Badanie wykonuje się w celu stwierdzenia i monitorowania niedoboru lub nadmiaru pierwiastków śladowych, czasami również w celu stanu odżywienia organizmu.

W przypadku występowania objawów niedoboru lub nadmiaru danego pierwiastka, w przebiegu chorób mających wpływ na wchłanianie, wykorzystywanie lub przechowywanie minerałów.

Poziom pierwiastków śladowych oznacza się zazwyczaj w próbce krwi żylnej z żyły łokciowej. Czasami badanie wykonuje się w moczu z dobowej zbiórki. Próbki przechowuje się w specjalnych pojemnikach niezawierających metalu, co zmniejsza ryzyko kontaminacji próbki przez zewnętrzne źródła minerałów.

Poziom minerałów we krwi i moczu odzwierciedla ich niedawny pobór. W rzadkich przypadkach, w celu oceny niedoborów, nadmiaru lub zapasów minerałów w czasie oznaczenie można wykonać we włosie lub tkance pobranej w wyniku biopsji lub innego płynu ustrojowego.

Czasami konieczne jest pobranie próbki na czczo. Należy to ustalić z lekarzem zlecającym badanie.

Pierwiastki śladowe oznacza się przede wszystkim we krwi, lecz czasami również w moczu, tkankach lub płynach ustrojowych. Dla prawidłowego funkcjonowania organizm potrzebuje regularnego dopływu niewielkich ilości tych składników. Są one dostarczane wraz z pożywieniem i wykorzystywane w procesie wytwarzania enzymów i hormonów, regulacji poziomu glukozy oraz tworzeniu kości, zębów, mięśni, tkanki łącznej i krwinek. Wspomagają metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów oraz przyspieszają gojenie ran i są niezbędne w procesie rozprowadzania tlenu w organizmie.

Pierwiastki śladowe to zbiór mikroelementów oraz niezbędnych minerałów, takich jak:

• Chrom
• Miedź
• Fluorek (zazwyczaj wchodzi w zakres panelu, ale oznaczenie wykonuje się rzadko)
• Jod
• Żelazo
• Mangan
• Molibden
• Selen
• Cynk

Niedobory pierwiastków śladowych mogą występować na całym świecie, na obszarach gdzie brak jest pożywienia, pożywienie nie jest zróżnicowane i/lub istnieją niedobory minerałów w glebie uprawnej. Światowa Organizacja Zdrowia uznała jod, żelazo (oraz witaminę A) za najważniejsze mikroelementy w kontekście światowego zdrowia publicznego. W USA zarówno niedobór jak i nadmiar pierwiastków śladowych występuje rzadko. Niedobory mogą czasem towarzyszyć niedożywieniu w stanach takich jak celiakia, związanych z obniżoną zdolnością wchłaniania minerałów. Ich przyczyną może być:

• Niewystarczający pobór – na przykład w wyniku ubogiej diety. Czasami występuje u osób karmionych wyłącznie dożylnie.
• Niewystarczające wchłanianie – może być wynikiem chorób przewlekłych związanych z zaburzeniami wchłaniania lub występować u pacjentów po chirurgicznym usunięciu części żołądka lub jelit.
• Niezdolność organizmu do wykorzystania minerałów – organizm nie potrafi spożytkować jednego lub kilku pierwiastków śladowych.
• Zwiększone zużycie/zapotrzebowanie – kobiety ciężarne, dzieci oraz osoby w okresie rekonwalescencji mogą wymagać suplementacji.
• Wzmożona utrata minerałów z organizmu – przykładem jest utrata żelaza wraz z krwinkami czerwonymi w wyniku ostrego lub przewlekłego krwawienia.
• Interferencje pomiędzy pierwiastkami – przykładem jest obniżenie poziomu miedzi związane z nadmiarem cynku.

Nadmiar pierwiastków śladowych w organizmie może występować w następujących przypadkach:

• Nadmierny pobór – może być przewlekły lub ostry, spowodowany suplementacją lub ekspozycją – przypadkową albo związaną z wykonywanym zawodem,
• Spowolnione wydalanie – w stanach takich jak choroby nerek i wątroby, może dochodzić do spowolnionego wydalania minerałów z organizmu. W niektórych chorobach dziedzicznych może dochodzić do odkładania minerałów w tkankach i narządach, co powoduje ich uszkodzenie, jak na przykład w chorobie Wilsona.

‍

Pierwiastki śladowe zazwyczaj oznacza się indywidualnie w celu wykrycia, oceny i monitorowania niedoborów lub nadmiaru. W oparciu o objawy lub informacje kliniczne o pacjencie lekarz prowadzący może zlecić oznaczenie jednego lub kilku z nich. Czasami w celu wykrycia niedoboru lub toksyczności danego pierwiastka wykonuje się kilka testów, na przykład oznaczenie miedzi zleca się łącznie z badaniem ceruloplazminy w celu oceny zapasów miedzi w organizmie, a grupa oznaczeń żelaza (żelazo, całkowita zdolność wiązania żelaza i ferrytyna) w połączeniu z morfologią krwi służy ocenie niedoboru żelaza jako potencjalnej przyczynie niedokrwistości.

W przypadku niedożywienia lub choroby związanej z zaburzeniami wchłaniania można zlecić wykonanie kilku oznaczeń pierwiastków śladowych łącznie w celu wstępnej oceny, a następnie wykonywać jedno lub kilka oznaczeń w odstępach czasu, w celu monitorowania stanu odżywienia organizmu i/lub skuteczności leczenia.

U pacjentów z chorobami dziedzicznymi prowadzącymi do podwyższonego poziomu minerałów lub w przypadku ekspozycji na toksyczne stężenia, oznaczenie danego minerału wykonuje się jako pomoc w stwierdzeniu i rozpoznaniu związanego z nim stanu klinicznego, a następnie okresowo w celu monitorowania stanu pacjenta.

W większości przypadków oznaczenia wykonywane we krwi służą ocenie poziomu pierwiastków śladowych, lecz niektóre pomiary wykonuje się w próbce moczu z dobowej zbiórki. W przypadkach, gdy minerały odkładają się w narządach lub tkankach, oznaczenie mające na celu rozpoznanie i ocenę zaawansowania choroby można wykonać w tkance pobranej metodą biopsji.

Oznaczenia pierwiastków śladowych nie są rutynowo wykonywane w całej populacji. Jedyny wyjątek stanowi żelazo.

Zleca się je w przypadku podejrzenia niedoborów lub nadmiaru spowodowane historią medyczną pacjenta lub występującymi objawami. W zależności od pierwiastka, niedobory mogą powodować występowanie następujących objawów:

• Niedokrwistość
• Biegunka
• Wypadanie włosów
• Wole tarczycy
• Osłabienie mięśni

U dzieci niedobory mogą powodować zaburzenia wrodzone, opóźniony wzrost oraz mieć wpływ na zdrowie psychiczne i dojrzewanie seksualne.

Ostre i przewlekłe nadmiary pierwiastków śladowych mogą być przyczyną następujących objawów związanych z toksycznością, których natężenie może wahać się od łagodnego do zaawansowanego:

• Wysypka skórna
• Mdłości, wymioty i/lub biegunka
• Napady drgawkowe
• Neuropatia obwodowa
• W ekstremalnych przypadkach może dochodzić do niewydolności nerek i wątroby, wstrząsu, śpiączki i wzrostu ryzyka wystąpienia raka płuc.

Jedno lub kilka oznaczeń można zlecać okresowo w celu monitorowania stanu pacjenta z chorobą mogącą powodować zaburzenia wchłaniania lub powstawanie złogów pierwiastków śladowych.

‍

Zazwyczaj niskie stężenie danego minerału świadczy o jego niedoborze, a wysokie o nadmiarze. Wzrost stężenia oraz ustąpienie objawów u pacjenta z niedoborami oznacza odpowiedź organizmu na leczenie. U pacjentów z toksycznością malejące stężenie i ustępujące objawy wskazują na świadczy o odpowiedź organizmu na leczenie.

Wyniki oznaczeń pierwiastków śladowych należy jednak interpretować z dużą ostrożnością. Niektóre metody leczenia nadmiarów mogą powodować chwilowy wzrost stężenia danego minerału (np. miedzi i cynku) we krwi i moczu. Stężenie może również czasowo wzrastać w przebiegu infekcji, stanów zapalnych, ciąży oraz przebiegu innych chorób, dlatego interpretacja wyników odbywa się z uwzględnieniem objawów oraz historii choroby danego pacjenta.

Pierwiastki śladowe w różnym stężeniu znajdują się w wielu pokarmach. Niektóre formy są bardziej „bioprzyswajalne” w formie pochodzenia zwierzęcego niż roślinnego, jak na przykład żelazo hemowe w porównaniu z żelazem niehemowym. Do niektórych produktów spożywczych dodawane są minerały mające zwiększać ich przyswajalność, na przykład płatki śniadaniowe bogate w minerały, woda fluoryzowana oraz sól jodowana.

1. Czy oznaczenie poziomu pierwiastków śladowych w organizmie należy wykonywać u każdego?

Nie jest to konieczne. Większość mieszkańców USA, którzy odżywiają się w zbilansowany sposób, przyswajają odpowiednią ilość pierwiastków śladowych wraz z pożywieniem.

2. Jak szybko dostępne są wyniki oznaczeń?

Oznaczenia pierwiastków śladowych, za wyjątkiem oznaczeń żelaza, nie są wykonywane rutynowo. Zazwyczaj wykonuje się je w laboratoriach referencyjnych, więc wyniki zazwyczaj otrzymuje się po kilku dniach.

3. Czy należy przyjmować suplementy diety?

Należy to przedyskutować z lekarzem rodzinnym. W przypadku niedoborów suplementy mogą być korzystne dla zdrowia, lecz przyjmowanie dużych dawek większości pierwiastków śladowych może prowadzić do wzrostu ryzyka toksyczności. Przyjmowanie nadmiernej ilości cynku może upośledzać wykorzystanie miedzi przez organizm. Osoby z nadmiernymi zapasami żelaza lub miedzi w organizmie muszą ograniczać i monitorować spożycie tych minerałów, aby nie doprowadzić do uszkodzenia narządów i tkanek.

4. Jakie jeszcze pierwiastki śladowe są potrzebne do prawidłowego funkcjonowania organizmu?

Makroelementy to minerały niezbędne w organizmie w większych stężeniach niż pierwiastki śladowe. Są to między innymi sód, potas, wapń, magnez, chlorek i fosfor. Niektórzy do tej kategorii zaliczają również siarkę.

5. Jakich innych mikroelementów potrzebuje organizm?

Mikroelementy to między innymi pierwiastki śladowe, witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (ADE i K) oraz witaminy rozpuszczalne w wodzie (C i B kompleks – biotyna, foliany, niacyna, kwas pantotenowy, rybofiawina, tiamina, witamina B6 i B12).

‍

Na stronie:
‍Choroby: niedokrwistość, niedożywienie, choroba Wilsona, alkoholizm, mukowiscydoza, hemochromatoza


‍Linki do stron obcojęzycznych:
MedlinePlus: Minerals
‍Linus Pauling Institute: Minerals
‍National Institutes of Health: Dietary Supplement Fact Sheets

‍

‍