Badanie wykonuje się w celu stwierdzenia wrodzonego niedoboru G6PD.

Badanie wykonuje się w przypadku występowania przedłużającej się żółtaczki o nieznanym pochodzeniu u noworodków; w przypadku jednego lub więcej rzutów niedokrwistości hemolitycznej, spowodowanej najprawdopodobniej infekcją lub stosowaniem leków.

Próbka krwi pobrana z żyły łokciowej, z opuszki palca lub z piętki (u noworodków).

Zazwyczaj nie , chociaż lepiej zaczekać z pobraniem krwi do zakończenia epizodu rzutu niedokrwistości.

G6PD jest enzymem biorącym udział w procesie wytwarzania energii z glukozy oraz chroniącym komórki, a zwłaszcza czerwone krwinki (erytrocyty) przed skutkami utleniania. W przypadku gdy aktywność G6PD wewnątrz erytrocytów jest niewystarczająca, stają się one podatne na uszkodzenia związane z oksydacją (utlenieniem). Jeśli krwinki czerwone poddawane są działaniu czynnika utleniającego (kliknij - lista związków mających działanie utleniające), zmienia się wówczas ich wewnętrzna struktura komórkowa, hemoglobiny (białko transportującego tlen) ulega precypitacji wewnątrz krwinek i powoduje rozpad erytrocytów – hemolizę. Za pomocą tego badania mierzy się w krwinkach czerwonych aktywność dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej (G6PD) co pomaga w rozpoznaniu niedoboru tego enzymu.

Niedobór G6PD jest zaburzeniem genetycznym. Hemoglobina, białko transportujące tlen obecne w krwinkach czerwonych tworzy drobne skupiska w komórkach nazwane ciałkami Heinza. U niektórych osób zjawisko to występuje gdy mają kontakt z nasionami fasoli fava (bób) stąd objaw ten nazywa się „fawizm”. Te zmiany w krwinkach czerwonych powodują ich szybki rozpad prowadząc do obniżenia liczby krwinek. Kiedy organizm nie potrafi wytworzyć wystarczającej liczby nowych krwinek dochodzi do niedokrwistości hemolitycznej i u pacjenta może pojawić się żółtaczka, osłabienie, zmęczenie i/lub skrócenie oddechu.

Niedobór G6PD jest zaburzeniem genetycznym. najczęściej spotykanym niedoborem enzymatycznym na świecie, na które według amerykańskiej fundacji Nemours, choruje około 400 milionów ludzi. Występuje u około 10% Afro-Amerykanów w USA i u około 20% populacji w Afryce. W zależności od miejsca zamieszkania może występować u około 3% lub powyżej 35% populacji mężczyzn w basenie Morza Śródziemnego i Azji południowo-wschodniej.

Niedobór G6PD dziedziczy się, przenoszony jest z rodziców na dzieci. Wrodzone mutacje lub zmiany w zakresie genu G6PD prowadzą do wytwarzania enzymu o zmniejszonej aktywności lub stabilności, co wyrażane jest jako obniżony poziom aktywności enzymu.

Jak dotąd zidentyfikowano ponad 440 różnych mutacji genu dla G6PD. Gen dla G6PD jest zlokalizowany na chromosomie X. Ponieważ u mężczyzn jest jeden chromosom X i jeden Y, pojedynczy chromosom X przenosi mutację G6PD. Mężczyźni z mutacją tego genu będą mieli objawy niedoboru G6PD.

Płeć żeńska posiada 2 chromosomy X i wobec tego dwa geny G6PD. Heterozygotyczne kobiety (czyli takie, u których jeden gen jest zmutowany, a drugi jest prawidłowy) wytwarzają zarówno erytrocyty z niedoborem G6PD, jak również czerwone krwinki z prawidłową zawartością G6PD. Dlatego też u płci żeńskiej objawy niedoboru G6PD zazwyczaj nie występują i choroba może pozostać u nich nierozpoznana, dopóki zmutowany gen nie zostanie wykryty u syna nosicielki. Rzadko zdarza się, aby u kobiety występowały dwie zmutowane kopie genów (homozygota z taką samą lub różnymi mutacjami), co powodowałoby objawy niedoboru G6PD.

U noworodków niedobór G6PD może wywołać uporczywą żółtaczkę - zażółcenie powłok skóry i białkówek oczu z powodu podwyższonego stężenia bilirubiny. Jeśli nie włączy się odpowiedniego leczenia, żółtaczka może doprowadzić do uszkodzenia narządów wewnętrznych oraz upośledzenia umysłowego. Po wyleczeniu, żółtaczka noworodków zazwyczaj nie nawraca.

Większość osób z niedoborem G6PD może prowadzić całkiem normalne życie - muszą jednak unikać pewnych leków (aspiryna, antybiotyki z dodatkiem siarczanów, leków anty-malarycznych jak chinina), pokarmów (takich jak bób), substancji chemicznych (takich jak naftalina znajdująca się w preparatach przeciw molom), jak również infekcji (zarówno bakteryjnych jak i wirusowych), które mogą prowadzić do wywołania rzutów niedokrwistości hemolitycznej.

W niedokrwistości hemolitycznej dochodzi do zwiększonego niszczenia erytrocytów, a u pacjenta mogą wystąpić objawy takie jak bladość i zmęczenie, ponieważ zdolność dostarczania tlenu do tkanek jest ulega znacznemu obniżeniu. Większość ataków niedokrwistości hemolitycznej ulega samowyleczeniu, jednak niekiedy tempo niszczenia erytrocytów jest szybsze niż możliwości ich odbudowy przez organizm i pacjent może wymagać transfuzji krwi. Niewielki odsetek osób z niedoborem G6PD może cierpieć na przewlekłą niedokrwistość.

‍

Celem badania aktywności G6PD jest wykrycie niedoboru tego enzymu i określenie stopnia stwierdzonego zaburzenia. Badanie aktywności G6PD można wykonać u dzieci, u których stwierdza się uporczywą żółtaczkę noworodków o nieznanej przyczynie. Aktualnie noworodki nie są objęte badaniem przesiewowym w kierunku wykrycia niedoboru G6PD mimo, iż jest to jedno z 30 badań przesiewowych zalecanych przez wiele organizacji.

Aktywność G6PD można również zbadać u pacjenta w dowolnym wieku, u którego wystąpił jeden lub więcej epizodów niedokrwistości hemolitycznej, żółtaczka lub ciemny mocz ale także w trakcie infekcji wirusowej lub bakteryjnej lub po ekspozycji (zwykle po 24-48 godzinach) na znany czynnik wyzwalający atak niedokrwistości hemolitycznej (taki jak nasiona bobu, leki z grupy sulfonamidów, naftalen występujący w środkach przeciwmolowych).

Badanie to wykonuje się głównie u chłopców, z uwagi na to, że płeć męska częściej jest dotknięta jest niedoborem G6PD, jednak w przypadku podejrzenia niedoboru G6PD u dziewczynki, badanie również może być wykonane.

Czasami badania należy powtórzyć w celu potwierdzenia wstępnego wyniku. Najczęściej niedobór G6PD występuje u osób pochodzenia afrykańskiego, przy czym u nich stężenie G6PD jest początkowo prawidłowe ale obniża się wraz ze starzeniem się krwinek. Dlatego nie zaleca się wykonywania badania dopóki rzut anemii hemolitycznej się nie zakończy. Podczas takiego rzutu większy odsetek krwinek starszych z niedoborem G6PD ulega rozpadowi a pozostają krwinki młode, które mają prawidłowe stężenie enzymu i to może maskować niedobór enzymu.

Badania genetyczne nie są rutynowo wykonywane, ale można je zlecić w celu określenia mutacji G6PD. Oznacza się tylko najczęstsze mutacje G6PD. Badania genetyczne wykonać można również u członków rodziny, w której występuje dany rodzaj mutacji. Dotychczas oznaczono ponad 440 zmienności genu G6PD, mogących spowodować upośledzenie aktywności enzymu o różnym nasileniu, w zależności od mutacji oraz od pacjenta. Jednakże tylko najczęściej występujące mutacje identyfikuje się podczas badania.

Badanie aktywności G6PD wykonuje się głównie u pacjentów z objawami niedokrwistości hemolitycznej. Gdy u pacjenta występuje epizod zwiększonego rozpadu krwinek czerwonych (kryzys hemolityczny) badanie wykonuje się po ustąpieniu tego epizodu. Objawy są następujące: zmęczenie, bladość, osłabienie, omdlenia, skrócony oddech, szybkie bicie serca, żółtaczka, czerwony lub brązowy mocz (z powodu obecności hemoglobiny), powiększona śledziona.

Badania laboratoryjne wykazać mogą podwyższone wartości bilirubiny, obecność hemoglobiny w moczu, obniżoną liczbę erytrocytów i zwiększoną liczbę retykulocytów (niedojrzałych form czerwonych krwinek, wskazujących na wzmożone wytwarzanie erytrocytów w szpiku), czasami obecność ciałek Heinza (obecność zdenaturowanej hemoglobiny, widziana pod mikroskopem wewnątrz erytrocytów).

Badanie aktywności G6PD jest głównie wykonywane u pacjentów, u których wykluczono znane przyczyny niedokrwistości i żółtaczki oraz po wyleczeniu ostrego schorzenia. Jeśli możliwe, badanie przesiewowe u noworodków powinno być wykonane w pierwszym dniu/pierwszych dniach po narodzinach.

Stan obniżonej aktywności G6PD oznacza pewien stopień niedoboru tego enzymu. Im niższy poziom aktywności, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia objawów klinicznych u pacjenta, po narażeniu na czynnik wywołujący.

Jednak wyniki badania nie pozwalają przewidzieć reakcji pacjenta w poszczególnych okolicznościach. Nasilenie objawów może się różnić w zależności od pacjenta, jak również pomiędzy epizodami choroby.

Jeśli pacjent płci męskiej ma prawidłową aktywność G6PD, to najprawdopodobniej nie występuje u niego niedobór tego enzymu nawet jeśli ma niedokrwistość. Jednakże, jeśli badanie było wykonane w trakcie epizodu niedokrwistości hemolitycznej, należy je powtórzyć po kilku tygodniach, kiedy populacja erytrocytów zostanie uzupełniona i dojrzeje.

U heterozygotycznych kobiet mogą występować zarówno komórki z niedoborem G6PD, jak również zdrowe erytrocyty. Zazwyczaj u kobiet tych aktywność G6PD jest prawidłowa lub zbliżona do prawidłowej i niewiele z nich doświadczy jakichkolwiek objawów. Nosicielki mogą nie zostać rozpoznane podczas badania aktywności G6PD. W rzadkich przypadkach kobiety są homozygotami w zakresie mutacji G6PD, wówczas aktywność enzymu jest u nich znacznie obniżona.

Pomimo, że niedobór G6PD występuje na całym świecie, najczęściej schorzenie to spotyka się u osób pochodzenia afrykańskiego lub śródziemnomorskiego oraz u mieszkańców Azji południowo-wschodniej. Ten geograficzny obszar zwiększonego występowania niedoboru G6PD pokrywa się z obszarem występowania malarii, wobec tego niektórzy uczeni uważają, że niedobór G6PD powoduje uodpornienie krwinek czerwonych na zakażenie malarią (pasożyt który atakuje krwinki czerwone).

Do rozróżnienia wariantów enzymu G6PD mogą służyć badania biochemiczne i elektroforeza. Badania te wykonywano dawniej w celu oceny częstości występowania oraz aktywności różnych odmian enzymów, zarówno prawidłowych jak i o obniżonej aktywności. Obecnie mają one zastosowanie prawie wyłącznie w badaniach naukowych.

Oznaczenia G6PD nie powinno się wykonywać zaraz po transfuzji krwi gdyż krwinki czerwone z donacji mogą maskować ewentualny niedobór enzymu.

1. Dlaczego ważne jest wykrycie niedoboru G6PD?

Wykrycie niedoboru pozwala pacjentowi na pełną współpracę z lekarzem, jak również na zdobycie wiedzy o schorzeniu, które w pewnym stopniu wpływa na jego dalsze życie.

Wykrycie niedoboru G6PD pozwala także poznanie sposobu dziedziczenia mutacji i jej wpływu na potomstwo. Wiedza o schorzeniu daje możliwość unikania substancji i sytuacji, które mogą wyzwalać rzuty niedokrwistości hemolitycznej. Większość ludzi z niedoborem G6PD może prowadzić względnie normalne życie.

2. Czy ważne jest określenie rodzaju mutacji G6PD?

Nie jest to konieczne w odniesieniu do pacjenta, ale może być pomocne w wykryciu mutacji u innych członków rodziny. Badania genetyczne zazwyczaj określają mutacje, które występują najczęściej. Informacja o rodzaju mutacji występującym w rodzinie pacjenta pozwala na wykonanie odpowiednich badań w kierunku tej właśnie mutacji.

3. Czy należy poinformować lekarza o rozpoznanym niedoborze G6PD w przypadku braku jakichkolwiek objawów choroby?

Tak, ta informacja jest istotnym elementem w wywiadzie lekarskim i może mieć wpływ na przyszłe leczenie i stosowane leki. Lekarz powinien wiedzieć czy pacjent ma niedobór G6PD lub czy jest bezobjawowym nosicielem mutacji. Stosowanie różnych leków może zaostrzyć epizod niedokrwistości co będzie wymagało natychmiastowej konsultacji z lekarzem nawet z koniecznością transfuzji krwi.

4. Czy są inne sposoby określenie niedoboru G6PD niż badanie aktywności enzymu?

Tak, czasem można wykonać badania genetyczne w obrębie rodziny pomocne w zidentyfikowaniu odpowiedniej mutacji u kobiet nosicielek (u matki syna z niedoborem enzymu lub u córki ojca z niedoborem enzymu) kiedy więcej niż jeden członek rodziny ma niedobór G6PD. Jeśli wykryje się mutację osoba z pewnością będzie miała pewnego stopnia niedobór G6PD. Taka osoba może doświadczyć objawów od bardzo słabych do ostrych i ciężkich oraz przewlekłych w różnym okresie swojego życia. Chory mężczyzna przekazuje mutację genu swojej córce, która staje się nosicielką. Heterozygotyczna kobieta/nosicielka mutacji ma 50% szans przekazania mutacji swoim dzieciom. Homozygotyczna kobieta przekazuje jedną z mutacji wszystkim swoim dzieciom. Mutacje w całej rodzinie są identyczne, mogą być częste również w danym regionie geograficznym.

‍

Na tej stronie :
‍Choroby : niedokrwistość
‍Linki do stron obcojęzycznych:
‍KidsHealth.org: G6PD Deficiency
Genetics Home Reference: G6PD deficiency
G6PD Deficiency Information Website
MedlinePlus Medical Encyclopedia: G6PD Deficiency
National Newborn Screening and Genetics Resource Center
G6PD Deficiency Favism Association

‍