Co to jest?
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekła choroba tkanki łącznej o podłożu immunologicznym, która charakteryzuje się nieswoistym zapaleniem symetrycznych stawów rąk i stóp, rzadziej dużych stawów (np. barkowych, kolanowych, biodrowych), zmianami pozastawowymi oraz objawami układowymi prowadząc w konsekwencji do inwalidztwa i przedwczesnej śmierci.
Reumatoidalne zapalenie stawów u większości chorych rozwija się podstępnie, w ciągu kilku tygodni, u osób pomiędzy 40 a 60 rokiem życia. Ponad 75% chorych stanowią kobiety. Przyczyna tego schorzenia nie jest znana. Uważa się, że pewną role w rozwoju RZS odgrywają czynniki środowiskowe (np. zakażenia wirusowe, bakteryjne), immunologiczne oraz genetyczne. Część naukowców uważa, że zmiany pewnych hormonów mogą uaktywnić RZS u pacjentów z danymi genami, którzy zostali narażeni na działanie czynnika wywołującego to schorzenie. RZS nie jest chorobą zaraźliwą.
W okresie ciąży (już w I trymestrze) u większości kobiet objawy kliniczne RZS zmniejszają się, natomiast po porodzie mogą się nasilać.
RZS różni się od choroby zwyrodnieniowej stawów, w przebiegu której tkanka stawowa ulega zużyciu m.in. w wyniku urazów lub uprawiania sportu, a także pacjent zgłasza inne objawy niż w RZS.
Objawy
Zmiany w obrębie stawów
Typowe objawy:
- ból i obrzęk symetryczny stawów rak i stóp ( najczęściej stawów śródręczno-paliczkowych i międzypaliczkowych bliższych rąk oraz śródstopno-paliczkowych stóp)
- sztywność poranna trwająca ponad godzinę
- gorączka i złe samopoczucie
- ograniczenie ruchomości i deformacje stawów
- guzki podskórne (reumatoidalne)
Inne objawy:
- zanik mięśni międzykostnych i glistowatych ręki
- przykurcz zgięciowy w stawach nadgarstkowych
- odchylenie łokciowe palców II-V w stawach śródręczno-paliczkowych
- zniekształcenia typu „łabędziej szyi” – czyli przeprost wstawie międzypaliczkowym bliższym, a zgięcie w stawie międzypaliczkowym dalszym
- zniekształcenie typu palce „butonierkowate” – czyli zgięcie w stawie międzypaliczkowym bliższym, a przeprost w stawie międzypaliczkowym dalszym
- zespół kanału nadgarstka z uciskiem na nerw pośrodkowy
- przykurcz zgięciowy w stawie łokciowym
- staw kolanowy: przykurcz i podwichnięcia w stawie, torbiel Beckera (nagromadzenie płynu w dole podkolanowym)
- stawy biodrowe: zmiany zwyrodnieniowe, zgięcie, przywiedzenie uda
- zmiany w części szyjnej kręgosłupa: erozja zęba kręgu obrotowego, podwichnięcia kręgów szyjnych C1–C2.
Zmiany pozastawowe
- Układ krążenia – zapalenie osierdzia, zmiany w mięśniu sercowym i na zastawkach, zapalenie naczyń wieńcowych, miażdżyca, zaburzenia przewodnictwa
- Narząd wzroku –zapalenie twardówki, suche złuszczające zapalenie spojówek i rogówki w przebiegu zespołu Sjogrena
- Układ oddechowy – zapalenie opłucnej, zarostowe zapalenie oskrzelików i śródmiąższowe włóknienie płuc
- Układ moczowy –zmiany w nerkach związane są głownie z niepożądanym działaniem stosowanych leków np. śródmiąższowe zapalenie nerek, odmiedniczkowe zapalenie nerek
- Inne objawy umiarkowana niedokrwistość (anemia), powiększenie węzłów chłonnych i śledziony, zwiększona podatność na zakażenia oraz ryzyko rozwoju chłoniaków, zapalenie małych naczyń krwionośnych,
Badania
Reumatoidalne zapalenie stawów można rozpoznać na podstawie współistnienia charakterystycznych objawów klinicznych, wyników badań laboratoryjnych i obrazowych. W 2010 roku Amerykańskie Kolegium Reumatologii (ACR) opublikowało nowe kryteria klasyfikacji reumatoidalnego zapalenia stawów na podstawie których można rozpoznać RZS i rozpocząć leczenie zanim dojdzie do nieodwracalnych zmian w stawach.
BADANIA LABORATORYJNE
- RF (czynnik reumatoidalny) – badanie służące do rozpoznania RZS i diagnostyki różnicowej zapalenia stawów i innych procesów zapalnych. Jednakże jego czułość i swoistość diagnostyczna nie są zadowalające; wynik oznaczenia może być ujemny u pacjentów z klinicznymi objawami reumatoidalnego zapalenia stawów albo dodatni u pacjentów bez RZS.
- Anty-CCP (przeciwciała przeciwko cytrulinowanym peptydom) badanie to cechuje się wyższą czułością i swoistością niż oznaczenie RF, a wynik badania znacznie częściej jest dodatni u osób z wczesną postacią RZS. Od 2010 roku Amerykańskie Kolegium Reumatologi włączyło oznaczenie przeciwciał przeciwko CCP obok czynnika reumatoidalnego do rozpoznania RZS.
- Odczyn opadania krwinek czerwonych (OB) – badanie wykazuje obecność stanu zapalnego w organizmie oraz aktywność choroby. Wspomaga rozpoznanie RZS i ocenę oraz monitorowanie stanu zdrowia. Wynik jest podwyższony w RZS, a w chorobie zwyrodnieniowej stawów pozostaje na prawidłowym poziomie.
- Białko C-reaktywne (CRP) – również wskazuje na obecność stanu zapalnego w organizmie i pozwala określić aktywność choroby. Wspomaga rozpoznanie RZS i ocenę oraz monitorowanie stanu zdrowia. Wynik jest podwyższony w RZS, a w chorobie zwyrodnieniowej stawów pozostaje na prawidłowym poziomie.
- Morfologia krwi – badanie, które umożliwia ocenę i monitorowanie stanu zdrowia oraz powikłań takich jak niedokrwistość i/lub podwyższona liczba białych krwinek.
BADANIA POZALABORATORYJNE
- Badanie RTG – pomocne w rozpoznaniu RZS oraz monitorowaniu uszkodzenia stawów lecz zazwyczaj nie wykazuje istotnych zmian we wczesnym stadium choroby.
- Badania ultrasonograficzne i rezonans magnetyczny – można wykonać jako pomoc w wykryciu zmian we wczesnym stadium choroby
Leczenie
Reumatoidalne zapalenie stawów jest choroba nieuleczalną. Celem leczenia jest spowolnienie postępów choroby, łagodzenie bólu i stanów zapalnych, zachowanie czynności stawów oraz minimalizacja powikłań i uszkodzeń stawów. Leczenie dobierane jest indywidualnie i korygowane z czasem.
W leczeniu RZS stosuje się kilka rodzajów leków, w tym leki przeciwbólowe, niesteroidowe środki przeciwzapalne (NSAID), leki przeciwreumatyczne modyfikujące przebieg choroby (LMPCh), leki immunosupresyjne i kortykosteroidy (zwane również glikokortykosteroidami).
Leczenie często polega na przyjmowaniu kilku leków jednocześnie. Należy je rozpocząć jak najprędzej najszybciej, aby zapobiec trwałemu uszkodzeniu stawów. Pacjent powinien współpracować z lekarzem w celu kontroli i/lub modyfikacji leczenia.
Poprawę stanu chorego może przynieść także zmiana trybu życia, ćwiczenia fizyczne, dieta, odpoczynek, unikanie stresu oraz dbanie o stawy za pomocą specjalnych przyrządów. U pacjentów, u których silne dolegliwości bólowe utrzymują się pomimo maksymalnego leczenia zachowawczego w celu poprawy komfortu życia konieczne jest wykonanie zabiegu operacyjnego.