Badanie jest wykonywane w przypadkach epizodów krwawień lub zakrzepicy; podczas monitorowania leczenia przeciwzakrzepowego heparyną niefrakcjonowaną oraz przed zabiegami chirurgicznymi w celu oceny możliwości wystąpienia krwawień.

Badanie wykonuje się u osób z krwawieniami lub zakrzepicą niewiadomego pochodzenia, w przypadku powtarzających się poronień, u osób leczonych heparyną niefrakcjonowaną oraz jako przesiewowe badanie przedoperacyjne.

Krew pobiera się z żyły łokciowej.

Nie. Krótko przed pobraniem próbki należy unikać spożywania pokarmów bogatych w tłuszcze.

Czas częściowej tromboplastyny (PTT) jest testem przesiewowym służącym do oceny.hemostazy. Polega na pomiarze czasu (w sekundach), jaki jest potrzebny do wytworzenia skrzepu krwi w probówce po dodaniu odpowiednich odczynników do osocza (płynna część krwi). Czas PTT jest pośrednio miarą stężenia i prawidłowej czynności wybranych  czynników krzepnięcia, które są częścią układu hemostazy.

Uszkodzenie tkanki lub naczynia krwionośnego wywołuje krwawienie, które jest sygnałem do rozpoczęcia procesu krzepnięcia. Do miejsca uszkodzenia przylegają płytki krwi, które zlepiają się (agregują) wydzielając substancje aktywujące czynniki tworzące kaskadę krzepnięcia. Sekwencyjna aktywacja kolejnych czynników prowadzi w końcowym etapie do przekształcenia fibrynogenu (Czynnik I) do fibryny i utworzenia z płytek krwi i włóknika stabilnego czopu hemostatycznego zabezpieczającego miejsce zranienia do czasu wygojenia uszkodzenia.

Powstanie czopu hemostatycznego jest możliwe wyłącznie przy prawidłowych ilościach poszczególnych czynników i ich odpowiednim współdziałaniu. Niedobór ilościowy lub zmiana czynności jednego lub więcej czynników krzepnięcia uniemożliwia utworzenie stabilnego czopu i powoduje przedłużanie się krwawienia. Skaza krwotoczna może być przyczyną krwotoków wewnętrznych lub zewnętrznych zagrażających życiu pacjenta.

Czas PTT pacjenta porównuje się z czasem uzyskanym w grupie osób bez zaburzeń krzepnięcia (przedział referencyjny). Jeśli powstanie skrzepu wymaga więcej czasu niż prawidłowo, mówi się że PTT jest przedłużony. Przedłużenie PTTmoże być wynikiem niedoboru lub zmiany aktywności jednego lub więcej czynników krzepnięcia lub obecności niektórych przeciwciał hamujących kaskadę krzepnięcia.

Czasami PTT wydłuża się w wyniku obecności autoprzeciwciał o nazwie przeciwciał antyfosfolipidowych, które interferuje z testem. Ten typ przeciwciał ma wpływ na wyniki oznaczenia, ponieważ skierowany jest na substancje zwana fosfolipidami, które biorą udział w PTT. Wprawdzie przeciwciała antyfosfolipidowe mogą wydłużać PTT, jednak w organizmie powiązane są one z nadmierną krzepliwością. Pacjent, którego organizm wytwarza te przeciwciała może znajdować się w podwyższonej grupie ryzyka powstania skrzepu. PTT może stanowić element oceny pacjenta z objawami nadmiernej krzepliwości lub zespołu antyfosfolipidowego (patrz artykuł przeciwciała antyfosfolipidowe)

Badanie aPTT wykonuje się zwykle razem z badaniem czasu protrombinowego (PT) i wyniki ocenia się łącznie, co ułatwia wstępną ocenę przyczyn nadmiernych krwawień lub zakrzepicy.

Trzeba pamiętać, że badania hemostazy, takie jak PT i PTT, wykonywane są w sztucznym układzie stworzonym w laboratorium (in vitro) i ich wyniki nie zawsze odzwierciedlają rzeczywiste procesy zachodzące w organizmie (in vivo). Mimo to wykorzystuje się je jako testy przesiewowe pozwalające ocenić niektóre elementy układu krzepnięcia. Czas częściowej tromboplastyny po aktywacji (PTT) służy do oceny wewnątrzpochodnej i wspólnej drogi krzepnięcia, natomiast PT zewnątrzpochodnej i wspólnej drogi krzepnięcia.

‍

Badanie aPTT wykonuje się przede wszystkim u osób, u których występują krwawienia lub zakrzepica z niewyjaśnionych przyczyn. Można je wykonać łącznie z czasem protrombinowym (PT), w celu oceny hemostazy, czyli procesu tworzenia skrzepu i zatrzymania krwawienia. Badania te stanowią zazwyczaj pierwszy etap w procesie diagnostyki krwotoków lub zaburzeń krzepnięcia.

W procesie hemostazy i tworzenia skrzepu udział bierze kilka czynników krzepnięcia. Po wystąpieniu urazu i krwotoku, są one kolejno aktywowane w procesie zwanym kaskadą krzepnięcia, który kończy się powstaniem skrzepu (patrz akapit Co się oznacza.)

PTT wykonuje się w celu oceny czynnika krzepnięcia XII, XI, IX, VIII, X, V, II (protrombiny), I (fibrynogenu) oraz prekalikreiny (PK) i wielkocząsteczkowego kininogenu (HK). Czas PT ocenia czynniki VII, X, V, II i I (fibrynogen). Łączna ocena wyników obu testów pozwala określić występujący rodzaj zaburzenia krzepnięcia. PTT i PT nie stanowią rozpoznania, lecz pozwalają stwierdzić, jakie kolejne badania

PTT wykonuje się między innymi w następujących okolicznościach:

• W celu stwierdzenia niedoboru czynników krzepnięcia; jeżeli PTT jest wydłużony można wykonać kolejne badania mające na celu stwierdzenie, które z czynników nie funkcjonują prawidłowo lub wykrycie przeciwciał czynnika krzepnięcia we krwi (swoisty inhibitor).
• W celu wykrycia nieswoistych autoprzeciwciał, takich jak antykoagulant toczniowy, które są związane z epizodami zakrzepowymi i powtarzającymi się poronieniami. W tym celu PTT można wykonać jako element panelu badań krzepliwości, jako pomoc w określeniu przyczyny poronień lub rozpoznaniu zespołu antyfosfolipidowego (APS).
• W monitorowaniu leczenia przeciwzakrzepowego heparyną niefrakcjonowaną. Heparyna to lek przeciwzakrzepowy, podawany dożylnie lub w postaci iniekcji jako środek zapobiegający zakrzepicy). Leczenie heparyną należy ściśle monitorować. Podanie zbyt dużej ilości może spowodować krwotok, a ilość zbyt mała nie będzie zapobiegała powstawaniu skrzepów.
• W oparciu o dokładny wywiad, badania PTT i PT wykonuje się czasem przed zabiegiem chirurgicznym lub inną inwazyjną procedurą, aby ocenić skłonność do krwotoków.

Inne badania, które można wykonać wraz z PTT lub w następstwie nieprawidłowych wyników to:

• Liczba płytek krwi – zawsze należy monitorować podczas leczenia heparyną, aby szybko wykryć trombocytopenię indukowaną heparyną
• Czas trombinowy – czasami zleca się w celu wykluczenia kontaminacji ze strony heparyny
• Fibrynogen – aby wykluczyć niedobór fibrynogenu jako przyczynę przedłużenia PTT.
• Jeżeli w pierwszym badaniu PTT jest wydłużony, wykonuje się drugie badanie PTT w osoczu chorego wymieszanym ze zlewkami osocza prawidłowego (pobranego od kilku zdrowych dawców). Prawidłowy wynik PTT wskazuje na niedobór jednego lub kilku czynników krzepnięcia w osoczu. Jeżeli czas PTT pozostaje wydłużony, może to świadczyć o obecności nieprawidłowego swoistego inhibitora czynnika krzepnięcia (autoprzeciwciała) lub nieswoistego antykoagulantu toczniowego.
• Badania czynników krzepnięcia – oznaczenie aktywności (czynności) czynników krzepnięcia. Pozwalają wykryć obniżony poziom białka o ograniczonej czynności. Można również oznaczyć poziom (ilość) antygenu czynnika krzepnięcia.
• Test z rozcieńczonym jadem żmii Russela (DRVVT) – badanie wykonuje się w przypadku podejrzenia obecności antykoagulantu toczniowego (patrz antykoagulant toczniowy)
• Czynnik von Willebranda – badanie zleca się w celu stwierdzenia, czy przedłużony PTT jest wynikiem choroby von Willebranda.

‍

Badanie PTT wraz z innymi testami można zlecić w przypadku:

• Krwawienia niewyjaśnionego pochodzenia lub częstych wylewów podskórnych
• Zakrzepicy żylnej lub tętniczej żyle lub tętnicy
• Ostrego stanu takiego jak zespół rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego (DIC), które może spowodować zarówno krwotoki jak i zakrzepy, ponieważ dochodzi do gwałtownego zużywania  czynników krzepnięcia
• Stanów przewlekłych, takich jak choroba wątroby, mogąca mieć wpływ na proces hemostazy

Badanie PTT można zlecić:

• W przypadku zakrzepicy lub powtarzających się poronień u kobiet, jako element oceny antykoagulantu toczniowego, przeciwciał przeciwkardiolipidowych i zespołu antyfosfolipidowego
• W regularnych odstępach czasu u pacjentów leczonych heparyną niefrakcjonowaną; przy zmianie leczenia heparyną na długoterminowe podawanie warfaryny przez pewien czas obie substancje podaje się jednocześnie, przez co należy monitorować PTT i PT do momentu stabilizacji stanu pacjenta.
• Przed zabiegiem chirurgicznym obarczonym podwyższonym ryzykiem utraty krwi i/lub w przypadku krwotoków w wywiadzie, takich jak częste lub obfite krwawienia z nosa czy wylewy podskórne, które mogą wskazywać na zaburzenia krzepnięcia.

‍

Prawidłowe wyniki PTT nie wykluczają niewielkich niedoborów pojedynczych czynników krzepnięcia. Niejednokrotnie PTT nie wydłuża się do czasu, kiedy poziom czynnika spadnie do 30 - 40% wartości prawidłowej. Obecność antykoagulantu toczniowego również nie zawsze powoduje wydłużenie czasu PTT. W przypadku podejrzenia obecności antykoagulantu toczniowego (LA) można wykonać bardziej czuły test PTT LA lub test z rozcieńczonym jadem żmii Russela (DRVVT).
Przedłużony czas PTT oznacza, że tworzenie się skrzepu trwa dłużej, a jego przyczyny mogą być różne. Najczęściej jest to nabyty lub wrodzony niedobór jednego z czynników krzepnięcia lub obecność swoistych lub nieswoistych inhibitorów krzepnięcia.

Przyczyny przedłużenia czasu PTT mogą być różne. Najczęściej jest to nabyty lub wrodzony niedobór jednego z czynników krzepnięcia lub obecność swoistych lub nieswoistych inhibitorów krzepnięcia.

Przedłużenie PTT obserwuje się w takich przypadkach jak:

Dziedziczny niedobór czynników:

• choroba von Willebranda to najczęściej występujące dziedziczne zaburzenie krwawienia; ma wpływ na czynność płytek krwi z uwagi na obniżenie poziomu czynnika vol Willebranda.
• Hemofilia typu A i typu B (choroba Christmasa) to kolejne dziedziczne zaburzenia krzepnięcia spowodowane obniżeniem odpowiednio czynników VIII i IX.
• Niedobory innych czynników krzepnięcia, takich jak czynnik XII i XI
  

Nabyty niedobór czynników:

• Nabytym niedoborem jest na przykład niedobór z braku witaminy K. Witamina K jest niezbędnym elementem tworzenia czynników krzepnięcia. Jej niedobory zdarzają się rzadko, a ich przyczyną może być między innymi bardzo uboga dieta, zaburzenia wchłaniania lub też długotrwałe przyjmowanie niektórych antybiotyków.
• Większość czynników krzepnięcia jest wytwarzana w wątrobie, co oznacza, że choroba wątroby może być przyczyną wydłużenia PT i PTT. W przypadku choroby wątroby i niedoboru witaminy K, wydłużeniu ulega przede wszystkim PT.

Nieswoisty inhibitor, taki jak antykoagulant toczniowy - obecność takich inhibitorów jest zazwyczaj związana z zakrzepicą, lecz może również wydłużać PTT. Więcej informacji znajduje się w poszczególnych artykułach.

Swoisty inhibitor— rzadko spotykane przeciwciało skierowane przeciwko określonym czynnikom krzepnięcia, np. przeciwciała przeciwko czynnikowi VIII. Mogą pojawić się u osoby z zaburzeniami krzepnięcia leczonej zamiennikami czynników krzepnięcia (jak np. czynnik VIII stosowany w leczeniu hemofilii A) lub spontanicznie w formie autoprzeciwciała. Inhibitory skierowane przeciwko określonym czynnikom mogą powodować poważne krwawienia.

Heparyna jest to antykoagulant, który wydłuża PTT. Może występować jako zanieczyszczenie próbki lub element leczenia przeciwzakrzepowego. W leczeniu środkami przeciwzakrzepowymi docelowa wartość PTT jest około 1,5 do 2,5 razy dłuższa niż przed rozpoczęciem leczenia.

Leczenie przeciwzakrzepowe warfaryną —PTT nie służy monitorowaniu leczenia warfaryną, lecz z jej powodu może ulegać zmianom. Zazwyczaj do monitorowana leczenia warfaryną służy PT.

Inne antykoagulanty—leczenie przeciwzakrzepowe bezpośrednim inhibitorem trombiny (np. argatroban, dabigatran) lub bezpośrednim inhibitorem czynnika Xa (np., rivaroxaban)

Wydłużony PTT może również występować w białaczce, krwotokach u kobiet ciężarnych lub po porodzie oraz powtarzających się poronieniach.

W celu ustalenia istniejącej choroby wyniki PTT często interpretuje się łącznie z wynikami PT.

‍

‍

Przyczyną skrócenia PTT może być:

• zespół rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego (DIC)—we wczesnym stadium choroby w krwiobiegu pojawiają się prokoagulanty skracające PTT.
• Rozległy nowotwór (jajników, trzustki, jelita grubego), za wyjątkiem nowotworu wątroby.
• Reakcja ostrej fazy - stan powodujący stany zapalne lub uszkodzenia tkanek mające wpływ na podwyższenie poziomu czynnika VIII. Zazwyczaj jest to zmiana przejściowa i nie monitoruje się jej testem PTT. Po wyleczeniu stanu wywołującego reakcję ostrej fazy, PTT powraca do normy.  

‍

Dwa często stosowane antykoagulanty - heparyna o niskiej masie cząsteczkowej (LMWH) i danaparoid nie zawsze wydłużają PTT i w razie potrzeby należy wykonać oznaczenie czynnika przeciwko heparynie - anty Xa.

Na wynik oznaczania PTT i jego interpretację może mieć wpływ szereg czynników.

• U osób z wysokim hematokrytem PTT może być przedłużony (element in vitro).
• Niedostateczna objętość pobranej krwi. Stosunek antykoagulant: krew musi wynosić 1:9.
• Zanieczyszczenie próbki krwi heparyną; jest to najczęstszy problem, występuje zwłaszcza w przypadku pobierania krwi z cewników naczyniowych, które są przepłukiwane heparyną.
• Leki antyhistaminowe, witamina C, aspiryna i chlorpromazyna
• Jeśli leczenie heparyną wywołuje niezamierzony spadek liczby płytek krwi (małopłytkowość poheparynową) zamiast niej podaje się inne antykoagulanty, takie jak bezpośredni inhibitor trombiny (np. argatroban). PTT służy również do monitorowania przebiegu leczenia. Badanie nie służy do oznaczania stężenia tych leków we krwi, ale pozwala ocenić ich wpływ na czynność układu krzepnięcia.
• U osób z wysokim hematokrytem aPTT może być przedłużony.
• Obecność skrzepów w próbce krwi, co zdarza się przy trudnościach w uzyskaniu krwi i długim czasem jej pobierania lub nieodpowiednim wymieszaniem krwi z antykoagulantem.
• Spożycie przed pobraniem krwi posiłku bogatego w tłuszcze.

‍

1. Czy leczenie heparyną zawsze wymaga monitorowania przez pomiar aPTT?

W kilku przypadkach nie ma takiej konieczności:

Kiedy stosuje się bardzo duże dawki heparyny, jak np. w operacjach na otwartym sercu, aPTT traci znaczenie, ponieważ w tym badaniu osocze w ogóle nie krzepnie. W takich przypadkach można stosować badanie czasu krzepnięcia po aktywacji (ang. Activated Clotting Time, ACT).

Kiedy stosuje się heparyny drobnocząsteczkowe (LMWH) o szybkim działaniu, podawane często w leczeniu zakrzepicy żył głębokich. Zwykle terapia LMWH nie wymaga monitorowania, a jeśli zachodzi taka konieczność wykonywane jest badanie aktywności anty-Xa.

W niektórych ośrodkach do monitorowania leczenia heparyną niefrakcjonowaną (standardową) stosuje się pomiar aktywności anty-Xa.

W przypadku obecności antykoagulantu toczniowego u pacjentów z zakrzepicą leczonych heparyną wynik aPTT nie jest wiarygodny. Do monitorowania leczenia należy stosować badanie aktywności anty-Xa.

2. Czy każdy powinien sprawdzać jaki jest jego czas aPTT?

Nie jest to konieczne, ponieważ aPTT nie jest badaniem stosowanym w badaniach przesiewowych. Badanie wykonuje się u osób z objawami krwawień lub zakrzepicy lub u osób, których krewni cierpią na takie dolegliwości. U pacjentów bez objawów klinicznych wykonuje się to badanie przed operacją, wówczas, kiedy lekarz uważa za konieczne ocenę ryzyka wystąpienia nadmiernego krwawienia.

‍

3. Czy można i w jaki sposób zmienić czas aPTT?

aPTT zasadniczo nie można zmienić poprzez modyfikację diety lub trybu życia (z wyjątkiem niedoboru witaminy K). Jest on odzwierciedleniem indywidualnych cech układu krzepnięcia. Zmieniony czas aPTT w wyniku nabytych niedoborów czynników czy okresowo występujących lub ostrych stanów klinicznych powinien ulec normalizacji po ich ustąpieniu. Osoby z wrodzonymi nieprawidłowościami lub niedoborami czynników krzepnięcia powinny pozostawać pod opieką specjalistyczną i w miarę potrzeb otrzymywać brakujący czynnik w postaci wlewu.

4. Co to jest aPTT wrażliwy na antykoagulant toczniowy (LA) i czym się różni od zwykłego aPTT?

Czas aPTT wrażliwy na LA (aPTT czuły na LA, LA-PTT, PTT-LA) to modyfikacja testu aPTT polegająca na zmniejszeniu zawartości fosfolipidów w odczynniku testowym. Antykoagulant toczniowy wiąże się z fosfolipidami, które są jednym ze składników odczynnika wykorzystywanego w badaniu, co powoduje przedłużenie aPTT. Zmniejszenie stężenia fosfolipidów w odczynniku powoduje przedłużenie aPTT nawet przy niewielkiej zawartości LA, a więc zwiększa czułość testu do wykrywania antykoagulanta toczniowego.

‍

UWAGA: Wymienione poniżej adresy stron internetowych, są źródłami uzupełniającymi. W celu obejrzenia kompletnej listy źródeł wykorzystanych w tworzeniu tej strony, kliknij tu

‍

Linki do stron obcojęzycznych

American Society of Hematology: Blood Clots
American Society of Hematology: Bleeding Disorders
National Hemophilia Foundation: Bleeding Disorders
MedlinePlus: Bleeding Disorders
National Heart, Lung, and Blood Institute
Mayo Clinic: Blood clots
Mayo Clinic: Hemophilia

‍