leki mogą wpływać na wynik badania dlatego pacjent powinien poinformować lekarza o stosowanych lekach.

Badanie ANA wykrywa obecność przeciwciał przeciwjądrowych (ANA) we krwi. W pewnych przypadkach układ odpornościowy, którego zadaniem jest ochrona organizmu przed wtargnięciem drobnoustrojów, takich jak wirusy i bakterie, nie działa prawidłowo i wytwarza substancje, które zamiast obcych antygenów, atakują własne komórki i tkanki organizmu. Substancje te, nazywane autoprzeciwciałami. Ich obecność powoduje objawy takie jak zapalenie narządów, bóle stawów i mięśni oraz objawy zmęczenia. W takiej sytuacji rozwinąć się może tzw. choroba autoimmunizacyjna (autoimmunizacja oznacza reakcję układu immunologicznego skierowaną przeciwko własnym komórkom i tkankom). Obecność ANA jest markerem procesu autoimmunizacyjnego i jest związana z kilkoma chorobami jednak najczęściej przeciwciała te występują w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego (SLE).

Badanie jest pomocne w rozpoznaniu chorób autoimmunizacyjnych, najczęściej dla rozpoznania tocznia rumieniowatego układowego (SLE) oraz tocznia indukowanego lekami, jednak przeciwciała przeciwjądrowe różnego rodzaju mogą również występować w twardzinie układowej, chorobie Raynauda, zespole Sjogrena, młodzieńczym przewlekłym zapaleniu stawów, reumatoidalnym zapaleniu stawów, autoimmunizacyjnym zapaleniu wątroby oraz w wielu innych chorobach nie tylko o podłożu autoimmunizacyjnym, dlatego też rozpoznanie układowego tocznia rumieniowatego może nastręczać trudności. Z uwagi na to, że ANA mogą występować w przebiegu wielu różnych chorób, często niezbędne jest wykonanie dodatkowych badań, które pomogą w rozpoznaniu tocznia. W tym celu zlecić można bardziej szczegółowe badanie, określane mianem panelu przeciwciał przeciwjądrowych, którego wyniki w powiązaniu z obrazem klinicznym pozwolą wykluczyć inne choroby autoimmunizacyjne. Dodatkowo mogą być zlecone inne badania, które odzwierciedlają stan zapalny jak badanie OB i/ lub oznaczenie białka C-reaktywnego (CRP).

Oznaczanie przeciwciał przeciwjądrowych jest badaniem w kierunku rozpoznania SLE i innych chorób autoimmunizacyjnych, w których występują różnorodne objawy. Objawy, które obejmują ból i obrzęk stawów, gorączkę o niewyjaśnionym pochodzeniu, zmęczenie i czerwoną wysypkę, mogą zmieniać się w czasie, pojawiać się i ustępować, mogą być łagodne lub ciężkie. Pojawienie się wszystkich objawów wskazujących na SLE lub inne choroby autoimmunizacyjne trwa często kilka miesięcy lub nawet lat.

Oznaczanie przeciwciał ANA wykonuje się różnymi metodami (metodą immunofluorescencji pośredniej lub metodą ELISA) a wyniki podaje się w postaci miana z zaznaczeniem typu świecenia (jeśli wynik jest dodatni). Niskie miano traktuje się jako wynik ujemny podczas gdy wysokie np.: 1:320 jako wynik dodatni wskazujący na podwyższone stężenie przeciwciał ANA.

W metodzie immunofluorescencji pośredniej obecność różnego rodzaju ANA ocenia się w obrazie mikroskopowym. Różnego rodzaju typy świecenia/fluorescencji wiąże się z różnymi chorobami autoimmunizacyjnymi. Kilka najczęściej spotykanych typów fluorescencji obejmuje:

• Homogenny – występujący w SLE i mieszanej chorobie tkanki łącznej
• Obwodowy (brzeżny) - występujący w SLE, zespole Sjogrena, twardzinie układowej, zapaleniu wielomięśniowym, reumatoidalnym zapaleniu stawów i mieszanej chorobie tkanki łącznej
• Jąderkowy - występujący w twardzinie układowej i zapaleniu wielomięśniowym
• Centromerowy - występujący w twardzinie układowej, zespole CREST (zwapnienia, choroba Raynaud, zaburzenia ruchowe przełyku, twardzina skóry palców, telangiektazja)

Przykładem wyniku dodatniego może być:” Wynik dodatni w rozcieńczeniu 1:320 z homogennym typem fluorescencji”

Wynik dodatni może wskazywać na chorobę autoimmunizacyjną, jednak w celu postawienia ostatecznego rozpoznania konieczne jest wykonanie dalszych szczegółowych badań.
Wynik badania ANA może być dodatni również u osób, u których nie stwierdza się choroby o podłożu autoimmunizacyjnym. Nie jest to częsta sytuacja, ale wraz z wiekiem osób badanych zwiększa się odsetek wyników fałszywie dodatnich.

Wynik badania ANA bywa dodatni jeszcze zanim wystąpią objawy choroby autoimmunizacyjnej, dlatego czasami interpretacja u pacjenta bez objawów wymaga więcej czasu. W większości przypadków wynik dodatni nie ma znaczenia klinicznego, dlatego lekarz prowadzący powinien uspokoić pacjenta, jednocześnie zwracając uwagę na ewentualne objawy mogące wskazywać na chorobę autoimmunizacyjną.

Dodatni wynik badania na obecność ANA występuje u około 95% pacjentów z układowym toczniem rumieniowatym. Jeśli u pacjenta występują objawy SLE, takie jak zapalenie stawów, wysypka, małopłytkowość pochodzenia autoimmunizacyjnego (niskie wartości płytek krwi), najprawdopodobniej pacjent choruje na SLE. W tych przypadkach dodatni wynik badania na obecność ANA może być przydatny w postawieniu rozpoznania SLE. Jeśli to konieczne, rozpoznanie SLE można potwierdzić dwoma badaniami podtypów przeciwciał przeciwjądrowych, anty-dsDNA i anty-SM. Obecność anty-dsDNA stanowi potwierdzenie rozpoznania SLE. Wyższe miana anty-SM są bardziej swoiste dla SLE.
Obecność przeciwciał przeciwjądrowych może również wskazywać na toczeń indukowany lekami. Choroba ta związana jest z powstawaniem autoprzeciwciał skierowanych przeciwko histonom, białkom rozpuszczalnym w wodzie bogatym w aminokwasy lizynę i argininę. Badanie tego rodzaju przeciwciał można wykonać w celu potwierdzenia rozpoznania tocznia indukowanego lekami.
Do innych chorób, w których mogą występować podwyższone miana przeciwciał przeciwjądrowych, zalicza się:

• Zespół Sjogrena: dodatni wynik ANA występuje u około 40-70% pacjentów. Badanie to może potwierdzić rozpoznanie, jednak nie jest konieczne do jego postawienia, z kolei wynik ujemny nie wyklucza SLE. Lekarz może zlecić ocenę 2 podtypów ANA, przeciwciał przeciwko SSA(Ro) i SSB(La). Jeśli badanie jest wykonane metodą immunoenzymatyczną, częstość występowania przeciwciał anty SSA u pacjentów z zespołem Sjogrena wynosi więcej niż 90%.
• Twardzina układowa: dodatni wynik ANA występuje u około 60-90% pacjentów. U pacjentów z tym schorzeniem swoiste podtypy ANA mogą być pomocne w odróżnieniu dwóch postaci choroby - postaci ograniczonej od postaci uogólnionej. Postać uogólniona jest cięższą formą choroby i charakteryzuje się obecnością przeciwciał anty Scl-70, zaś postać ograniczona jest związana z przeciwciałami antycentromerowymi (centromerowy typ fluorescencji).
• Dodatni wynik badania na obecność ANA może także występować u pacjentów z chorobą Raynauda, reumatoidalnym zapaleniem stawów, młodzieńczym przewlekłym zapaleniem stawów, zapaleniem wielomięśniowym i skórnomięśniowym lub chorobą mieszana tkanki łącznej zespołem antyfosfolipidowym, jednak w procesie diagnostycznym należy wziąć pod uwagę wywiad chorobowy i objawy kliniczne.

Przed postawieniem diagnozy lekarz musi wziąć pod uwagę wyniki badań laboratoryjnych, objawy kliniczne i wywiad rodzinny. Ujemny wynik badania na obecność ANA świadczy o bardzo niewielkim prawdopodobieństwie występowania tocznia. O ile nie istnieje podejrzenie błędu laboratoryjnego, w przypadku uzyskania wyniku ujemnego nie ma konieczności natychmiastowego powtórzenia oznaczenia. Jednak ze względu na to, że obraz choroby autoimmunizacyjnej może się zmieniać, oznaczenie można po pewnym czasie powtórzyć.
Zazwyczaj nie ma konieczności oznaczania podtypów przeciwciał przeciwjądrowych u pacjenta z ujemnym wynikiem badania ANA.

Bardziej szczegółowe badania podtypów przeciwciał przeciwjądrowych są pomocne w precyzyjnym rozpoznaniu poszczególnych chorób autoimmunizacyjnych. Do badań tych zalicza się anty-dsDNA, anty-SM, antygeny zespołu Sjögrena (SSA, SSB), przeciwciała przeciwko Scl-70, centromerom, histonom i RNP.

Niektóre leki, choroby i stany kliniczne (przewlekłe zapalenie wątroby, pierwotna marskość żółciowa) mogą dać fałszywie dodatnie wyniki badania ANA. Leki te mogą wywołać toczeń indukowany lekami - stan kliniczny, którego objawy podobne są do objawów SLE,. Po zaprzestaniu przyjmowania tych leków, objawy zwykle ustępują. Stan ten może wywołać wiele leków, między innymi hydralazyna, izoniazyd, prokainamid i niektóre leki przeciwdrgawkowe ale także leki stosowane w terapii onkologicznej (doksorubicyna, cyklofosfamid, fluorouracyl) oraz przeciwpłytkowe (tiklopidyna).

Około 3% - 5% osób rasy białej (kaukaskiej) może wykazywać obecność ANA; ich obecność jest znacznie częstsza (10-37%) u zdrowych osób powyżej 65 r życia.

Mimo, iż niektóre laboratoria stosują testy immunoenzymatyczne dla oznaczania przeciwciał ANA nadal złotym standardem jest metoda immunofluorescencji pośredniej (IFA).

‍

1. Dlaczego przeciwciała te nazywane są "przeciwjądrowymi"?

ANA są gammaglobulinami (rodzaj przeciwciał) występującymi u pacjentów z niektórymi chorobami autoimmunizacyjnymi. ANA skierowane są przeciwko swoistym składnikom jądra komórkowego.

2. Czy przy ujemnym wyniku badania na obecność ANA należy wykonać inne badania autoprzeciwciał?

U pacjentów z ujemnym wynikiem ANA, badanie swoistych przeciwciał przeciwjądrowych zwykle daje wynik ujemny i dlatego zazwyczaj nie zleca się go u osób z ujemnym wynikiem badania ANA.

‍3. Czy dodatni wynik badania ANA zawsze oznacza rozpoznanie tocznia?

W prawidłowych warunkach układ immunologiczny wytwarza przeciwciała mające za zadanie zwalczać choroby i infekcje. W chorobie autoimmunizacyjnej układ odpornościowy nie funkcjonuje prawidłowo i zaczyna wytwarzać autoprzeciwciała - przeciwciała atakujące własne komórki i tkanki. Przeciwciała przeciwjądrowe to autoprzeciwciała skierowane przeciwko jądrom komórkowym. Badanie ANA ocenia miano przeciwciał przeciwjądrowych we krwi. Dodatni wynik oznacza, że miano przeciwciał jest wyższe od prawidłowego. Badanie to jest jednym z narzędzi pozwalających na rozpoznanie tocznia lub innych chorób autoimmunizacyjnych, więc wynik dodatni może świadczyć o toczniu lub o innej chorobie autoimmunizacyjnej. U niektórych osób zdrowych poziom przeciwciał przeciwjądrowych jest również podwyższony.  Nawet wśród osób z toczniem wyniki badania mogą się istotnie różnić - niektórzy pacjenci z danym mianem przeciwciał przeciwjądrowych mogą być w remisji, inni zaś przy tym samym mianie mogą mieć ciężkie objawy choroby. Interpretacja wyników badań należy do lekarza. W celu postawienia ostatecznego rozpoznania może zachodzić konieczność porównania wyników badań, jak również nasilenia objawów choroby w pewnych odstępach czasu. Obserwacja w czasie może również pomóc wykluczyć inne niż toczeń możliwe przyczyny objawów. Potwierdzeniem rozpoznania tocznia będą dodatnie wyniki na obecność przeciwciał anty-Smith i anty-ds-DNA

4. Czy SLE jest synonimem tocznia?

Wyróżnia się kilka typów tocznia. SLE jest postacią choroby potocznie nazywanej toczniem. Toczeń układowy oznacza, że prawie każdy narząd czy układ organizmu może zostać zaatakowany przez przeciwciała - ta forma choroby zwykle przebiega najciężej. Istnieją również  typy tocznia, które są ograniczone tylko do skóry, a do objawów należy wysypka o różnej postaci i rozmaitej lokalizacji. Objawy tocznia mogą się bardzo różnić u poszczególnych pacjentów. Inną postacią tej choroby jest toczeń indukowany lekami, który może ujawnić się w wyniku przyjmowania niektórych leków. Objawy tego schorzenia zazwyczaj ustępują po odstawieniu leku. Taka postać choroby występuje jedynie u niewielkiego odsetka osób przyjmujących dane leki.

‍

Linki do stron obcojęzycznych:

Lupus Foundation of America

American College of Rheumatology: Diseases and Conditions

American Autoimmune Related Diseases Association: Women & Autoimmunity

MedlinePlus Medical Encyclopedia: Autoimmune Diseases

Kaleidoscope: Lupus Overlap Diseases: What are Some Common Diseases Associated …

Mayo Clinic: Mixed connective tissue disease  

‍