Badanie pomaga w ustaleniu przyczyny przedłużonego aPTT (czas częściowej tromboplastyny po aktywacji), stanów zakrzepowych i/lub powtarzających się poronień nawykowych; jest częścią diagnostyki zespołu antyfosfolipidowego. Nie służy do rozpoznawania tocznia rumieniowatego układowego (SLE).

W przypadku przedłużonego aPTT; u pacjentów, którzy przeszli żylne lub tętnicze stany zakrzepowo-zatorowe; u pacjentek z poronieniami nawykowymi, zwłaszcza w II i III trymestrze.

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.

Nie jest potrzebne.

Antykoagulant toczniowy (LA) to przeciwciała przeciwko własnym fosfolipidom i/ lub białkom związanym z fosfolipidami, syntetyzowane przez układ immunologiczny człowieka. Fosfolipidy odgrywają istotną rolę w procesie krzepnięcia krwi. Obecne są na powierzchni płytek  krwi i biorą udział w aktywacji wielu czynników krzepnięcia, które są białkami stopniowo aktywowanymi w procesie zwanym hemostazą w odpowiedzi na uszkodzenie naczyń krwionośnych lub tkanek co związane jest z krwawieniem.

Antykoagulant toczniowy został nazwany w ten sposób ponieważ obecność tych przeciwciał po raz pierwszy wykryto u pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym (SLE). Przeciwciała te mogą występować także u osób z innymi chorobami autoimmunizacyjnymi, osób zakażonych HIV/AIDS, w stanach zapalnych, chorobach nowotworowych oraz u osób leczonych fenotiazynami, procainamidem, fansidarem. Przeciwciała są obecne także u około 1-2% osób zdrowych, u których nie występują znane czynniki ryzyka.

Antykoagulant toczniowy zwiększa u pacjenta ryzyko powstawania zakrzepów w żyłach i tętnicach. Zakrzepy mogą blokować przepływ krwi w różnych częściach ciała, powodując udary, zatory płucne, atak serca, zakrzepicę żył głębokich (zwykle kończyn dolnych) i powtarzające się utraty ciąży, zwłaszcza w II i III trymestrze (prawdopodobnie związane z zakrzepami w naczyniach łożyska). Występowanie antykoagulantu toczniowego nie jest zjawiskiem wrodzonym, lecz nabytym.

Oznaczenie antykoagulantu toczniowego nie jest badaniem diagnostycznym w kierunku tocznia. Jego obecność często prowadzi do przedłużenia aPTT - przedłużenie aPTT zwykle wiąże się z obniżeniem zdolności krzepnięcia krwi i z krwawieniami, nie z zakrzepicą. LA prowadzi do przedłużenia aPTT i innych podobnych testów, ponieważ wiąże się z fosfolipidami, a odczynniki używane do tych badań zawierają fosfolipidy.

Antykoagulant toczniowy jest jednym z trzech głównych rodzajów przeciwciał antyfosfolipidowych, związanych ze zwiększonym ryzykiem zakrzepicy. Pozostałe to przeciwciała antykardiolipinowe i przeciw beta2-glikoproteinie I (rzadziej występujące). Przeciwciała te związane są z zespołem antyfosfolipidowym (zespołem Hughesa). U pacjenta mogą występować przeciwciała antyfosfolipidowe jednego lub kilku rodzajów. Przeciwciała te zaburzają proces krzepnięcia (mechanizm tego działania nie został w pełni wyjaśniony) i niezależnie od tego, czy występują razem, czy pojedynczo, zwiększają u pacjenta skłonność do zakrzepów. Przeciwciała antykardiolipinowe i przeciw beta2-glikoproteinie I można oznaczać bezpośrednio, nie ma natomiast bezpośredniego testu wykrywającego antykoagulant toczniowy. Zwykle wykrywa się go przy pomocy szeregu badań wykonanych w odpowiedniej kolejności. Badania te opierają się na właściwościach antykoagulantu toczniowego - jest on inhibitorem nieswoistym (tzn. nie jest skierowany przeciw jednemu konkretnemu czynnikowi krzepnięcia) i wiąże się z fosfolipidami używanymi w teście, hamując krzepnięcie i przedłużając mierzony czas. Zazwyczaj pierwszym etapem badania jest sprawdzenie, czy aPTT (lub LA-aPTT, bardziej wrażliwy na LA odpowiednik aPTT) jest przedłużony. Jeśli tak, osocze pacjenta miesza się z osoczem prawidłowym (tzn. mieszaniną osocza od grupy zdrowych dawców, które zawiera wszystkie czynniki krzepnięcia). Jeśli przedłużenie aPTT jest spowodowane niedoborem jakiegoś czynnika krzepnięcia, osocze prawidłowe powinno spowodować korekcję aPTT do wartości normalnych. Jeśli za przedłużenie aPTT odpowiada nieswoisty inhibitor, aPTT będzie wciąż przedłużony. W trzecim etapie wykonuje się badanie z nadmiarem fosfolipidów, które powinny wystarczyć do niemal pełnego skorygowania mierzonego czasu krzepnięcia, jeśli inhibitorem jest antykoagulant toczniowy.

Badanie antykoagulantu toczniowego pomaga w ustaleniu przyczyn zakrzepicy, poronień nawykowych lub przedłużonego aPTT. Zleca się je, aby ustalić, czy przyczyną przedłużonego aPTT jest swoisty inhibitor (przeciwciało skierowane przeciw jakiemuś czynnikowi krzepnięcia), czy też  inhibitor nieswoisty, taki jak LA. Badanie można zlecić razem z oznaczeniem przeciwciał antykardiolipinowych i przeciw beta2-glikoproteinie I w celu rozpoznania zespołu antyfosfolipidowego. Jeśli wynik badania LA jest dodatni, można je powtórzyć po kilku tygodniach, aby sprawdzić, czy antykoagulant występuje przejściowo, czy utrzymuje się przewlekle. Rzadziej badanie LA zleca się, aby określić przyczynę dodatniego wyniku badań VRDL/RPR w kierunku kiły (przeciwciała antykardiolipinowe i LA dają fałszywie dodatnie wyniki w tych testach).
Inne inhibitory i różne czynniki analityczne mogą powodować nieprawidłowe wyniki badań w kierunku LA, dlatego do potwierdzenia obecności LA wykorzystuje się kilka różnych testów. Zwykle zestaw testów może obejmować aPTT, czas protrombinowy (PT), test z rozcieńczonym jadem żmijiRussela (dRVVT, MRVVT) i test z heksagonalnymi fosfolipidami (Staclot-LA) lub czas kaolinowy. Można też oznaczyć czas trombinowy, aby wykluczyć obecność heparyny (stosowanej w leczeniu przeciwzakrzepowym) oraz poziom fibrynogenu, aby wykluczyć niedobór fibrynogenu. Oba te stany mogą zaburzyć badania w kierunku LA, powodując przedłużenie mierzonych czasów krzepnięcia.

Badanie antykoagulantu toczniowego wykonuje się u pacjentów, którzy przeszli epizod zakrzepowy o nieznanej przyczynie, u pacjentek po nawracających poronieniach i/lub przy przedłużonym aPTT. Przy dodatnim wyniku badania, lekarz może zlecić powtórzenie testów po kilku tygodniach, aby ocenić, czy LA występował przejściowo, czy utrzymuje się.
Lekarz może zlecić badanie LA u pacjenta z dodatnim wynikiem przeciwciała antykardiolipinowych, aby stwierdzić, czy pacjent ma zespół antyfosfolipidowy.
U pacjentów z chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak układowy toczeń rumieniowaty lub mieszana choroba tkanki łącznej, nawet po uzyskaniu ujemnego wyniku badań w kierunku LA, lekarz może co jakiś czas zlecać przesiewowe badania LA (zwykle aPTT), aby ocenić, czy LA nie pojawia się. Pojawienie się LA jest prawdopodobne zwłaszcza, jeśli pacjent ma objawy sugerujące zakrzepicę, takie jak ból i obrzęk kończyn, duszności, bóle głowy itp.

Wyniki każdego z testów wykonywanych w ramach badania antykoagulantu toczniowego przemawiają za lub przeciw obecności LA w próbce pacjenta. Dobór testów może być różny, ale zazwyczaj rozpoczyna się od przedłużonego aPTT.

• Jeśli aPTT lub LA-aPTT jest przedłużony i nie koryguje się po zmieszaniu osocza pacjenta z osoczem prawidłowym, najprawdopodobniej przyczyną jest inhibitor. Jeśli dodanie fosfolipidów koryguje czas krzepnięcia, to najprawdopodobniej inhibitorem jest LA. (LA jest drugą najczęstszą przyczyną przedłużenia aPTT, pierwszą jest obecność heparyny w próbce.)
• Jeśli aPTT nie jest przedłużony, pacjent może nie mieć LA lub odczynnik użyty do oznaczenia aPTT może zawierać zbyt dużo fosfolipidów - wtedy test jest za mało czuły, aby wykryć LA. Może być wskazane oznaczenie LA-aPTT.
• Jeśli dRVVT jest przedłużony i nie koryguje się po zmieszaniu osocza pacjenta z osoczem prawidłowym, natomiast koryguje się po dodaniu fosfolipidów, LA jest prawdopodobnie obecny w próbce pacjenta.
• Jeśli czas trombinowy jest prawidłowy, w próbce krwi nie ma istotnych ilości heparyny.
• Jeśli poziom fibrynogenu jest prawidłowy, w organizmie pacjenta występuje na tyle dużo fibrynogenu, aby zapewnić prawidłowe krzepnięcie krwi.

Inne badania, które mogą pomóc w potwierdzeniu rozpoznania LA obejmują:

• Neutralizację LA fosfolipidami pochodzącymi z płytek krwi (PNP, platelet neutralization procedure)
• Test z heksagonalnymi fosfolipidami (Staclot-LA)
• Czas kaolinowy
• Test hamowania tromboplastyny tkankowej
• VDRL lub RPR - testy w kierunku kiły. Kardiolipina jest składnikiem odczynników używanych w tych testach i dlatego dają one fałszywie dodatnie wyniki w obecności LA lub przeciwciał antykardiolipinowych.
• Badanie czynników krzepnięcia (pozwalają wykluczyć niedobory czynników krzepnięcia, które mogą prowadzić do przedłużenia aPTT i krwawień)
• Czas protrombinowy.

Można też wykonać dodatkowe badania razem z oznaczeniem LA:

• Przeciwciała antykardiolipinowe i przeciw beta2-glikoproteinie I - w celu rozpoznania zespołu antyfosfolipidowego.
• Liczba płytek - u pacjentów z antykoagulantem toczniowym często występuje łagodna lub umiarkowana trombocytopenia, może ją także powodować leczenie przeciwzakrzepowe heparyną.

Leczenie przeciwkrzepliwe heparyną lub lekiem (takim jak hirudyna, danaparoid lub argatroban) może powodować fałszywie dodatnie wyniki LA, leczenie antagonistami witaminy K (np. acenokumarolem) nie powinno powodować takich objawów. Jeśli to możliwe, badanie LA należy wykonać przed rozpoczęciem terapii przeciwzakrzepowej. Jeśli u pacjenta z zakrzepicą występuje antykoagulant toczniowy, może być wskazane dłuższe i bardziej intensywne leczenie przeciwzakrzepowe.
Dodatkowo przy badaniu antykoagulantu toczniowego może zaistnieć konieczność oznaczenia czynnika krzepnięcia VIII. Inhibitory czynnika VIII (przeciwciała skierowane wybiórczo przeciwko czynnikowi VIII) mogą obniżać poziom czynnika VIII i powodować fałszywie dodatnie wyniki LA. Podwyższony poziom czynnika VIII, występujący w ostrych zakażeniach i u osób leczonych czynnikiem VIII z powodu hemofilii A, może powodować skrócenie aPTT i być przyczyną fałszywie ujemnego wyniku LA (jest to stan przejściowy)

1. Czy sposób pobrania próbki jest naprawdę decydujący przy badaniu LA?

Tak. Oprócz zanieczyszczenia heparyną na wynik LA wpłynąć mogą również inne czynniki przedanalityczne. Krew pobiera się do probówki zawierającej cytrynian i odwirowuje w celu uzyskania osocza (płynnej części krwi). Należy pobrać odpowiednią objętość krwi i nie można dopuścić do powstania skrzepu w probówce. Po odwirowaniu krwi większość płytek krwi pozostaje w osadzie. Zbyt duża liczba płytek pozostałych w osoczu może mieć wpływ na uzyskany wynik, ponieważ płytki są źródłem fosfolipidów. Również zbyt wysoki lub zbyt niski hematokryt (odsetek objętości krwinek czerwonych we krwi) może zaburzać wynik.

2. Jaki jest sposób leczenia pacjentów z antykoagulantem toczniowym?

Jeśli pacjent nie ma żadnych objawów, nie potrzebuje leczenia. Jeśli dojdzie do zakrzepicy, zwykle podaje się najpierw heparynę (w postaci zastrzyków podskórnych lub dożylnie), a następnie doustne leki przeciwzakrzepowe (warfarynę=acenokumarol) przez kilka miesięcy. Pacjent z LA może wymagać większych niż zwykle dawek acenokumarolu i dłuższego leczenia. U takich pacjentów ryzyko nawrotu zakrzepicy żylnej lub tętniczej jest stosunkowo wysokie. Niektórzy pacjenci muszą przyjmować doustne leki przeciwzakrzepowe przewlekle, nawet do końca życia.

3. Czy częściej występują przeciwciała antykardiolipinowe, czy antykoagulant toczniowy?

Częściej występują przeciwciała antykardiolipinowe. U pacjentów z zespołem antyfosfolipidowym występują one około pięciokrotnie częściej niż LA. Około 60% osób z dodatnim LA ma również przeciwciała antykardiolipinowe.

‍

Listy do stron obcojęzycznych:

American Society of Hematology: Blood Clots
‍National Blood Clot Alliance: Blood Clot Information
‍APS Foundation of America
‍American College of Rheumatology: Antiphospholipid Syndrome

‍