Płuca są częścią układu oddechowego. Znajdują się wewnątrz klatki piersiowej, nad przeponą. Są one narządami o złożonej budowie - składają się z gąbczastej, elastycznej tkanki, która służy do pobierania tlenu i wydychania dwutlenku węgla.

Tlen dostaje się do płuc wraz z wdychanym powietrzem, następnie jest rozprowadzany po drogach oddechowych przy pomocy układu zwanego drzewem oskrzelowym, od którego odchodzą zwężające się gałęzie (czyli oskrzela i oskrzeliki). Drzewo oskrzelowe dostarcza tlen do pęcherzyków umieszczonych głęboko wewnątrz płuc. Tlen pobierany z wdychanego powietrza przemieszcza się z płuc do krwiobiegu, a dwutlenek węgla, który jest produktem ubocznym przemiany materii trafia z krwiobiegu do płuc, z których następnie jest wydychany. Pobór tlenu i rozprowadzanie go przez krew jest niezbędne do funkcjonowania wszystkich komórek w organizmie. Wydalanie dwutlenku węgla jest konieczne w celu zachowania odpowiedniego pH krwi i utrzymania równowagi kwasowo- zasadowej organizmu.

Ponieważ we wdychanym powietrzu znajdują się również pyłki, kurz, bakterie, wirusy, dym i chemikalia lotne, płuca stanowią również układ obronny organizmu przeciwko toksynom. Elementami układu obronnego są komórki odpornościowe oraz wydzielany śluz, które służą wychwytywaniu i usuwaniu niepotrzebnych składników z płuc.

‍

‍

Choroba płuc to stan kliniczny, w którym zaburzona jest czynność płuc. W niektórych przypadkach problem dotyczy wymiany gazowej na poziomie błony oddzielającej pęcherzyki od krwi - dochodzi wtedy do zaburzenia poboru tlenu i wydalania dwutlenku węgla. W innych przypadkach drzewo oskrzelowe nie dostarcza wystarczającej ilości tlenu do pęcherzyków - przyczyną może być zator zlokalizowany w gałęziach drzewa oskrzelowego lub upośledzona zdolność mięśni klatki piersiowej do kurczenia i rozkurczania, a co za tym idzie do przesuwania powietrza z drzewa oskrzelowego do pęcherzyków. Problem może również polegać na upośledzonej zdolności płuc do usuwania lub zobojętniania substancji obcych - przyczyną takiego stanu mogą być niedobory w organizmie lub ilość substancji toksycznych przekraczająca możliwości systemu obrony płuc.

Często występujące choroby płuc to między innymi:

Astma - jest to przewlekła choroba płuc charakteryzująca się stanem zapalnym oskrzeli i oskrzelików oraz epizodami (atakami) podczas których dochodzi do zablokowania dróg oddechowych. Chorzy na astmę wykazują wrażliwość na wiele substancji obojętnych dla ludzi zdrowych. Epizod może być wywołany dymem papierosowym lub innymi cząstkami znajdującymi się w powietrzu, takimi jak kurz, pleśń czy inne alergeny lub też ćwiczeniami fizycznymi, zimnym powietrzem i wieloma innymi czynnikami. Mechanizmy wywołujące różnią się osobniczo. Podczas ataku dochodzi do obrzęku błony wyściełającej drogi oddechowe oraz skurczu mięśni otaczających oskrzela, co powoduje zwężenie dróg oddechowych. Wydzielanie śluzu może dodatkowo utrudniać przepływ powietrza, powodując problemy z oddychaniem i świszczący oddech. Większość epizodów nie powoduje trwałych uszkodzeń płuc, lecz często wymagają one natychmiastowej interwencji lekarskiej, ponieważ brak tlenu i nagromadzenie dwutlenku węgla w organizmie może stanowić zagrożenie życia. Według Amerykańskiego Towarzystwa Chorób Płuc (American Lung Association; ALA), astma jest najczęstszym schorzeniem występującym w dzieciństwie. Dotyka ona ponad 6 milionów dzieci i około 15 milionów dorosłych w USA. Stanowi również istotny problem w Polsce.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) - termin ten obejmuje zarówno rozedmę płuc jak i przewlekłe zapalenie oskrzeli. W przewlekłym zapaleniu oskrzeli dochodzi do stanów zapalnych i bliznowacenia drzewa oskrzelowego. W rozedmie płuc dochodzi do powolnego niszczenia pęcherzyków płucnych. W obu tych chorobach utrudnione jest wydychanie powietrza i dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości tlenu. Palenie tytoniu jest przyczyną 80 - 90 procent zgonów związanych z POChP. Inne czynniki ryzyka to wielokrotne ekspozycje na zanieczyszczenia w powietrzu.


Włóknienie płuc charakteryzuje się uszkodzeniem i bliznowaceniem tkanki znajdującej się pomiędzy pęcherzykami płuc, stanem zapalnym i sztywnieniem płuc. Przyczyną może być:

• Ekspozycja zawodowa bądź środowiskowa na małe cząstki, w tym ekspozycja na substancje nieorganiczne, takie jak azbest, węgiel, beryl lub krzemionka.
• Wielokrotna ekspozycja na substancje organiczne, takie jak spleśniałe siano, odchody zwierząt oraz pył zbożowy może spowodować alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych, które w konsekwencji prowadzić może do zwłóknienia płuc.
• Chemikalia i leki toksyczne dla płuc
• Przebyte naświetlania
• Sarkoidoza
• Twardzina układowa i inne choroby autoimmunizacyjne
• Choroba pochodzenia idiopatycznego - o nieznanym podłożu

Infekcje występują przede wszystkim w obrębie płuc, lecz mogą również obejmować cały organizm, w tym płuca, lub rozwijać się w opłucnej, czyli błonach otaczających płuca. Mogą być ostre lub przewlekłe, wywołane przez bakterie, wirusy lub rzadziej grzyby. Zapalenie płuc to ostry stan zapalny tkanki płucnej wywoływany przez różne mikroorganizmy. Grypa to choroba układowa o ostrym przebiegu, z objawami oddechowymi, wywoływana przez wirusy. Gruźlica oraz choroba wywołana przez mykobakterie z grupy NTM (nontuberculous mycobacteria) to przewlekłe infekcje najczęściej występujące u osób z osłabionym układem odpornościowym (jak na przykład w przypadku HIV/AIDS). Infekcje wywołane przez mykobakterie postępują powoli. Mogą być układowe, czyli obejmować cały organizm lub ograniczone do płuc.


Rak płuc to niekontrolowany rozrost komórek złośliwych w płucach. Istnieją dwa główne typy nowotworów płuc - drobnokomórkowy i niedrobnokomórkowy. W płucach mogą również występować inne nowotwory, lecz uważa się je za nowotwory wtórne (przerzuty), ponieważ komórki rakowe nie pochodzą z tkanki płucnej. W ostatnich latach odnotowano wzrost liczby zgonów w wyniku raka płuc wśród kobiet i spadek wśród mężczyzn. Według amerykańskiego centrum informacyjnego do spraw zdrowia kobiet (National Women's Health Information Center), nowotwór płuc jest obecnie główną przyczyną zgonów wśród kobiet w USA, wyprzedzając nowotwory jajników, piersi i szyjki macicy łącznie. Czynniki ryzyka wystąpienia nowotworu płuc to palenie tytoniu i ekspozycja na substancje rakotwórcze.


Nadciśnienie płucne to choroba charakteryzująca się zwężeniem naczyń krwionośnych w płucach, co powoduje wzrost ciśnienia krwi i wzmożoną pracę serca, aby przepompować krew do płuc. Stan ten może współistnieć z innymi chorobami płuc lub też je zaostrzać i może doprowadzić do niewydolności mięśnia sercowego.


Zatorowość płucna - zazwyczaj w żyłach kończyn dolnych lub miednicy tworzy się skrzeplina, która  przemieszcza się do płuc. Tam blokuje naczynie krwionośne, powodując ból w klatce piersiowej, znaczne spłycenie oddechu i kaszel. Stan ten może stanowić zagrożenie życia i wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej.


Dysplazja oskrzelowo-płucna to choroba płuc rozwijająca się przede wszystkim u wcześniaków, które po urodzeniu poddane były długotrwałemu leczeniu tlenem/lub przez długi czas pozostawały na oddechu wspomaganym, lecz może być również wynikiem zatrucia tlenem lub zapalenia płuc. W schorzeniu tym występują stany zapalne, zaburzenia rozwoju i uszkodzenia dróg oddechowych.


Zespół niewydolności oddechowej u noworodka, to zagrażający życiu stan, który może wystąpić u dzieci urodzonych ponad 6 tygodni przed terminem. Płuca takich wcześniaków nie są odpowiednio rozwinięte aby wytwarzać wystarczającą ilość płynnej substancji ochronnej zwanej surfaktantem. Bez tej substancji płuca nie mogą rozprężać się prawidłowo, przez co dziecko nie wdycha wystarczającej ilości tlenu. Stan ten może wystąpić w ciągu kilku godzin po przedwczesnym porodzie.


Zespół ostrej niewydolności oddechowej to gwałtowne wystąpienie trudności z oddychaniem, spowodowane rozległym stanem zapalnym płuc oraz obecnością płynu w płucach. Stan ten może doprowadzić do zgonu pacjenta i może być spowodowany różnymi rodzajami uszkodzeń płuc, w tym poważnymi infekcjami wirusowymi lub bakteryjnymi, posocznicą, urazem, wielokrotnymi przetoczeniami, przedawkowaniem narkotyków lub wdychaniem substancji drażniących jak np. dym.


Mukowiscydoza to choroba dziedziczna, która swym zasięgiem obejmuje płuca, trzustkę i inne narządy wewnętrzne. Charakteryzuje się słonym potem, wytwarzaniem gęstego śluzu, który może utrudniać oddychanie oraz obniżoną zdolnością trawienia tłuszczy i białek, co prowadzi do ich złego wchłaniania i zaburzeń stanu odżywienia organizmu. Choroba ta częściej występuje u osób rasy białej i jest zazwyczaj rozpoznawana w okresie niemowlęcym.


Niedobór alfa-1 antytrypsyny to dziedziczny niedobór białka, które stanowi ochronę płuc. Bez tej ochrony płuca ulegają stopniowemu uszkodzeniu, a u pacjenta znacznie wzrasta ryzyko wczesnego wystąpienia rozedmy płuc oraz choroby wątroby. Według szacunków ALA, około 100 000 Amerykanów cierpi na ten niedobór a około 25 milionów jest nosicielami genu tego schorzenia.
Inne schorzenia nie dotykają bezpośrednio płuc, lecz upośledzają prawidłowy proces oddychania. Mogą one mieć wpływ na klatkę piersiową, mięśnie, układ nerwowy i serce. Są to między innymi choroby nerwowo-mięśniowe jak dystrofia mięśniowa, choroba Heinego-Medina, miastenia, zespół Guillaina-Barré i stwardnienie zanikowe boczne (inaczej zwane chorobą Charcota) oraz schorzenia, których wynikiem jest nieprawidłowo uformowany kręgosłup lub nieprawidłowe ruchy klatki piersiowej, co może ograniczać rozprężanie się płuc. [Uwaga: niniejszym artykuł nie jest poświęcony badaniom w kierunku tych chorób ani sposobom ich leczenia]

‍

Objawy związane z chorobami płuc różnią się osobniczo i mogą zmieniać się z czasem. W stanach przewlekłych często pojawiają się i narastają stopniowo. W stanach ostrych objawy mogą być łagodne lub umiarkowane. Niektóre z nich mogą stanowić zagrożenie życia i wymagają natychmiastowej interwencji medycznej. Wprawdzie cechy charakterystyczne każdego schorzenia są inne, jednak istnieją również wspólne objawy towarzyszące wielu chorobom płuc, między innymi uporczywy kaszel i duszność. Pacjent może mieć świszczący oddech, z trudem łapać powietrze, odkrztuszać krew lub plwocinę oraz odczuwać bóle w klatce piersiowej. Pacjenci z chorobami obturacyjnymi płuc takimi jak POChP mogą doświadczać problemów z wydychaniem powietrza - niektórzy opisują to uczucie jako próbę wydychania powietrza przez słomkę. Niedobór tlenu może powodować sinienie skóry a z czasem prowadzić może do pałeczkowatości palców (powiększenia palców i nieprawidłowego rośnięcia paznokci.

BADANIA LABORATORYJNE

• Gazometria - od pacjenta pobiera się próbkę krwi tętniczej w celu oceny pH krwi oraz zawartości tlenu i dwutlenku węgla
• Morfologia krwi - w celu rozpoznania niedokrwistości
• Badania w kierunku mukowiscydozy (mutacje genu mukowiscydozy, test potowy, trypsyna immunoreaktywna (IRT), trypsyna w stolcu) - w celu wykrycia mutacji genetycznych wywołujących mukowiscydozę oraz w celu rozpoznania tej choroby
• Alfa-1 antytrypsyna - w celu stwierdzenia ewentualnego niedoboru AAT u pacjenta
• Posiew plwociny - w celu rozpoznania bakteryjnych infekcji płuc
• Rozmaz i posiew w kierunku wykrycia laseczek kwasoopornych - w celu rozpoznania gruźlicy i chorób wywołanych przez mykobakterie z grupy NTM
• Posiew krwi - w celu rozpoznania infekcji bakteryjnych i drożdżakowych, które przedostały się do krwi
• Badania w kierunku grypy
• Badania w kierunku pałeczek krztuśca
• Biopsja płuc - w celu oceny uszkodzenia tkanki płucnej oraz wykrycia nowotworów
• Cytologia plwociny - w celu oceny płuc pod kątem zmian patologicznych i nowotworów
• Badania dojrzałości układu oddechowego płodu, ocena surfaktantu w płynie owodniowym - w celu oceny dojrzałości płuc płodu. W skład badań może wchodzić oznaczenie wskaźnika lecytynowo-sfingomielinowego, fosfatydylglicerolu, test stabilności piany lub liczba ciałek blaszkowatych. Badania te mogą pomóc ocenić wiek ciąży i zdolność płodu do samodzielnego oddychania przed wykonaniem cesarskiego ciecia lub w przypadku zagrożenia wystąpienia przedwczesnego porodu.
• Badania na obecność narkotyków - w celu wykrycia przedawkowania narkotyków, mogącego prowadzić do słabszego oddychania lub ostrych chorób dróg oddechowych.
• Badania na obecność autoprzeciwciał - mogą pomóc w określeniu czy na płuca ma wpływ choroba autoimmunizacyjna.

‍

BADANIA CZYNNOŚCIOWE PŁUC

‍Najczęściej wykonywane opisano poniżej. Więcej informacji w internecie znaleźć można wpisując w wyszukiwarkę hasło "próby czynnościowe układu oddechowego".

• Spirometria - oznacza się ilość oraz tempo wydychanego powietrza. Pacjent wydycha powietrze przez specjalną rurkę. Badanie pozwala ocenić zwężenie lub zablokowanie dróg oddechowych
• Badanie przy pomocy miernika szczytowego przepływu wydechowego - oznaczenie przepływu wydychanego powietrza. Pacjent może samodzielnie wykonywać to badanie w warunkach domowych, jako pomoc w monitorowaniu przebiegu choroby.
• Objętość płuc - ilość powietrza pobieranego do płuc oraz ilość powietrza pozostałego po wydechu. Badanie to pomaga ocenić elastyczność płuc, ruchy klatki piersiowej oraz siłę mięśni biorących udział w procesie oddychania.
• Badanie pojemności dyfuzyjnej płuc - pacjent wdycha niewielką (nieszkodliwą dla organizmu) ilość tlenku węgla. W oparciu o ilość wchłoniętego tlenku węgla mierzy się przemieszczanie tlenu z pęcherzyków płucnych do krwiobiegu.

‍

BADANIA OBRAZOWE

• Prześwietlenie klatki piersiowej - w celu oceny struktury płuc i jamy piersiowej
• Tomografia komputerowa (CT) - dokładniejsza ocena struktury płuc
• Rezonans magnetyczny (MRI) - szczegółowe zdjęcia narządów i naczyń krwionośnych klatki piersiowej
• Ultrasonografia - w celu sprawdzenia obecności płynu pomiędzy opłucnymi
• Nuklearne obrazowanie płuc - pomoc w wykryciu zatorowości płucnej. Czasami badanie to wykonuje się również w celu oceny skuteczności leczenia raka płuc
• Pozytronowa tomografia emisyjna (PET) - w celu rozpoznania nowotworu płuc

‍

INNE BADANIA

• Electrokardiogram (EKG) - w celu oceny pracy serca i stwierdzenia, czy trudności z oddychaniem są wynikiem choroby serca
• Badanie snu - wykonywane zazwyczaj w ośrodkach specjalistycznych, w celu stwierdzenia ewentualnych zaburzeń oddychania w czasie snu

Celem badań jest rozpoznanie choroby płuc, określenie jej przyczyny o ile jest to możliwe oraz ocena jej natężenia. Wielu lekarzy zleca wykonanie gazometrii w celu oceny poziomu tlenu i dwutlenku węgla w organizmie, badania czynnościowe płuc jako pomoc w rozpoznaniu oraz monitorowaniu czynności płuc oraz badanie rentgenowskie lub tomografię komputerową aby ocenić strukturę płuc. Inne badania wykonuje się jako pomoc w rozpoznaniu konkretnych stanów klinicznych.

Celem leczenia chorób płuc jest zapobieganie, leczenie infekcji, niedopuszczanie do zarażenia innych, łagodzenie stanów zapalnych, zatrzymanie lub spowolnienie postępującego uszkodzenia płuc, łagodzenie objawów, ułatwienie oddychania, łagodzenie skutków ubocznych związanych z pewnymi sposobami leczenia oraz odpowiednie natlenienie chorego.

W wielu przypadkach chorobom płuc można zapobiegać powstrzymując się od palenia tytoniu, wykonując badania w kierunku obecności radonu w organizmie, unikając ekspozycji na azbest, węgiel, beryl, krzemionkę, pleśń, pył zbożowy, zanieczyszczenia powietrza oraz chemikalia i leki uszkadzające płuca. Pacjenci z osłabionym układem odpornościowym, istniejącą chorobą płuc oraz osoby starsze i małe dzieci powinny co roku przyjmować szczepionkę przeciwko grypie, aby zmniejszyć ryzyko rozwoju grypy i zapalenia płuc.

Z uwagi na to, że ciągle opracowywane są nowe terapie chorób płuc, a stan zdrowia osoby chorej zmienia się z czasem, pacjenci powinni regularnie konsultować się z lekarzem prowadzącym w celu doboru najlepszego sposobu leczenia.

‍

Linki do stron obcojęzycznych:
‍American Lung Association: Lung Disease Finder
American Lung Association: Learn About Your Respiratory System
National Heart, Lung and Blood Institute: Lung Diseases
American Thoracic Society: Breathing in America: Diseases, Progress and Hope
The Lung Association: Lung 101
The Lung Association: COPD
John Hopkins Medicine: Pulmonary Function Laboratory
MedlinePlus Medical Encyclopedia: Pulmonary function tests
MedlinePlus Medical Encyclopedia: Lung Disease
National Cancer Institute: What You Need to Know about Lung Cancer