Biegunka jest częstym objawem zaburzeń czynności układu pokarmowego.

U większości osób dorosłych niegroźne epizody biegunki występują kilka razy w roku. Zazwyczaj mają one ostry przebieg i ustępują samoistnie w ciągu kilku dni, powodując jedynie przejściowy dyskomfort. Jednak ciężka ostra biegunka lub biegunka przewlekła (trwająca kilka tygodni lub dłużej) może być niebezpieczna, szczególnie dla małych dzieci i osób starszych. Może ona spowodować odwodnienie i zaburzenia równowagi elektrolitowej i czasami wymaga leczenia szpitalnego.

Przyczyną ostrej i przewlekłej biegunki może być wiele chorób zakaźnych i niezakaźnych. Infekcje wirusowe, bakteryjne i pasożytnicze mogą powodować biegunkę trwającą kilka dni do kilku tygodni, jednak w niektórych przypadkach u osób z upośledzeniem odporności (zakażonych wirusem HIV, chorych na AIDS, z nowotworem lub chorych po przeszczepach) może ona przejść w biegunkę przewlekłą. Te źródła biegunki są zakaźne, ponieważ w kale chorego znajdują się wirusy, bakterie lub pasożyty, które przenoszone są na drodze kontaktu ustnego z zakażoną powierzchnią. Najczęstszym sposobem zakażenia jest spożycie zakażonej potrawy lub wypicie zakażonej wody.

Osoby wyjeżdżające poza granicę często narażone są na większe ryzyko infekcji wirusowej, bakteryjnej lub pasożytniczej szczególnie, jeżeli podróżują do krajów rozwijających się. Chorobę może wywołać nawet kostka lodu zrobionego z zakażonej wody, lub jedzenie od sprzedawcy ulicznego. Jeżeli ściśle nie przestrzega się zasad higieny (w szczególności dokładnego mycia rąk), osoba zakażona może zarażać osoby w swoim otoczeniu. Stanowi to szczególny problem w domach, gdzie przebywają zakażone niemowlęta, w ośrodkach opieki dziennej i domach spokojnej starości. Czasami udaje się stwierdzić, co wywołało zakażenie bakteryjne lub pasożytnicze w danej grupie (na przykład posiłek w tej samej restauracji czy dana potrawa na pikniku). Bywa również, że infekcja spowodowane jest korzystaniem z zakażonego źródła wody.
‍

‍
Częste przyczyny ostrej biegunki:

Pasożyty: najczęściej spotykane są: ogoniastek jelitowy (Giardia lamblia), pełzak czerwonki (Entamoeba histolytica) oraz Cryptosporidium parvum. Są to organizmy jednokomórkowe występujące w strumieniach górskich i jeziorach całego świata. Mogą one zakażać baseny, łaźnie, a czasami również ujęcia wody pitnej. Czasami przyczyną zakażenia mogą być również pasożyty takie jak obleńce czy tasiemce.
W innych częściach świata, a w szczególności w krajach rozwijających się, dużo częściej występują bakterie patogenne oraz wiele rodzajów pasożytów, takich jak płazińce, obleńce, tęgoryjce i przywry. Podróżni zazwyczaj zarażają się poprzez spożycie pokarmu lub napoju, w którym znajdują się jaja pasożytów, jednak niektóre z pasożytów dostają się do organizmu przez skórę.

Wirusy: najczęstszą przyczyną silnej biegunki u dzieci jest rotawirus. Inne wirusy powodujące biegunkę to wirus Norwalk, norowirus (zwany również wirusem Norwalk-podobnym), adenowirus, kalciwirus, cytomegalowirus (CMV) oraz HIV. Wirusy Norwalk i Norwalk-podobne na statkach wycieczkowych wielokrotnie powodowały zapalenia żołądkowo-jelitowe. Wirusy te są również częstą przyczyną występowania zapalenia żołądkowo-jelitowego w domach opieki, szkołach, jednostkach wojskowych oraz innych skupiskach ludzkich.

Bakterie:

• Salmonella - często występuje w surowych jajach kurzych, drobiu oraz u gadów hodowanych w domu.
• Shigella - występuje w pożywieniu i wodzie zanieczyszczonej odchodami
• Campylobacter - występuje w surowym lub niedogotowanym mięsie drobiowym
• Pałeczka okrężnicy (Escherichia coli 0157:H7) - występuje w surowej lub niedogotowanej wołowinie. Wywołuje krwawą biegunkę i może prowadzić do zespołu hemolityczno-mocznicowego (niszczenie krwinek czerwonych i niewydolność nerek).
• Clostridium difficile - może wystąpić w wyniku przebytego leczenia antybiotykami
• Inne: gronkowiec złocisty oraz szczepy Yersinia i Vibrio.

Niektóre zatrucia są wywoływane nie tylko po przez zakażenie bakteryjne, ale również przez toksyny produkowane przez bakterie. Objawy wówczas występują po zjedzeniu toksyn, sytuacja taka ma miejsce w przypadku następujących bakterii:

• Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty)
• Bacillus cereus

Ostra biegunka może być również wynikiem leczenia antybiotykami o szerokim spektrum działania lub innymi lekami, których działaniem niepożądanym może być biegunka. Leczenie antybiotykiem może doprowadzić do zniszczenia prawidłowej flory bakteryjnej, czyli   "dobrych" bakterii obecnych w układzie pokarmowym, które wspomagają trawienie i stanowią ochronę przed bakteriami groźnymi dla zdrowia. Ograniczenie rozrostu prawidłowej flory bakteryjnej powoduje łatwiejszy dostęp i warunki namnażania się patogenów. Toksyna wytwarzana przez bakterię Clostridium difficile często jest przyczyną biegunki będącej wynikiem leczenia antybiotykiem.

Niezakaźne rodzaje biegunki to zazwyczaj biegunka przewlekła, biegunka, która trwa co najmniej kilka tygodni, biegunka sporadyczna oraz biegunka, która występuje naprzemiennie z zaparciem. Przyczyną może być:

• Stan zapalny jelit, jak np. w chorobie Crohna
• Zaburzenie pracy jelit, jak np. w zespole jelita drażliwego
• Zaburzenia wchłaniania, jak np. mukowiscydoza
• Przebyta operacja żołądka lub pęcherzyka żółciowego (może powodować zmianę w czasie przemieszczania się pokarmu w układzie trawiennym)
• Nietolerancje pokarmowe, jak np. nietolerancja laktozy lub celiaki
• Chemioterapia lub naświetlania podbrzusza i przewodu pokarmowego
• Choroby układu dokrewnego, jak cukrzyca, czy choroby tarczycy
• Stosowanie środków na przeczyszczenie
• Przyczyny o podłożu psychologicznym, np. stres.

‍

Biegunka charakteryzuje się częstym oddawaniem luźnych stolców, któremu może towarzyszyć ból w podbrzuszu, skurcze, nudności i zmęczenie. Czasami w stolcu znajduje się krew lub śluz.

‍

Lekarz powinien porozmawiać z pacjentem na temat jego dolegliwości. Częstość, ilość i konsystencja oddawanego stolca różnią się osobniczo. Zależą one od przemiany materii, diety, aktywności fizycznej, ilości spożywanych płynów, przyjmowanych leków, a nawet poziomu stresu. Lekarz stara się określić czy w trybie życia pacjenta zaszły zmiany, które mogą świadczyć o stanach klinicznych powodujących biegunkę. Na podstawie uzyskanych informacji lekarz decyduje, które badania laboratoryjne należy wykonać u danego pacjenta.

Przykładowe pytania, które mogą zostać zadane pacjentowi:

• Jak często następuje wypróżnienie?
• Od kiedy trwa biegunka?
• Jaka jest konsystencja, kolor i przybliżona objętość oddawanego stolca?
• Czy w stolcu występuje krew lub śluz?
• Jakie objawy towarzyszą biegunce: ból w podbrzuszu, nudności, gorączka, ból głowy, zmęczenie?
• Jakie potrawy i gdzie pacjent ostatnio spożywał?
• Gdzie pacjent przebywał na kempingu? Czy było to za granicą?
• Czy w najbliższym otoczeniu pacjenta (rodzina, znajomi, współpracownicy) ktoś choruje?
• Czy pacjent był ostatnio leczony antybiotykami?

Badania laboratoryjne

Jeżeli biegunce nie towarzyszą powikłania i przechodzi samoistnie w ciągu kilku dni, lekarz nie musi szukać jej przyczyny. Jednak w przypadku, gdy biegunka jest silna, w stolcu obecna jest krew lub śluz, lub nasilenie biegunki nie zmniejsza się, lekarz może zlecić wykonanie jednego lub kilku z poniżej wymienionych badań szczególnie, jeżeli pacjent podróżował poza granicę lub spożywał pokarmy lub napoje, które spowodowały podobne objawy u innych.

Badania te to między innymi:

• Badania parazytologiczne kału. Ocena próbki kału pod mikroskopem, w kierunku obecności pasożytów oraz ich jaj.
• Krwinki białe w stolcu (mogą pojawić się w przypadku infekcji bakteryjnej). Tłuszcz w stolcu (może występować w zaburzeniach wchłaniania).
• Posiew kału (w celu wykrycia patogennych bakterii w przewodzie pokarmowym)
• Oznaczenie antygenów ogoniastka jelitowego, cryptosporidium i pełzaka czerwonki. Badania te pozwalają wykryć struktury białkowe pasożytów. W przypadku wymienionych tu pasożytów badanie antygenów jest bardziej czułe i swoiste niż badanie parazytologiczne kału.
• Badania w kierunku alergii i nietolerancji pokarmowych (jak badanie nietolerancji laktozy)
• Badania w kierunku celiakii, takie jak oznaczenie przeciwciał antyendomyzjalnych i przeciwciał przeciwko gliadynie
• Oznaczenie przeciwciał przeciw pasożytom. Badanie to nie pozwala wykryć obecnego zakażenia, jednak może dostarczyć informacji odnośnie infekcji przewlekłych lub przebytych w przeszłości, szczególnie, jeżeli istnieje podejrzenie występowania rzadkiej odmiany zakażenia.
• Szybki test antygenowy na obecność rotawirusa
• Badanie w kierunku obecności toksyn Clostridium difficile, Jest to szybki test mający na celu wykrycie zakażenia Clostridium difficile poprzez wykrycie w organizmie obecności toksyn wytwarzanych przez te bakterie
• Oznaczenie poziomu elektrolitów. Jeżeli pacjent jest odwodniony, lekarz może zlecić wykonanie badania krwi, aby sprawdzić czy nie została zaburzona równowaga elektrolitowa
• Biopsja jelita cienkiego (rzadko), w celu wykrycia objawów zakażenia pasożytniczego

Badania poza laboratorium

Endoskopia, sigmoidosopia lub kolonoskopia - w celu dokładnego obejrzenia poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego.

Najlepszym sposobem zapobiegania bakteryjnym, pasożytniczym lub wirusowym infekcjom układu pokarmowego jest unikanie wody i pokarmów, które mogą być zakażone oraz przestrzeganie zasad higieny, takich jak mycie rąk. Produkty spożywcze, które mogą być zakażone, jak surowe mięso lub jajka, należy dokładnie gotować. Nie należy dopuszczać do styczności przygotowywanych potraw (gotowanych i surowych) z powierzchniami, które mogły być zakażone.

Osobom podróżującym do krajów rozwijających się, zaleca się spożywanie wyłącznie wody butelkowanej, napojów gazowanych i potraw przyrządzanych na gorąco. Należy unikać świeżych warzyw i owoców i spożywać jedynie takie, które można obrać samodzielnie. Nie zaleca się kupowania gotowych potraw u sprzedawców ulicznych. Jeżeli ktoś ze współmieszkańców przechodzi infekcję z biegunką, zaleca się dokładne mycie rąk i powstrzymanie się od przyrządzania potraw i napojów dla innych osób do momentu ustąpienia zakażenia.

Zakażenia pasożytnicze oraz bakteriami patogennymi monitoruje się na poziomie danej społeczności. O ile infekcja nie jest związana z odbytymi podróżami, służby sanitarne starają się ustalić jej pochodzenie, aby móc wdrożyć odpowiednie środki zapobiegawcze. Jeżeli na przykład zakażenie jest wynikiem spożycia posiłku w restauracji lub korzystania z zakażonego ujęcia wody, podejmuje się odpowiednie kroki aby nie dopuścić do rozprzestrzenienia się infekcji.

‍

Jeżeli biegunka przebiega bez powikłań i samoistnie ustępuje w ciągu kilku dni, leczenie może nie być konieczne. Większość bakteryjnych zakażeń przewodu pokarmowego u osób zdrowych przechodzi samoistnie. W niektórych przypadkach, antybiotyki mogą wręcz przedłużyć okres powstawania patogenu i powodować, że bakterie pozostaną w organizmie pacjenta nawet przez kilka miesięcy (tzw. nosicielstwo). U osób chorych np. na raka lub zakażonych HIV, stosuje się czasem kurację antybiotykową, ponieważ ich organizm nie jest w stanie samodzielnie zwalczyć infekcji. W przypadku, gdy biegunka jest silna, krwista, z zawartością śluzu i/lub trwa od kilkunastu dni do dwóch tygodni, lekarz może zlecić wykonanie badań mających na celu wykrycie i leczenie jej przyczyny. Dotyczy to szczególnie osób, które podróżowały za granicę i/lub spożywały posiłki lub napoje, które mogły być zakażone.

W przypadku infekcji wirusowych i wielu zakażeń bakteriami patogennymi, leczenie polega głównie na nawodnieniu pacjenta i uzupełnieniu elektrolitów. Niemowlęta i osoby silnie odwodnione mogą wymagać krótkiej hospitalizacji, ponieważ nie są w stanie samodzielnie przyjąć ilości płynów wystarczającej do nawodnienia organizmu. Lekarz prowadzący monitoruje stan zdrowia pacjenta, informuje jak zapobiegać zarażaniu innych osób oraz obserwuje, czy u pacjenta nie występują powikłania.

Większość infekcji pasożytniczych należy leczyć, chociaż niektóre ustępują samoistnie. W przypadku niektórych infekcji bakteryjnych i pasożytniczych leczenia wymaga cała rodzina pacjenta. Obecnie nie jest dostępny skuteczny lek na cryptosporidium. Większość chorych z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym zwalcza infekcję samodzielnie, lecz u osób z upośledzoną odpornością (chorzy na AIDS, zakażeni HIV oraz osoby po przeszczepach) zakażenie może przybrać postać przewlekłą.

Przed przyjęciem dostępnych bez recepty leków przeciwko biegunce należy skonsultować się z lekarzem. Biegunka to jeden ze sposobów, w jaki organizm walczy z zakażeniem. Leki przeciwko biegunce mogą spowolnić ten proces, przedłużyć czas trwania infekcji, a czasami pogorszyć ją.

Leczenie biegunki spowodowanej alergią lub nietolerancją pokarmową, jak na przykład nietolerancja laktozy, polega zazwyczaj na unikaniu tych czynników. Rozpoznanie celiakii wymaga powstrzymania się od spożywania wszelkich pokarmów zawierających gluten.

‍

Na tej stronie:
‍
‍Choroby: Celiakia, Mukowiscydoza

‍

‍Linki do stron obcojęzycznych:
‍National Digestive Diseases Information Clearinghouse (NDDIC): What I need to k…
‍FamilyDoctor.org: Diarrhea, Search by Symptom
‍KidsHealth: Diarrhea
‍CDC: Traveler's Diarrhea
‍MedlinePlus: Diarrhea
‍Artykuł: Diagnosing Infectious Diarrhea Using Molecular Panels (16 stycznia, 2018 r.)

‍

‍