Badanie wykonuje się w celu wykrycia i oceny nadmiernych ilości tłuszczu w kale, jako pomoc w rozpoznaniu stanów powodujących zaburzenia wchłaniania.

W przypadku występowania objawów zaburzenia wchłaniania takich jak uporczywa biegunka i stolce tłuszczowe.

Próbka kału z wypróżnienia spontanicznego, czasami próbka kału z 72-godzinnej zbiórki.

W przypadku 72-godzinnej zbiórki, cały stolec oddany w tym czasie zachowuje się w specjalnych pojemnikach. Stolec można pobierać na różne sposoby, na przykład do plastikowego rękawa, lecz należy unikać kontaminacji moczem, wodą z toalety lub papierem toaletowym. W przypadku badania pojedynczej próbki, kał oddany spontanicznie pobiera się w podobny sposób.

W przypadku 72-godzinnej zbiórki należy przestrzegać zaleceń lekarza. Przez okres 2 - 3 dni przed pobraniem próbki należy spożywać 50 do 150 gram tłuszczu dziennie.

Tłuszcz powinien mieć postać triglicerydów o długich łańcuchach (na przykład olej kukurydziany czy oliwa z oliwek, a nie masło). Należy w tej kwestii przestrzegać zaleceń lekarza.

W badaniu oznacza się ilość tłuszczu w próbce kału. Nadmiar tłuszczu w kale (stolce tłuszczowe) wskazuje na upośledzenie trawienia i/lub wchłaniania.

Organizm trawi pokarmy w trzech etapach. Etap pierwszy to rozkład białek, tłuszczów i węglowodanów na części pierwsze - najpierw w żołądku przy pomocy kwasu i enzymów, następnie w jelicie cienkim przy pomocy enzymów trzustkowych i żółci z wątroby. Etap drugi to wchłanianie, głównie w jelicie cienkim, a ostatnią fazą jest transport składników odżywczych oraz ich wykorzystanie i magazynowanie.

Jeżeli ilość żółci lub enzymów trzustkowych jest zbyt mała, nie zachodzi prawidłowe trawienie tłuszczów ani innych składników odżywczych. Składniki odżywcze, które w wyniku choroby nie są wchłanianie w jelicie cienkim, zostają wydalone z organizmu wraz z kałem. Zarówno w przypadku zaburzeń trawienia jak i wchłaniania mogą wystąpić objawy związane z zaburzeniami wchłaniania, a w poważnych przypadkach objawy niedożywienia i niedoboru witamin. Jeżeli stan zdrowia uniemożliwia trawienie i/lub wchłanianie tłuszczów z pożywienia, nadmiar tłuszczów występuje w kale, a u chorego może wystąpić uporczywa biegunka z towarzyszącym jej bólem brzucha, skurczami, wzdęciami i utratą wagi.

Oznaczenie jakościowe pozwala stwierdzić obecność lub brak nadmiaru tłuszczu w kale. Jest to najprostszy rodzaj badania, które wykonuje się poprzez umieszczenie zawiesiny z kałem na szkiełku, dodanie barwnika tłuszczu i odnotowanie liczby i wielkości kulek kału obecnych w próbce.

Oznaczenie ilościowe jest wprawdzie dokładniejsze, lecz wykonuje się je rzadziej. Wymaga ono pobierania kału w określonym czasie oraz użycia arkusza dietetycznego pomagającego wyliczyć całkowity pobór tłuszczu w diecie w okresie, z którego pochodzą badane próbki (zazwyczaj są to 72 godziny). Wyniki podaje się jako ilość tłuszczu wydalaną w ciągu 24 godzin. Odmianą tego badania jest test zwany kwaśnym steatokrytem, który zapewnia szybkie, lecz mniej dokładne pomiary tłuszczu w kale.

Badanie na obecność tłuszczu w kale zazwyczaj zleca się łącznie lub w następstwie innych badań kału i krwi, w celu wykrycia przyczyny przewlekłej biegunki oraz luźnych, cuchnących stolców tłuszczowych (biegunka tłuszczowa).

Inne badania kału to:

• Badanie na krew utajoną w kale
• Badania parazytologiczne – w celu wykrycia pasożytów
• Badanie na obecność krwinek białych w kale
• Badanie na obecność elastazy w kale – elastaza to enzym rozszczepiający białka, wytwarzany i wydzielany przez trzustkę; jest odporny na rozkład przez inne enzymy, przez co jest wydalany i można oznaczyć jego poziom w kale. Poziom elastazy obniża się w przypadku niewydolności trzustki.
• Jakościowe oznaczenie tłuszczu w kale – wykonuje się je poprzez umieszczenie zawiesiny z kałem na szkiełku, dodanie barwnika tłuszczu i mikroskopową ocenę liczby i wielkości kulek kału obecnych w próbce.

W celu rozpoznania objawów zaburzeń wchłaniania można również wykonać badania krwi, takie jak:

• Morfologia krwi – w celu oceny krwinek białych i czerwonych
• Panel badań metabolicznych – w celu oceny czynności wątroby, białek i elektrolitów
• Badania w kierunku celiakii

Można również wykonać badania w kierunku mukowiscydozy:

• Trypsyna/chymotrypsyna
• Trypsynogen immunoreaktywny
• Chlorki w pocie
• Mutacja genu mukowiscydozy

Jeżeli wynik jakościowego oznaczenia tłuszczu w kale jest ujemny, można zlecić ilościowe badanie tłuszczu w kale z 72-godzinnej zbiórki, z następujących przyczyn:

• Na kilka dni przed badaniem ilościowym oraz w dniu oddawania próbki konieczne jest, aby pacjent spożywał umiarkowanie dużą ilość tłuszczu dziennie, co pozwoli „sprowokować” zdolność wchłaniania przez organizm,
  
• Tłuszcz nie jest wydalany z kałem w niezmiennym tempie i oznaczenie wykonane w materiale zmieszanym z 72 godzin pozwala uzyskać dokładniejszy obraz średniego wchłaniania i wydalania niż w pojedynczej próbce.

‍

Badanie zleca się przede wszystkim, jeżeli u pacjenta występują objawy zaburzeń wchłaniania, takie jak:

• Luźne, cuchnące stolce tłuszczowe (biegunka tłuszczowa)
• Uporczywa biegunka
• Bóle brzucha, skurcze, wzdęcia i gazy
• Utrata wagi
• Niedostateczny przyrost masy ciała (u dzieci).

Objawom tym mogą towarzyszyć inne, takie jak utrata wagi, zmęczenie, niedokrwistość i/lub niedobory składników odżywczych, takich jak żelazo lub witamina B12.
Jakościowe oznaczenie tłuszczu w kale można wykonać w celach przesiewowych. Jeżeli wynik jest dodatni, nie ma zazwyczaj potrzeby dodatkowego wykonywania badania ilościowego.

Jeżeli wynik testu jakościowego jest ujemny, a nadal zachodzi podejrzenie obecności nadmiaru tłuszczu w kale, można zlecić badanie ilościowe w kale z 72-godzinnej zbiórki.

‍

Dodatni wynik jakościowego oznaczenia tłuszczu w kale lub podwyższona ilość tłuszczu w kale w badaniu ilościowym z 72-godzinnej zbiórki wskazuje na prawdopodobieństwo nieprawidłowego wchłaniania tłuszczu i upośledzenie trawienia albo zaburzenia wchłaniania u pacjenta.

Zaburzenia wchłaniania występują w wielu chorobach i stanach klinicznych, takich jak:

Choroby mające wpływ na jelita:

• Infekcje, w tym pasożytnicze, bakteryjne lub wirusowe
• Celiakia
• Zapalne choroby jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie okrężnicy)
  

Niewydolność trzustki spowodowana:

• Przewlekłym zapaleniem trzustki
• Nowotworem trzustki
• Mukowiscydozą (ma wpływ na czynność trzustki)
• Zespołem Shwachmana-Diamonda
  

Choroby przewodów żółciowych i/lub woreczka żółciowego

• Nowotwór
• Zwężenie lub zator przewodu żółciowego wspólnego, czyli głównego przewodu, przez który żółć jest transportowana z wątroby i woreczka żółciowego do jelit.

Inne badania laboratoryjne wykonywane równolegle mają zazwyczaj na celu wykrycie pierwotnej przyczyny zaburzeń wchłaniania.

Ujemny wynik jakościowego badania tłuszczu w kale nie zawsze wyklucza zaburzenia wchłaniania, więc zazwyczaj w jego następstwie wykonuje się badanie ilościowe.

W badaniu kału z 72-godzinnej zbiórki, niski poziom wydalanego tłuszczu zazwyczaj oznacza, że organizm prawidłowo trawi i wchłania tłuszcze i wskazuje na inną przyczynę objawów.

‍

Środki przeczyszczające, lewatywa, bar, olej mineralny, suplementy blokujące wchłanianie tłuszczu, włókna psyllium i substytuty tłuszczu mogą mieć wpływ na wyniki oznaczeń.

Dzieci nie mogą przyjmować tak samo dużych porcji tłuszczu dziennie jak dorośli i dlatego przygotowanie do badania wygląda u dziecka nieco inaczej, a wyniki oznaczeń kału ze zbiórki 72-godzinnej podawane są w wartościach procentowych. Wynik jest „współczynnikiem” porównującym ilość zjedzonego tłuszczu z ilością tłuszczu wydalonego w celu oceny ilości, która została wchłonięta.

Wprawdzie zbiórka kału w celu oceny ilościowej trwa zazwyczaj 72 godziny, czasami oznaczenie wykonuje się również w kale ze zbiórki 24- lub 48-godzinnej.

1. Jeżeli lekarz zaleci spożywanie 100 gram tłuszczu dziennie, czy dopuszczalne są wahania pomiędzy 50 i 150 gramami?

Należy jak najdokładniej przestrzegać zaleceń lekarza. Spożywanie codziennie podobnej ilości tłuszczu pomoże w prawidłowej interpretacji wyników. Dokładne informacje w języku angielskim, dotyczące zawartości tłuszczu w pożywieniu dostępne są na stronie Food Exchange Lists Amerykańskiego Instytutu Serca, Płuc i Krwi.

2. Czy można wykonać badanie przesiewowe na obecność tłuszczu w kale zamiast badania z 72-godzinnej zbiórki?

Jeżeli wynik badania przesiewowego jest dodatni, zazwyczaj nie ma konieczności badania kału z 72-godzinnej zbiórki. Jeżeli jednak wynik badania przesiewowego jest ujemny może zachodzić konieczność uzyskania dodatkowych informacji, których dostarcza badanie z 72-godzinnej zbiórki.

‍

3. Czy badanie na obecność tłuszczu w kale można przeprowadzić w gabinecie lekarskim?

Jakościowe badanie na obecność tłuszczu w kale można przeprowadzić w gabinecie lekarskim, o ile jest on odpowiednio wyposażony. Oznaczenie ilościowe wymaga specjalistycznego sprzętu i należy je wykonać w laboratorium. Czasami próbkę wysyła się do laboratorium referencyjnego.

‍

Na stronie

Choroby: biegunka, mukowiscydoza, choroby trzustki, niedożywienie

Linki do stron obcojęzycznych

American Gastroenterological Association: Patient Care
National Institute for Digestive Diseases Information Clearinghouse: Your Digestive System and How it Works
MedlinePlus Medical Encyclopedia: Malabsorption Syndromes