W celu oceny ryzyka wad płodu – nieprawidłowości chromosomowych, takich jak zespół Downa (trisomia 21) i zespół Edwardsa (trisomia 18)

Zazwyczaj badanie wykonuje się pomiędzy 10 tygodniem i 4 dniem a 13 tygodniem i 6 dniem ciąży.

Próbka krwi pobrana z żyły łokciowej. Badanie przezierności karkowej wykonuje się metodą ultrasonograficzną, przez powłoki brzuszne lub poprzez wprowadzenie sondy do pochwy (przezpochwowo).

Na badanie przezierności karkowej lekarz może zalecić przyjście z pełnym pęcherzem moczowym.

Badania przesiewowe wykonywane w pierwszym trymestrze ciąży to połączenie dwóch testów, wykonywanych we krwi z badaniem ultrasonograficznym. Każdy z testów służy oznaczeniu innego czynnika, który ulega zmianie u płodu z anomaliami chromosomowymi takimi jak zespół Downa (trisomia 21) lub zespół Edwardsa (trisomia 18). Łączne przeprowadzanie testów i wspólna ich analiza znacznie zwiększa czułość i swoistość otrzymanych wyników.

• Białko PAPP-A (osoczowe białko ciążowe) jest wytwarzane w początkowej fazie ciąży przez warstwę komórek zewnętrznych błony płodowej (trofoblast), a w późniejszej fazie ciąży przez rosnące łożysko. Podczas prawidłowo przebiegającej ciąży poziom tego białka jest zwiększony we krwi matki aż do porodu.
• Ludzka gonadotropina kosmówkowa (hCG) - hormon wytwarzany podczas ciąży, w jej późniejszym stadium wytwarzany w dużych ilościach przez łożysko. W pierwszym trymestrze oznacza się całkowitą hCG lub wolną podjednostkę beta. Poziom obu substancji w krwioobiegu matki gwałtownie wzrasta w pierwszych 8 - 10 tygodniach ciąży, a następnie obniża się i stabilizuje się na niższym poziomie aż do końca ciąży.
• Przezierność fałdu karkowego płodu mierzy się w badaniu USG. Lekarz dokonuje pomiaru ilości płynu pomiędzy kręgosłupem a skórą na wysokości karku płodu. Badanie to wymaga odpowiedniego przeszkolenia radiologicznego, odpowiedniego ułożenia płodu i dokładnego pomiaru. Nie jest to rutynowe badanie USG i nie przeprowadza się go w każdej placówce medycznej.

Oznaczenie PAPP-A, hCG i ocena przezierności karkowej to badania przesiewowe wykonywane u kobiet w pierwszym trymestrze ciąży w celu oceny ryzyka nieprawidłowości chromosomalnych płodu takich jak zespół Downa (trisomia 21) lub zespół Edwardsa (trisomia 18). Badania przesiewowe wykonywane w pierwszym trymestrze to:

• Badania krwi
• Białko PAPP-A wytwarzane w początkowej fazie ciąży przez warstwę komórek zewnętrznych błony płodowej, a w późniejszej fazie ciąży przez rosnące łożysko
• Hormon hCG wytwarzany przez rozwijający sie płód, a w późniejszym stadium w znacznych ilościach przez łożysko
• Przezierność fałdu karkowego płodu jest mierzona w badaniu USG; lekarz dokonuje pomiaru ilości płynu pomiędzy kręgosłupem a skórą na wysokości karku płodu.

Badania przesiewowe w pierwszym trymestrze nie były dotychczas zlecane tak często jak test potrójny, który wykonuje się w drugim trymestrze ciąży, lecz zyskały one akceptację środowiska medycznego poszukującego badań przesiewowych w kierunku Zespołu Downa we wcześniejszym okresie. Badania te przeprowadza się pomiędzy 10 tygodniem i 4 dniem a 13 tygodniem i 6 dniem ciąży. Nie zastępują one badań przesiewowych w kierunku wad cewy nerwowej w drugim trymestrze, ponieważ badania przeprowadzane w pierwszym trymestrze nie są w stanie ocenić ryzyka wad cewy nerwowej takich jak rozszczep kręgosłupa. W celu oceny wad cewy nerwowej w drugim trymestrze można oznaczyć poziom stężenia alfa-fetoproteiny w surowicy matki.

Zalecane badania różnią się w zależności od technologii dostępnej w danej placówce medycznej i czasu kiedy kobieta po raz pierwszy zgłasza sie do lekarza.

• Badanie nieprawidłowości chromosomalnych w pierwszym trymestrze, a następnie ocena stężenia alfa-fetoproteiny we krwi matki i/lub USG płodu w drugim trymestrze w kierunku wad cewy nerwowej.
• Badania wykonywane w drugim trymestrze (test potrójny) w celu oceny ryzyka nieprawidłowości chromosomalnych i wad cewy nerwowej; może pozostać jedynym przeprowadzonym badaniem, szczególnie w przypadku, jeżeli kobieta nie zgłasza się na wizyty do czasu drugiego trymestru ciąży.

Zazwyczaj jeżeli wykonano badania w pierwszym trymestrze, nie wykonuje się testu potrójnego (w drugim trymestrze), ponieważ ryzyko zespołu Downa i zespołu Edwardsa zostało już oszacowane. Jednak jeżeli kobieta ciężarna wraz z lekarzem chcą oszacować ryzyko nieprawidłowości chromosomalnych na podstawie wyników badań z pierwszego i drugiego trymestru, może wybrać jedną z następujących opcji:

• Zintegrowane badania przesiewowe - badania pierwszego i drugiego trymestru, których wyniki wydaje się po zakończeniu wszystkich badań
• Badania sekwencyjne – w tym wypadku wykonywane są badania przesiewowe pierwszego trymestru; jeżeli wyniki wskazują na zwiększone ryzyko zespołu Downa lub zespołu Edwardsa, można wykonać biopsję kosmówkową. W przypadku braku podwyższonego ryzyka, proponuje się wykonanie testu potrójnego, a wyniki wszystkich badań z pierwszego i drugiego trymestru są wykorzystywane w celu ostatecznej oceny ryzyka.

Zespół Downa występuje u około 1:1000 dzieci. Jest to choroba powodująca lekki lub średni niedorozwój umysłowy i wiąże się z wrodzonymi wadami serca i innymi nieprawidłowościami rozwojowymi. Ryzyko zespołu Downa lub innych nieprawidłowości chromosomalnych u dziecka rośnie wraz z wiekiem matki. Wprawdzie jest ono znacznie większe u kobiet po 35. roku życia, jednak większość dzieci z zespołem Downa (około 70%) rodzi się u kobiet przed 35. rokiem życia, ponieważ w tej grupie wiekowej rodzi się więcej dzieci. Z tej przyczyny Amerykański Kongres Ginekologów i Położnych (the American Congress of Obstetricians and Gynecologists) zaleca, aby badania w kierunku zespołu Downa wykonywać u wszystkich kobiet ciężarnych.

‍

Zazwyczaj zaleca się przeprowadzenie badania pomiędzy 10 tygodniem i 4 dniem a 13 tygodniem i 6 dniem ciąży.

Matematyczne wyliczenie z wykorzystaniem wyników badań PAPP-A i hCG oraz przezierności karkowej pozwala ocenić ryzyko defektu chromosomalnego u płodu. Otrzymany wynik wysokości ryzyka porównywany jest z uznaną wartością odcięcia. Jeżeli ryzyko przekracza wartość odcięcia, wynik badania uznaje się za dodatni, a kobieta może być w grupie podwyższonego ryzyka posiadania dziecka z nieprawidłowością chromosomalną.

Jeżeli płód posiada wadę chromosomalną, taką jak dodatkowy chromosom, którego wynikiem jest Zespół Downa lub zespół Edwardsa, poziom białka PAPP-A jest obniżony, a poziom hCG znacznie podwyższony, natomiast przestrzeń na szyi płodu jest większa niż zwykle.

Wyniki badań winny być interpretowane przez genetyka lub lekarza mogącego wyjaśnić znaczenie wyników i zaoferować możliwości postępowania. Należy pamiętać, że badania przesiewowe nie stanowią rozpoznania nieprawidłowości u płodu, lecz wskazują na zwiększone ryzyko. Po badaniach przeprowadzanych w pierwszym trymestrze u około 5% normalnie przebiegających ciąż wynik może być nieprawidłowy, ale tylko około 2-3% kobiet, których badania wykazały zwiększone ryzyko urodzi dziecko z nieprawidłowością chromosomalna. Dodatni wynik badania oznacza, że ryzyko nieprawidłowości genetycznych u płodu wynosi od 1:100 do 1:300. Badania wykonywane w pierwszym trymestrze są bardzo użyteczne. Badania wykazały, że pozwalają one na wykrycie ponad 85% przypadków zespołu Downa i do 95% przypadków zespołu Edwardsa. Podobną wykrywalność otrzymać można przy badaniach zintegrowanych i sekwencyjnych z niższym odsetkiem wyników fałszywie dodatnich.

Jeżeli wynik badania jest dodatni, należy przeprowadzić dokładniejsze testy w celu ustalenia i potwierdzenia rozpoznania. Testy diagnostyczne te to między innymi biopsja kosmówkowa w pierwszym trymestrze i amniopunkcja w drugim trymestrze. Wyniki tych badań są bardziej miarodajne niż wyniki badań przesiewowych w pierwszym i drugim trymestrze, lecz procedury te są inwazyjne i niosą za sobą niewielkie ryzyko poronienia lub uszkodzenia płodu.

Badania przesiewowe nie wykrywają wszystkich nieprawidłowości rozwojowych płodu.

Wyniki badań są w dużym stopniu uzależnione od techniki wykonania badania przezierności karkowej i prawidłowej oceny wieku ciąży. Jeżeli data poczęcia nie zostanie prawidłowo oszacowana, wyniki badań mogą być fałszywie zaniżone lub zawyżone.

W ciążach mnogich (bliźniaki, trojaczki, etc.), wyliczenie ryzyka zespołu Downa lub zespołu Edwardsa może okazać się trudne, ponieważ ilości białka PAPP-A i wolnej beta hCG są podwyższone. Badanie przezierności karkowej można jednak wykonać niezależnie. Kobiety w ciąży mnogiej powinny porozmawiać z lekarzem na temat możliwości badania.

Badania przesiewowe w pierwszym trymestrze nadal budzą pewne kontrowersje. Wiele płodów z zespołem Downa i innymi anomaliami chromosomowymi ulega poronieniu, tylko jednej czwartej z nich udaję się przetrwać cały okres ciąży. Nawet, jeżeli w badaniu w pierwszym trymestrze wykrywa się więcej przypadków zespołu Downa, niektórzy naukowcy twierdzą, iż w tych przypadkach badania nie są niezbędne, ponieważ nie dojdzie do porodu. Dodatkowo, kobieta nie jest zmuszona do podejmowania trudnych decyzji związanych z ciążą, ponieważ strata jest samoistna.

1. Jaki wpływ na życie dziecka ma zespół Downa?

Osoby z Zespołem Downa (trisomia 21) mają dodatkową kopię lub część chromosomu 21. Mają one zazwyczaj lekki lub średni niedorozwój umysłowy i mogą mieć wrodzone wady serca, problemy z oddychaniem, wady słuchu, białaczkę, i schorzenia tarczycy. Wiele spośród powikłań zespołu Downa można leczyć, a długość życia osób dotkniętych tą przypadłością w ostatnich latach znacznie się wydłużyła.

‍

2. Czym jest Zespół Edwardsa?

Dzieci z zespołem Edwardsa (trisomia 18) mają trzy kopie chromosomu 18. Podobnie jak w przypadku zespołu Downa ryzyko wystąpienia zespołu Edwardsa wzrasta wraz z wiekiem matki. Chorobie tej towarzyszy wiele zaburzeń i zwykle kończy się ona śmiercią; te niemowlęta, które urodzą się żywe zwykle nie przeżywają jednego roku. Częstotliwość występowania zespołu Edwardsa jest dużo rzadsza niż zespołu Downa i wynosi 1:3000 żywych urodzeń. Więcej informacji w języku angielskim można znaleźć na stronie internetowej Trisomy 18 Foundation.

‍

Na stronie

Choroby: Zespół Downa, Ciąża

Linki do stron obcojęzycznych:

National Down Syndrome Society
‍National Institute of Child Health and Human Development: Down Syndrome
March of Dimes: Down Syndrome
Centers for Disease Control and Prevention: Facts about Down Syndrome
National Down Syndrome Congress
Genetic and Rare Diseases Information Center: Down syndrome
MedlinePlus: Down Syndrome
Down Syndrome Information Alliance
Canadian Down Syndrome Society

‍