Badanie wykonuje się aby sprawdzić, jaką część objętości krwi zajmują krwinki czerwone (RBC), w celu wykrywania, diagnostyki różnicowej i monitorowania zaburzeń, które mają wpływ na RBC. Badanie wykonuje się jako część rutynowych badań kontrolnych lub jeśli lekarz podejrzewa u pacjenta niedokrwistość (anemię) lub nadkrwistość.

Badanie jest wykonywane jako część badania morfologii krwi w ramach badań okresowych lub przy podejrzeniu występowania niedokrwistości (niski hematokryt) lub nadkrwistości (wysoki hematokryt); wykonywane w regularnych odstępach czasu w celu monitorowania postępu choroby lub oceny odpowiedzi na leczenie.

Krew pobiera się z żyły łokciowej lub nakłucia opuszki palca (dorośli i dzieci) lub pięty (noworodki).

Nie.

Krew składa się z kilku typów komórek, w tym krwinek czerwonych (RBC), krwinek białych (WBC) i płytek krwi (PLT) zawieszonych w płynnej części krwi, czyli osoczu. Badanie hematokrytu polega na pomiarze względnej zawartości krwinek czerwonych we krwi. Stanowi stosunek objętości erytrocytów do objętości pełnej krwi. Przedstawiany jest jako odsetek (%) lub stosunek objętości (l/l). Przykładowo wartość hematokrytu 40% oznacza, że w 100 mililitrach krwi jest 40 mililitrów krwinek czerwonych.

RBC, które stanowią około 40% (przedział 37-49%) objętości krwi, są wytwarzane w szpiku kostnym i uwalniane do krwi po zakończeniu ich dojrzewania. Erytrocyty zawierają hemoglobinę, białko zdolne do wiązania tlenu. Głównym zadaniem erytrocytów jest przenoszenie tlenu z płuc do tkanek i narządów. Transportują także niewielkie ilości dwutlenku węgla, produktu metabolizmu komórek, z tkanek i organów do płuc, gdzie jest wydalany. Czas życia erytrocytów wynosi około 120 dni, więc szpik kostny musi stale wytwarzać nowe krwinki, aby zastąpić te zniszczone lub utracone z powodu krwawienia. Na wytwarzanie nowych erytrocytów i czas ich życia w krążeniu ma wpływ wiele schorzeń.

Hematokryt odzwierciedla zarówno liczbę krwinek czerwonych, jak i ich objętość (MCV). Przy zmniejszeniu objętości krwinek hematokryt ulega obniżeniu, przy zwiększeniu podwyższeniu. Wartość hematokrytu rośnie wraz ze wzrostem liczby krwinek czerwonych lub ze spadkiem objętości osocza co ma miejsce w odwodnieniu. Hematokryt spada poniżej wartości prawidłowych z powodu obniżonej produkcji krwinek czerwonych, nasilonym ich niszczeniu, lub utracie krwi w wyniku krwawień. Spadek hemoglobiny, hematokrytu i RBC może prowadzić do niedokrwistości (anemii), a ta powoduje niedostateczne zaopatrzenie tkanek w tlen, co objawia się zmęczeniem i osłabieniem. Jeśli powstaje zbyt wiele erytrocytów krew ulega zagęszczeniu, co spowalnia przepływ krwi w naczyniach, co może wywołać problemy zdrowotne.

Badanie jest wykonywane w celu wykrywania, rozpoznawania i monitorowania zaburzeń i chorób, które mają wpływ na odsetkową zawartość krwinek czerwonych (RBC) w pełnej krwi. Stanowi część badania morfologii krwi, które jest integralną częścią rutynowych badań kontrolnych.
Badanie może być wykorzystywane w celu:

• Wykrywania, rozpoznania i oceny ciężkości niedokrwistości (niska hemoglobina, RBC, hematokryt) lub nadkrwistości (wysoka hemoglobina, RBC, hematokryt)
• Monitorowania odpowiedzi na leczenie niedokrwistości i nadkrwistości lub innych chorób wpływających na wytwarzanie lub czas życia erytrocytów
• Ułatwienia podejmowania decyzji o konieczności przetoczenia krwi lub innej metody leczenia ciężkiej niedokrwistości
• Oceny stopnia odwodnienia.

Niektóre schorzenia wpływają na wytwarzanie RBC w szpiku kostnym i mogą powodować wzrost lub spadek liczby dojrzałych erytrocytów uwalnianych do krążenia. Inne mogą wpływać na czas życia RBC we krwi krążącej. Nasilenie niszczenia RBC (hemoliza) lub utrata RBC (krwawienia) i/lub brak możliwości dostatecznie szybkiego wytwarzania RBC przez szpik kostny powodują spadek liczby RBC i stężenia hemoglobiny we krwi i rozwój niedokrwistości.

Oznaczanie hematokrytu pozwala na wykrycie zaburzenia wytwarzania RBC i/lub skrócenia czasu przeżycia erytrocytów, ale nie na określenie przyczyny zaburzenia. Oprócz badania morfologii krwi wykonuje się dodatkowe badania, równocześnie lub po uzyskaniu wyniku morfologii, które mogą pomóc w ustaleniu podłoża zaburzenia. Są to m. in. rozmaz krwi obwodowej, liczba retykulocytów, wskaźniki gospodarki żelazem, witamina B12 i kwas foliowy, a w niektórych ciężkich schorzeniach badanie szpiku kostnego.

‍

Badanie hematokrytu zleca się w ramach badania morfologii krwi, najczęściej w ramach ogólnej oceny stanu zdrowia, a także u osób wykazujących objawy wskazujące na zaburzenia dotyczące RBC, takie jak niedokrwistość lub nadkrwistość.
Do niektórych objawów niedokrwistości należą:

• Osłabienie lub zmęczenie
• Brak energii
• Omdlenia
• Bladość
• Przyspieszenie oddechu.

Do niektórych objawów nadkrwistości należą:

• Zaburzenia widzenia
• Zawroty głowy
• Bóle głowy
• Szum w uszach
• Powiększenie śledziony.

Może być także wykonane u osoby z objawami ciężkiego odwodnienia, takimi jak wzmożone pragnienie, suchość w ustach lub suchość błon śluzowych, brak pocenia się lub wydalania moczu.

Badanie wykonuje się wielokrotnie lub powtarza się w określonych odstępach czasu u osób z krwawieniami lub z przewlekłą niedokrwistością lub nadkrwistością w celu oceny skuteczności leczenia. Może być też wykonywane regularnie u pacjentów leczonych z powodu nowotworu, gdyż chemioterapeutyki mogą uszkodzić szpik kostny.

‍

‍

W warunkach prawidłowych erytrocyty stanowią od 37% do 47% objętości krwi pełnej.
Ponieważ oznaczanie stężenia hemoglobiny jest częścią badania morfologii krwi, przy interpretacji badania bierze się równocześnie pod uwagę inne parametry, takie jak hematokryt, RBC, liczbę retykulocytów i/lub wskaźniki czerwonokrwinkowe. Należy także wziąć pod uwagę szereg innych czynników, w tym wiek, płeć, pochodzenie etniczne pacjenta.

Przyczyną obniżenia hematokrytu mogą być:

• Ostre lub przewlekłe krwawienia z przewodu pokarmowego (np. obecność wrzodów, polipów, raka jelita grubego) lub innych miejsc jak pęcherz moczowy, macica (np. obfite krwawienia miesięczne) lub ciężkie urazy.
• Niedobory pokarmowe, m.in. żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego
• Uszkodzenie szpiku kostnego przez, na przykład, toksyny, promieniowanie lub chemioterapeutyki, zakażenia lub leki.
• Zaawansowana przewlekła choroba nerek, która prowadzi do spadku wytwarzania erytropoetyny, hormonu produkowanego przez nerki stymulującego powstawanie erytrocytów w szpiku kostnym.
• Przewlekłe zakażenia.
• Upośledzenie czynności szpiku kostnego z powodu takich chorób jak niedokrwistość aplastyczna, zespół mielodyspalstyczny lub nowotwory takie jak białaczki i chłoniaki lub inne nowotwory, które zajmują szpik kostny.
• Zwiększone niszczenie erytrocytów np. w niedokrwistości hemolitycznej spowodowanej obecnością autoprzeciwciał lub defektami budowy krwinek czerwonych. Do takich defektów należą hemoglobinopatie (np. w niedokrwistości sierpowatokrwinkowej), nieprawidłowości budowy błony RBC (np. we wrodzonej sferocytozie) lub zmiany aktywności enzymów krwinkowych (np. niedobór G6PD).
• Zmniejszone wytwarzanie hemoglobiny (np. w talasemiach).
  

Podwyższony hematokryt może być wynikiem:

• Odwodnienia (najczęstsza przyczyna wysokiego Ht); jeśli zmniejsza się objętość płynnej części krwi stężenie hemoglobiny pozornie się zwiększa; po podaniu odpowiedniej objętości płynów wartość hematokrytu ulega normalizacji
• Czerwienicy prawdziwej, rzadkiej choroby w której wytwarzana jest zbyt duża liczba erytrocytów
• Chorób płuc; jeśli z powodu trudności z oddychaniem dostarczana jest zbyt mała ilość tlenu organizm próbuje kompensować niedotlenienie wytwarzając większą liczbę RBC
• Wrodzonych chorób serca; w niektórych chorobach istnieje nieprawidłowe połączenie pomiędzy dwiema stronami serca, co powoduje zmniejszone ciśnienie tlenu we krwi. Organizm próbuje kompensować niedotlenienie wytwarzając większą liczbę RBC
• Nowotworów nerek, które wydzielają zwiększone ilości erytropoetyny
• Palenia tytoniu
• Długiego przebywania na dużej wysokości nad poziomem morza; jest to wynik kompensacji niższej zawartości tlenu w powietrzu wdychanym
• Przyczyn genetycznych (zmieniona wrażliwość na tlen, zaburzenia wiązania i oddawania tlenu przez hemoglobinę).

‍

Ciąża zazwyczaj powoduje niewielkie obniżenie hematokrytu, spowodowane zwiększeniem objętości płynu w ustroju i rozcieńczeniem krwi.   Hematokryt zmienia się po przetoczeniu krwi.

1. Czy można oznaczyć hematokryt w domu?

Nie. Badanie to może być wykonane tylko przez przeszkolony personel laboratoryjny. Wartość hematokrytu jest zazwyczaj uzyskiwana metodą pośrednią, poprzez automatyczne obliczenie na podstawie oznaczonych przez analizator RBC i MCV. Hematokryt może być także oznaczony metodą bezpośrednią poprzez wirowanie krwi umieszczonej w kapilarnych rurkach szklanych w specjalnych wirówkach (wirówki hematokrytowe), ale metoda manualna jest stosowana rzadziej.

2. Czy są osoby, u których istnieje zwiększone ryzyko nieprawidłowych wartości hematokrytu?  

U kobiet w wieku rozrodczym stężenie hemoglobiny może być niższe niż u mężczyzn z powodu utraty krwi i żelaza w czasie mentruacji, a u kobiet ciężarnych z powodu zwiększonego zapotrzebowania na żelazo. Do osób bardziej narażonych na rozwój niedokrwistości należą osoby niedożywione, stosujące dietę ubogą w żelazo i witaminy, chorzy poddawani zabiegom chirurgicznym lub po rozległych urazach, przewlekle chorzy, w tym pacjenci z przewlekłą chorobą nerek, nowotworami, AIDS, nieswoistymi zapalnymi chorobami jelit, przewlekłymi zakażeniami lub przewlekłymi stanami zapalnymi (np. reumatoidalnym zapaleniem stawów). Zwiększone ryzyko występuje także u krewnych osób z genetycznie uwarunkowanymi zaburzeniami prowadzącymi do niedokrwistości, np. sierpowatością krwinek lub talasemią, gdyż również u nich mogą wystąpić te schorzenia.

‍

Linki do stron polskich:
‍Niedokrwistość
‍
Linki do stron obcojęzycznych:
‍American Society of Hematology: Blood Basics
ASH: Anemia
National Heart, Lung, Blood Institute: Blood Diseases
MedlinePlus Medical Encyclopedia: Anemia
Mayo Clinic: Anemia