Badanie wykonuje się w celu oceny rodzaju, ilości i stopnia dojrzałości komórek obecnych w szpiku kostnym oraz pozwala określić strukturę utkania szpiku. Czasami wykonywane jest ono w celu pobrania próbki szpiku w kierunku dokładniejszych badań.

Badanie jest wykonywane w przypadku, gdy u pacjenta występuje niedokrwistość (anemia) bez uchwytnej przyczyny lub w przypadku występowania schorzenia bądź nowotworu, mogących wpływać na produkcję krwinek w szpiku. Czasami wykonuje się je w diagnostyce gorączki niewiadomego pochodzenia, zwłaszcza gdy u pacjenta występują zaburzenia w układzie odpornościowym.

Procedura pobrania szpiku kostnego drogą biopsji aspiracyjnej czy też trepanobiopsji jest wykonywana przez lekarza. Oba rodzaje próbek mogą być pobierane z talerza kości biodrowej (miednicy), a biopsja aspiracyjna szpiku kostnego - również z mostka. U niemowląt można pobierać próbki szpiku kostnego z kości piszczelowej.

Najczęstszym miejscem pobrania próbki jest górny grzebień kości biodrowej. Przed przystąpieniem do procedury pobrania próbki szpiku, należy zmierzyć ciśnienie tętnicze, tętno i temperaturę, a niektórzy pacjenci mogą wymagać podania łagodnych leków uspokajających. Pacjent kładzie się na brzuchu, skóra nad miejscem pobrania jest odkażona antyseptykiem, np. jodyną i znieczulona miejscowo. Kiedy znieczulenie działa, lekarz wprowadza igłę przez skórę do wnętrza kości. W celu wykonania biopsji aspiracyjnej, do igły lekarz dołącza strzykawkę, pociąga tłok strzykawki i wywiera podciśnienie, celem pobrania niewielkiej ilości szpiku kostnego do strzykawki. W celu wykonania trepanobiopsji szpiku, lekarz używa specjalnej igły, która pozwala pobrać próbkę kości i szpiku (próbka cylindrycznego kształtu).

Nawet pomimo znieczulenia skóry, pacjent może odczuwać krótki, ale nieprzyjemny ucisk (pociąganie lub gniecenie) podczas pobierania próbki. Po wyciągnięciu igły, należy miejsce pobrania zaopatrzyć sterylnym opatrunkiem i ucisnąć. Następnie pacjent powinien spokojnie leżeć, ponownie dokonuje się pomiaru ciśnienia tętniczego, tętna i temperatury, oraz zaleca się utrzymywać suchy opatrunek przez 48 godzin.

Nie.

Są dwie metody służące do badania szpiku kostnego, metoda biopsji aspiracyjnej i metoda trepanobiopsji.

Szpik kostny jest delikatną tkanką znajdującą się wewnątrz dużych kości, a jego budowa często jest porównywana do plastra miodu. Jest to włóknista konstrukcja wypełniona płynem zawierającym komórki macierzyste, komórki krwi w różnych stadiach dojrzałości oraz "surowce", takie jak: żelazo, witamina B12, kwas foliowy, które są niezbędne do produkcji komórek krwi. Biopsja aspiracyjna szpiku kostnego dostarcza materiału, w którym komórki są zawieszone w płynie i każdą można badać oddzielnie. Za pomocą trepanobiopsji można pobrać cylindryczny wycinek tkanki szpiku, w którym zachowane są zarówno struktura szpiku kostnego, jak i zależności pomiędzy poszczególnymi komórkami tam się znajdującymi, z uwzględnieniem ilości komórek w stosunku do tkanki tłuszczowej.

W szpiku zachodzi produkcja czerwonych krwinek (erytrocytów), płytek i pięciu różnych typów białych krwinek (leukocytów) - stosownie do potrzeb organizmu. Powstawanie nowych krwinek jest procesem ciągłym, a jego szybkość zależy od zużycia komórek, ich utraty i konieczności nieustannego zastępowania starych krwinek nowymi. Na przykład erytrocyty, które transportują tlen do komórek organizmu, żyją około 120 dni. Szpik kostny produkuje erytrocyty w tempie dostosowanym do wymiany starych krwinek na nowe, utrzymując stałą liczbę erytrocytów we krwi. Tempo produkcji erytrocytów zwiększa się kiedy tylko ich liczba spada, np. z powodu krwawienia lub hemolizy - rozpadu krwinek czerwonych i utrzymuje się tak długo, aż ilość krwinek osiągnie wartość prawidłową lub szpik osiągnie maksymalną zdolność do produkcji tych elementów krwi.

Jeśli szpik kostny produkuje krwinki czerwone z maksymalną aktywnością, wówczas uwalniane są do krwiobiegu w zwiększonej ilości retikulocyty (niedojrzałe krwinki czerwone).

Jeśli potrzeby organizmu znacznie przekroczą możliwości szpiku, wtedy liczba erytrocytów we krwi ulega obniżeniu i pogłębiają się objawy niedokrwistości u pacjenta takie jak: bladość powłok, zmęczenie, duszność z powodu zmniejszonej zawartości tlenu we krwi.

Istnieje wiele różnych chorób i nowotworów szpiku kostnego, takich jak białaczki, niedobory witamin i minerałów, wrodzone zaburzenia, oraz choroby takie jak niedokrwistość aplastyczna, w przebiegu których dochodzi do upośledzenia produkcji różnych krwinek i uwalniania ich do krwiobiegu. W wymienionych chorobach zaburzeniu może ulegać produkcja wszystkich rodzajów komórek, lub też mogą zmieniać się proporcje produkowanych krwinek, i/lub ich funkcja. Niektóre schorzenia szpiku kostnego mogą prowadzić do niedoborów w zakresie jednej lub więcej linii komórkowych, podczas gdy w innych dochodzi do nadmiernej produkcji specyficznego typu lub klonu komórek (pojedyncza komórka, która ma zdolność do niekontrolowanego namnażania).

Ostra białaczka jest przykładem nowotworu złośliwego komórek krwi. W przebiegu tej choroby dochodzi do nadmiernej produkcji jednego rodzaju leukocytów, kosztem innych typów komórek co prowadzi do uwolnienia dużych ilości nieprawidłowych, niedojrzałych białych krwinek do krążenia. Takie leukocyty nie mają zdolności do zwalczania infekcji jak prawidłowe białe krwinki, dlatego pacjent jest bardzo podatny na wszelkiego rodzaju zakażenia. Kiedy białaczkowe leukocyty spowodują zahamowanie produkcji erytrocytów w szpiku, u pacjenta rozwija się niedokrwistość; gdy zaś obniży się liczba produkowanych płytek z powodu nadmiernej produkcji białaczkowych komórek, pacjent jest narażony na nadmierne siniaczenia i krwawienia. Inne schorzenia, takie jak niedobór witamin z grupy B, kwasu foliowego i żelaza, prowadzą do powstawania nieprawidłowych czerwonych krwinek, o zmienionej wielkości (dużych lub małych) i nieprawidłowych kształtach, co w rezultacie również prowadzi do rozwoju specyficznych typów niedokrwistości.

Schorzenie o nazwie mielofibroza (zwłóknienie szpiku) charakteryzuje się nadmiernym rozwojem tkanki łącznej włóknistej w szpiku, uciskającej komórki i prowadzącej do zmian kształtu czerwonych krwinek oraz zmniejszenia liczby wszystkich komórek.

Biopsja aspiracyjna szpiku kostnego i/lub trepanobiopsja to procedury służące do pobierania próbek szpiku kostnego i ich oceny pod mikroskopem. Szkiełka zawierające próbki szpiku kostnego w postaci wybarwionych rozmazów płynu lub barwionych preparatów tkanki są badane przez specjalistę patologa lub hematologa pod mikroskopem. Badana jest ilość, wielkość i kształt komórek, jak również proporcje dojrzałych komórek w stosunku do niedojrzałych. Jeśli pacjent cierpi na białaczkę, lub inny rodzaj nowotworu, który zajął szpik kostny, za pomocą tego badania można rozpoznać ten nowotwór, a także ustalić typ i stopień zaawansowania choroby nowotworowej. W celu klasyfikacji białaczki wykonuje się badania dodatkowe, w tym badania cytochemiczne oraz immunofenotypowanie (określanie markerów antygenowych komórek). Niekiedy przeprowadza się barwienie w celu sprawdzenia stopnia gromadzenia żelaza w szpiku. Czasem wykonuje się badania cytogenetyczne, służące do wykrywania nieprawidłowości w budowie chromosomów.

‍

Trepanobiopsja lub biopsja aspiracyjna szpiku kostnego dostarcza informacji o stanie szpiku kostnego i jego zdolności do produkcji komórek krwi. Nie są to badania wykonywane rutynowo - u większości osób nie będą nigdy wykonywane. Biopsja aspiracyjna szpiku kostnego i/lub trepanobiopsja mogą być wykonane w celu oceny produkcji komórek krwi, rozpoznania białaczki lub innych chorób szpiku kostnego oraz są pomocne w diagnostyce i ustaleniu stadium zaawansowania różnych rodzajów nowotworów. Wykorzystuje się je do określenia czy ciężka niedokrwistość jest spowodowana obniżoną produkcją erytrocytów, ich zwiększoną utratą, produkcją nieprawidłowych czerwonych krwinek czy też niedoborem lub nadmiarem witamin i mikroelementów. W przebiegu chorób szpiku można się spodziewać zaburzeń liczby, struktury, dojrzałości komórek szpiku, a także zajęcia tkanki łącznej włóknistej.

Gdy występuje gorączka nieznanego pochodzenia, próbkę szpiku kostnego można posiać na odpowiednie podłoże w celu zidentyfikowania mikroorganizmów, takich jak grzyby, bakterie czy prątki (bakterie, które wywołują np. gruźlicę). Dodatkowe badania szpiku mogą być wykonywane, gdy zachodzi podejrzenie występowania zaburzeń chromosomowych i/lub schorzenie jest związane z nadmiernym magazynowaniem żelaza w szpiku.

Biopsja aspiracyjna i/lub trepanobiopsja szpiku może być wykonana u osób poddanych terapii przeciwnowotworowej, w celu oceny odpowiedzi na leczenie i określeniu, czy zahamowana funkcja szpiku powraca do stanu prawidłowego.

Jednocześnie z badaniem szpiku metodą biopsji aspiracyjnej lub trepanobiopsji najczęściej zlecane są badania morfologii krwi i liczby retikulocytów. Wyniki tych badań są pomocne w ocenie produkcji komórek w szpiku i porównaniu ich z aktualną liczbą krwinek w krążeniu.

Biopsja aspiracyjna i/lub trepanobiopsja szpiku kostnego wykonywana jest z następujących wskazań:

Jako procedura diagnostyczna, przy podejrzeniu:

• niedokrwistości aplastycznej
• ostrej białaczki
• zespołu mielodysplastycznego
• przewlekłej białaczki szpikowej
• mielofibrozy i samoistnej nadpłytkowości
• szpiczaka mnogiego
• ciężkiej trombocytopenii i/lub niedokrwistości i/lub neutropenii.

Jako procedura służąca do klasyfikacji chorób według ich stadiów zaawansowania, w przypadku:

• chłoniaków ziarniczych i nieziarniczych
• raka drobnokomórkowego płuca (obecnie już nie wykonuje się rutynowo tego badania)

W celu posiewu i hodowli:

• gdy występuje gorączka w przebiegu HIV/AIDS lub u innych pacjentów z zaburzeniami układu odpornościowego
• u pacjentów z podejrzeniem brucelozy lub duru brzusznego

Trepanobiopsja i biopsja aspiracyjna szpiku kostnego mogą być zlecane okresowo u pacjentów leczonych z powodu nowotworu po to aby ocenić funkcję szpiku kostnego.

‍

Za pomocą trepanobiopsji i biopsji aspiracyjnej szpiku kostnego, lekarz ocenia skład szpiku kostnego pod kątem ilości i budowy komórek. Dzięki temu badaniu można stwierdzić czy komórki są prawidłowe - czy nie występują na przykład nieprawidłowe komórki oraz czy nie brakuje jakiejś linii komórkowej.

Doświadczony patolog lub hematolog ocenia próbki szpiku i przekazuje lekarzowi informację, co się dzieje w szpiku kostnym. W większości przypadków pozwala to na potwierdzenie lub wykluczenie wstępnego rozpoznania o zajęciu szpiku kostnego przez proces chorobowy, ale może również wskazać konieczność dalszej diagnostyki. Na przykład, jeśli we krwi stwierdzono zmniejszoną liczbę czerwonych krwinek i zwiększoną liczbę retikulocytów, a w szpiku zachodzi prawidłowa, ale zwiększona produkcja erytrocytów, to najprawdopodobniej produkcja czerwonych krwinek w szpiku jest zwiększona odpowiednio do potrzeb organizmu. Wynik badania nie pozwala w tym przypadku na określenia przyczyn tych zmian. Może to wynikać z nagłej lub przewlekłej utraty erytrocytów (tak jak w krwawieniu z przewodu pokarmowego) lub też z powodu ostrego lub przewlekłego niszczenia czerwonych krwinek (czasami zdarza się to np. u pacjentów ze sztuczną zastawką serca).

Pacjent z obniżeniem liczby erytrocytów, bez wzrostu liczby retikulocytów, może chorować na niedokrwistość aplastyczną (zahamowana produkcja czerwonych krwinek w szpiku). Ocena szpiku może potwierdzić to rozpoznanie, ale nie odpowie na pytanie, jaka jest przyczyna tego schorzenia, czy powstało ono w wyniku zaburzenia czynności szpiku, rozwoju nowotworu czy napromieniania, ekspozycji na pewne chemikalia, chemioterapii czy też z powodu infekcji gruźliczej.

Niektóre nieprawidłowe komórki są charakterystyczne dla poszczególnych nowotworów i innych chorób, jak komórki Gauchera w chorobie Gauchera lub komórki piankowate Niemanna-Picka z dużą zawartością lipidów w chorobie Niemanna-Picka. Komórki mogą utworzyć guz w jamie szpikowej, jak to ma miejsce w Plasmocytoma oraz wpływać na czynność tkanki włóknistej, która ma duże znaczenie dla prawidłowego wytwarzania i dojrzewania komórek krwi.

W celu postawienia właściwej diagnozy, lekarz analizuje informacje uzyskane z oceny szpiku kostnego, badania klinicznego pacjenta, wyników wielu badań laboratoryjnych i obrazowych. Ustalenie właściwego rozpoznania może być prostym procesem lub też niezwykle skomplikowanym diagnostycznie. Pacjent powinien brać w nim czynny udział, pytać lekarza zarówno przed jak i po wykonaniu badaniu szpiku metodą biopsji aspiracyjnej czy trepanobiopsji, jakie są podejrzenia, jakich wyników spodziewa się lekarz po tym badaniu i jakie następne badania mogą być zlecone.

Powikłania po badaniu szpiku metodą biopsji aspiracyjnej czy też trepanobiopsji zdarzają się niezwykle rzadko, ale może wystąpić nadmierne krwawienie z miejsca pobrania szpiku lub może rozwinąć się infekcja. Przed wykonaniem badania pacjent powinien poinformować lekarza o występującej u niego alergii, o każdym stosowanym leku lub suplemencie diety oraz powinien natychmiast skontaktować się z lekarzem, gdy długo utrzymuje się lub powiększa zaczerwienienie albo też wystąpi krwawienie w miejscu pobrania próbki, gorączka lub narastający ból.

1. Czy do pobrania szpiku kostnego drogą biopsji aspiracyjnej i/lub trepanobiopsji pacjenci są usypiani?

Zwykle nie jest to konieczne, ale można podać leki uspokajające przed pobraniem próbki.

2. Czy różni się pobranie próbki szpiku kostnego za pomocą biopsji aspiracyjnej i/lub trepanobiopsji od pobrania szpiku kostnego do przeszczepu?

Proces pobrania szpiku kostnego do przeszczepu jest podobny. Dawca szpiku wcześniej poddawany jest wielu różnym badaniom, w tym badaniu lekarskiemu, badaniom krwi, w celu uzyskania pewności czy jest zdrowy, a jego wyniki badań (zgodności antygenowej) są zgodne z badaniami biorcy.

Zazwyczaj dawca szpiku jest znieczulony ogólnie przez anestezjologa podczas pobierania od niego szpiku, ponieważ pobranie dużej ilości szpiku jest zabiegiem bolesnym oraz musi się odbyć w sterylnych warunkach. Następnie próbki szpiku są opracowywane, filtrowane i podawane biorcy dożylnie. Komórki macierzyste szpiku dawcy transportowane są z krwią do szpiku kostnego, i jeśli wszystko przebiega bez powikłań, rozpoczynają produkcję erytrocytów, leukocytów i płytek.

‍

Linki do stron obcojęzycznych

American Society of Hematology: Blood Basics
‍Patient Power
‍National Heart, Lung and Blood Institute: Bone Marrow Tests
Leukemia and Lymphoma Society: Bone Marrow Tests
Johns Hopkins Health Library: Bone Marrow Biopsy  
MedlinePlus: Anemia
American Cancer Society
MedlinePlus Medical Encyclopedia: Bone Marrow Diseases
National Cancer Institute: Leukemia

‍