Badanie wykonywane jest w diagnostyce nieprawidłowego krzepnięcia krwi, w ustaleniu przyczyny nawracających poronień, w diagnostyce przedłużonego aPTT (czas częściowej tromboplastyny po aktywacji) oraz w rozpoznawaniu zespołu antyfosfolipidowego.

W przypadku przedłużonego aPTT; w razie nawracającej zakrzepicy żylnej lub tętniczej o nieznanej przyczynie; w przypadku powtarzających się utrat ciąży, zwłaszcza w II i III trymestrze.

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.

Nie.

Badania przeciwciał antyfosfolipidowych służą do wykrycia swoistych autoprzeciwciał - białek wytwarzanych przez organizm w ramach odpowiedzi autoimmunizacyjnej skierowanej przeciw własnym fosfolipidom. Fosfolipidy, obecne w błonach komórkowych m. in. płytek krwi, są naturalnymi składnikami organizmu. Są to cząsteczki lipidów, które odgrywają kluczową rolę w procesie krzepnięcia krwi. Przeciwciała antyfosfolipidowe zaburzają proces krzepnięcia w sposób dotychczas nie w pełni wyjaśniony. Zwiększają u pacjenta ryzyko nawracających zakrzepów (nadmiernego krzepnięcia) w żyłach i tętnicach, co może prowadzić do udarów i ataków serca. Występowanie przeciwciał antyfosfolipidowych wiąże się też z trombocytopenią (obniżoną liczbą płytek krwi) i ze zwiększonym ryzykiem poronień (szczególnie w 2 i 3 trymestrze), porodów przedwczesnych i stanu przedrzucawkowego.

Przeciwciała antyfosfolipidowe często występują u pacjentów z chorobami autoimmunizacyjnymi takimi, jak układowy toczeń rumieniowaty. Mogą występować też w zakażeniu HIV, w niektórych nowotworach, przejściowo w zakażeniach i przy leczeniu niektórymi lekami (np. fenotiazyną i prokainamidem) oraz u osób starszych. Zespołem antyfosfolipidowym (zespołem Hughesa) nazywamy grupę objawów obejmujących zakrzepicę, poronienia, trombocytopenię i występowanie przeciwciał antyfosfolipidowych (jednego lub kilku rodzajów). Zespół antyfosfolipidowy może być pierwotny (bez podłoża choroby autoimmunizacyjnej) lub wtórny (towarzyszący rozpoznanej chorobie autoimmunizacyjnej).

Wyróżniamy kilka rodzajów przeciwciał antyfosfolipidowych, z czego najczęściej występujące to przeciwciała antykardiolipinowe i antykoagulant toczniowy. Inne, rzadziej oznaczane przeciwciała antyfosfolipidowe to przeciwciała przeciw beta2-glikoproteinie I i przeciw fosfatydyloserynie. Istnieją dwa rodzaje testów na wykrycie przeciwciał antyfosfolipodowych. Pierwszy to oznaczanie przeciwciał antykardiolipinowych w kilku klasach (IgG, IgM i/lub IgA). Nie można bezpośrednio wykryć antykoagulanu toczniowego tylko sprawdza się testem funkcjonalnym czy blokuje on testy zależne od obecności fosfolipidów. Wynik każdego z tych badań pozwala stwierdzić, czy u pacjenta występuje klinicznie istotny poziom przeciwciał antyfosfolipidowych. Ostatnie zalecenia podkreślają rolę antykoagulantu toczniowego i przeciwciał przeciw beta2-glikoproteinie I w klasyfikacji zespołu antyfosfolipidowego, ale są dowody na to, że wciąż powinno się oznaczać także przeciwciała antykardiolipinowe.

Antykoagulant toczniowy wykrywa się wykonując zestaw badań: pierwszym etapem jest zwykle potwierdzenie przedłużonego aPTT (co wskazuje na obecność substancji zaburzającej proces krzepnięcia). Testy potwierdzające mogą obejmować test z jadem żmii Russela (RVVT), czas kaolinowy oraz testy neutralizacji z fosfolipidami pochodzącymi z płytek krwi lub lipidami heksagonalnymi.

Badanie przeciwciał antyfosfolipidowych służy do określenia przyczyn niewyjaśnionych epizodów zakrzepowych, powtarzających się poronień, trombocytopenii i/lub przedłużonego aPTT. Zależnie od objawów klinicznych u pacjenta, lekarz może zlecić oznaczenie przeciwciał antyfosfolipidowych jednego lub kilku rodzajów w jednej lub kilku klasach; badania te pomagają w rozpoznaniu zespołu antyfosfolipidowego. Oznaczenie przeciwciał antykardiolipinowych (w klasie IgG, IgM i czasem IgA) zleca się często, ponieważ są to najpowszechniej występujące przeciwciała antyfosfolipidowe. Jeśli pacjent ma przedłużony aPTT, zwykle zaleca się oznaczenie antykoagulantu toczniowego. Oznaczenie przeciwciał przeciw beta2-glikoproteinie I i przeciw fosfatydyloserynie łącznie z wcześniej wymienionymi badaniami dostarczy lekarzowi dodatkowej informacji. Jeśli u pacjenta wykryto przeciwciała antyfosfolipidowe, można zlecić te same badania po 8-10 tygodniach, aby ocenić, czy przeciwciała są obecne stale, czy wystąpiły przejściowo. Jeśli u pacjenta z chorobą autoimmunizacyjną nie wykryto przeciwciał antyfosfolipidowych, można powtarzać badania, aby sprawdzić, czy organizm nie zaczął ich wytwarzać.  

Badanie przeciwciał antyfosfolipidowych zleca się, kiedy pacjent ma objawy sugerujące zakrzepicę, takie jak ból i obrzęk kończyn, duszność i bóle głowy. Badania te można też zlecić u kobiety po powtarzających się poronieniach oraz u pacjenta z przedłużonym aPTT. Jeśli któreś z badań w kierunku przeciwciał antyfosfolipidowych jest dodatnie, można je powtórzyć po kilku tygodniach, aby ocenić, czy przeciwciała występują stale czy przejściowo. Badanie przeciwciał antyfosfolipidowych wykonuje się, jeśli objawy kliniczne sugerują rozpoznanie zespołu antyfosfolipidowego. Jeśli pacjent z chorobą autoimmunizacyjną ma ujemne wyniki badań w kierunku przeciwciał antyfosfolipidowych, jedno lub kilka z tych badań można powtórzyć w późniejszym czasie jako badanie przesiewowe w kierunku zespołu antyfosfolipidowego.

Wyniki badań przeciwciał antyfosfolipidowych należy interpretować z dużą ostrożnością. Ujemny wynik świadczy jedynie o tym, że badany rodzaj przeciwciał nie był obecny u pacjenta w czasie badania. Przeciwciała jednego lub kilku rodzajów w niskim lub średnim mianie mogą wystąpić przejściowo w związku z zakażeniem, leczeniem niektórymi lekami lub w miarę starzenia się pacjenta. Takie stężenia przeciwciał często uważa się za nieistotne klinicznie, ale wynik badania należy interpretować z uwzględnieniem objawów i innych danych klinicznych dotyczących pacjenta. W niektórych przypadkach u pacjenta może występować tylko określony rodzaj przeciwciał w określonej klasie a inne przeciwciała mogą być nieobecne. Przykładowo pacjent może mieć istotne stężenie przeciwciał antykardiolipinowych w klasach IgG i IgM lub tylko w rzadziej badanej klasie IgA. Średnie i wysokie stężenia przeciwciał antyfosfolipidowych, potwierdzone kolejnym badaniem po 8-10 tygodniach, świadczą zwykle o stałym występowaniu danych przeciwciał.

Jeśli badania wykazują obecność antykoagulantu toczniowego i wynik nie zmienia się w powtórnym badaniu, u pacjenta najprawdopodobniej występuje antykoagulant toczniowy. Pacjenci, u których występują przeciwciała antyfosfolipidowe jednego lub kilku rodzajów i osoby z rozpoznanym zespołem antyfosfolipidowym mają zwiększone ryzyko nawracającej zakrzepicy, poronień nawykowych i trombocytopenii. Wyniki badań nie pozwalają jednak przewidzieć prawdopodobieństwa wystąpienia, rodzaju i nasilenia objawów u konkretnego pacjenta. U niektórych pacjentów mogą wystąpić różne nawracające objawy, a inni mogą nie doświadczyć żadnych. Przykładem może być wolny od objawów pacjent, u którego wykryto przeciwciała antyfosfolipidowe w związku z przedłużonym aPTT przed zabiegiem chirurgicznym albo pacjent, u którego przeciwciała antyfosfolipidowe pojawiły się w starszym wieku.

W rzadkich przypadkach badania przeciwciał antyfosfolipidowych zleca się w celu wyjaśnienia przyczyny dodatniego wyniku badań w kierunku kiły (VRDL/RPR). Odczynniki używane w testach VDRL i RPR zawierają fosfolipidy i mogą dawać fałszywie dodatnie wyniki u pacjentów z przeciwciałami antyfosfolipidowymi.

1. Czy można zapobiec wystąpieniu przeciwciał antyfosfolipidowych lub pozbyć się ich?

Nie. Proces, który prowadzi do ich wystąpienia nie został do końca poznany. Znane są natomiast inne czynniki ryzyka zakrzepicy, których pacjent może uniknąć, takie jak palenie papierosów. Aby obniżyć ogólne ryzyko zakrzepicy, należy zwrócić uwagę na te czynniki.

‍

2. Jeśli potwierdzono u mnie jeden rodzaj przeciwciał antyfosfolipidowych czy wystąpią także inne przeciwciała?

Tak, jest to możliwe ale nie można tego przewidzieć. Powstawanie przeciwciał i komplikacje z tym związane są sprawą indywidualną.

‍

Linki do tej strony:

Choroby: Choroby autoimmunizacyjne

Linki do stron obcojęzycznych:

The Lupus Foundation of America: What are antiphospholipid antibodies?
March of Dimes: Pregnancy Complications: Thrombophilias
The APS Foundation of America, Inc.
National Human Genome Research Institute: Learning About Antiphospholipid Syndrome (APS)