Autoprzeciwciała są białkami, które atakują swoiste białka lub inne substancje znajdujące się w różnych tkankach lub narządach organizmu. Są wytwarzane przez układ odpornościowy, jeżeli nie potrafi on odróżnić własnych antygenów od antygenów obcych. Układ odpornościowy musi umieć odróżniać obce tkanki od własnych. Fizjologicznie układ ten uczy się rozpoznawać i ignorować komórki własnego organizmu i nie reagować nadmiernie na nieszkodliwe substancje powszechnie obecne w środowisku, takie jak pokarmy, rośliny czy zwierzęta. Równocześnie układ immunologiczny musi mieć zdolność wytwarzania przeciwciał - białek, które rozpoznają i walczą ze swoistymi substancjami obcymi i  mikroorganizmami stwarzającymi zagrożenie.

Nie zawsze jednak wszystko przebiega prawidłowo. Z różnych powodów układ odpornościowy przestaje rozpoznawać jeden lub więcej antygenów własnego ciała jako własne, wytwarza autoprzeciwciała i zaczyna atakować własne komórki, tkanki i/lub narządy, uszkadzając je i powodując stany zapalne. Przyczyny takiego stanu mogą być różne i nie są  one dostatecznie poznane. Uważa się, że niektóre autoprzeciwciała wytwarzane są w wyniku predyspozycji genetycznej w powiązaniu z wyzwalającym czynnikiem środowiskowym (takim jak choroby wirusowe lub przedłużona ekspozycja na pewne toksyczne związki chemiczne). Jednak w wielu przypadkach nie ma bezpośredniego ogniwa łączącego. Pomimo, że w niektórych rodzinach może występować zwiększona podatność na rozwój chorób autoimmunizacyjnych, niektórzy członkowie tych rodzin mogą cierpieć na różne schorzenia autoimmunizacyjne, natomiast inni nie zachorują nigdy. Naukowcy uważają również, że może istnieć zależność hormonalna, ponieważ wiele chorób autoimmunizacyjnych występuje o wiele częściej u kobiet w wieku rozrodczym.

Rodzaj choroby autoimmunizacyjnej i stopień uszkodzenia narządów zależy od tego, które układy lub narządy są celem ataku autoprzeciwciał i od stopnia zaawansowania takiego ataku. Choroby spowodowane przez swoiste narządowo autoprzeciwciała, czyli te, które atakują jeden narząd (na przykład tarczycę w chorobie Graves'a czy zapaleniu tarczycy typu Hashimoto) są często najłatwiejsze do rozpoznania, ponieważ przebiegają z charakterystycznymi dla tego narządu objawami.

Choroby spowodowane obecnością narządowo nieswoistych autoprzeciwciał skierowanych wobec różnych narządów lub układów są o wiele  trudniejsze do rozpoznania. Wprawdzie choroby autoimmunizacyjne są dość rzadkie, jednak powodują one dosyć często spotykane objawy, takie jak bóle stawów charakterystyczne dla zapalenia stawów, zmęczenie, gorączkę, wysypkę, objawy rzekomo-grypowe lub podobne do alergicznych, utrata masy ciała i osłabienie mięśni. Do towarzyszących schorzeń można zaliczyć zapalenie naczyń i niedokrwistość.  Nawet, jeśli objawy spowodowane są układowym schorzeniem autoimmunizacyjnym, mogą być osobniczo zróżnicowane, mogą różnie manifestować się w czasie, w zależności od zajętego narządu, mogą stopniowo ustępować, bądź niespodziewanie nawracać.

Ponadto mając na uwadze fakt, że u pacjenta może występować więcej niż jeden rodzaj autoprzeciwciał, może on cierpieć na więcej niż jedno schorzenie autoimmunizacyjne i/lub mieć chorobę autoimmunizacyjną bez wykrywalnego miana autoprzeciwciał, droga do ustalenia rozpoznania jest często bardzo skomplikowana.
Przed postawieniem rozpoznania choroby układowej związanej z obecnością autoprzeciwciał, należy dobrze zebrać wywiad i przeprowadzić dokładne badanie fizykalne. Na podstawie objawów pacjenta, lekarz może zlecić jedno lub kilka badań diagnostycznych, które pomogą rozpoznać daną chorobę. Do badań tych zalicza się:

• Badania krwi mające na celu wykrycie stanu zapalnego, obecności autoprzeciwciał oraz stopnia zajęcia poszczególnych organów
• Badania radiologiczne i inne badania obrazowe wykrywające zmiany w kościach, stawach i narządach
• Biopsję w celu znalezienia nieprawidłowych (patologicznych) zmian w próbkach tkanek.

W niektórych przypadkach oznaczanie autoprzeciwciał wykonuje się w celu ustalenia stopnia ciężkości choroby, monitorowania jej aktywności i oceny efektywności leczenia.
Do najczęściej zlecanych oznaczeń przeciwciał należą przeciwciała przeciwjądrowe (ANA). Ich miano jest dodatnie w różnych chorobach autoimmunizacyjnych, w tym w toczniu rumieniowatym układowym (SLE), zespole Sjogrena, reumatoidalnym zapaleniu stawów, i autoimmunologicznym zapaleniu wątroby. U pacjentów z dodatnim wynikiem ANA zleca się dodatkowo panel złożony z 4-6 różnych przeciwciał zwany ENA (przeciw rozpuszczalnym antygenom jądrowym) co ułatwia lekarzowi rozpoznanie określonej choroby.  

Obecność danego autoprzeciwciała jest zarówno sprawą osobniczą, jak i podlega statystykom.  W poszczególnych chorobach autoimmunizacyjnych przeciwciała występują z różną częstością. Na przykład, u ponad 80% pacjentów z SLE stwierdzono obecność autoprzeciwciał przeciwko dwuniciowemu DNA (anty dsDNA), ale tylko u około 25-30% z nich stwierdza się obecność przeciwciał przeciwko kompleksowi rybonukleinowemu (anty-RNP). Niektórzy pacjenci z chorobą autoimmunologiczną będą mieli ujemny wynik badania obecności autoprzeciwciał, ale w późniejszym czasie - w miarę jak choroba ulega progresji - te autoprzeciwciała mogą się pojawić. U niewielkiej liczby osób przeciwciała mogą być obecne we krwi ale nie występują u nich żadne objawy choroby. Obecność przeciwciał częściej stwierdza się u osób starszych.

Aby postawić dokładne rozpoznanie choroby związanej z obecnością układowych autoprzeciwciał, oprócz wyników badań laboratoryjnych, należy zebrać dokładny wywiad.
Do najczęstszych autoimmunizacyjnych chorób układowych zalicza się:

• Toczeń rumieniowaty układowy (SLE, Toczeń)
• Twardzinę (Postępujące stwardnienie układowe  - Progressive Systemic Sclerosis, PSS)
• Zespól Sjogrena
• Zapalenie skórno-mięśniowe (DM)
• Zapalenie wielomięśniowe (PM)
• Mieszaną chorobę tkanki łącznej (MCTD)
• Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
• Ziarniniak Wegenera (ZW)

‍

Przed postawieniem rozpoznania choroby układowej związanej z obecnością autoprzeciwciał, należy dobrze zebrać wywiad i przeprowadzić dokładne badanie fizykalne. Na podstawie objawów pacjenta, lekarz może zlecić jedno lub kilka badań diagnostycznych, które pomogą rozpoznać daną chorobę. Do badań tych zalicza się:

• Badania krwi mające na celu wykrycie stanu zapalnego, obecności autoprzeciwciał oraz stopnia zajęcia poszczególnych organów
• Badania radiologiczne i inne badania obrazowe wykrywające zmiany w kościach, stawach i narządach
• Biopsję w celu znalezienia nieprawidłowych (patologicznych) zmian w próbkach tkanek.

‍

W niektórych przypadkach oznaczanie autoprzeciwciał wykonuje się w celu ustalenia stopnia ciężkości choroby, monitorowania jej aktywności i oceny efektywności leczenia.
Do najczęściej zlecanych oznaczeń przeciwciał należą przeciwciała przeciwjądrowe (ANA). Ich miano jest dodatnie w różnych chorobach autoimmunizacyjnych, w tym w toczniu rumieniowatym układowym (SLE), zespole Sjogrena, reumatoidalnym zapaleniu stawów, i autoimmunologicznym zapaleniu wątroby. U pacjentów z dodatnim wynikiem ANA zleca się dodatkowo panel złożony z 4-6 różnych przeciwciał zwany ENA (przeciw rozpuszczalnym antygenom jądrowym) co ułatwia lekarzowi rozpoznanie określonej choroby.  

‍

Badanie obecności autoprzeciwciał można wykonać jako element diagnostyki przewlekłych postępujących objawów zapalenia stawów i/lub niewyjaśnionych gorączek, zmęczenia, osłabienia mięśni, wysypek.
Oznaczenie jednego rodzaju autoprzeciwciała nie jest diagnostyczne, jednakże może pomóc potwierdzić bądź wykluczyć dane schorzenie. Wynik badania obecności danego autoprzeciwciała powinien należy rozpatrywać osobno, jak również łącznie z oznaczeniami innych autoprzeciwciał. Występowanie niektórych chorób, na przykład SLE, jest bardziej prawdopodobne w przypadku obecności kilku rodzajów autoprzeciwciał, podczas gdy inne, jak na przykład MCTD (mieszana choroba tkanki łącznej), są bardziej prawdopodobne w przypadku występowania jednego rodzaju autoprzeciwciał (anty-RNP). Pacjenci, u których występuje więcej niż jedna choroba autoimmunologiczna, mogą mieć kilka rodzajów wykrywanych autoprzeciwciał.

Obecność danego autoprzeciwciała jest zarówno sprawą osobniczą, jak i podlega statystykom.  W poszczególnych chorobach autoimmunizacyjnych przeciwciała występują z różną częstością. Na przykład, u ponad 80% pacjentów z SLE stwierdzono obecność autoprzeciwciał przeciwko podwójnej nici DNA (anty dsDNA), ale tylko u około 25-30% z nich stwierdza się obecność RNP. Niektórzy pacjenci z chorobą autoimmunologiczną będą mieli ujemny wynik badania obecności autoprzeciwciał, ale w późniejszym czasie - w miarę jak choroba ulega progresji  - te autoprzeciwciała mogą się pojawić. Badanie układowych autoprzeciwciał wykonuje się:

• W rozpoznaniu autoimmunizacyjnych chorób układowych.
• W określeniu stopnia zajęcia i uszkodzenia narządów lub układów w przebiegu choroby (razem z innymi badaniami, takimi jak morfologia krwi lub badania biochemiczne.
• W celu monitorowania przebiegu choroby i skuteczności zastosowanego leczenia. W chwili obecnej nie ma metod mogących zapobiec wystąpieniu choroby oraz jej wyleczeniu. Leczenie ma na celu łagodzić objawy i pomóc utrzymać organizm w dobrej kondycji
• W celu monitorowania remisji, nawrotów aktywności i wznowy choroby.

‍

Najczęściej występujące autoprzeciwciała układowe

Poniżej wymieniono niektóre z najczęściej występujących autoprzeciwciał, których oznaczenie pomaga w rozpoznawania różnych układowych chorób autoimmunizacyjnych. Schorzenia te powodują objawy typowe dla zapalenia stawów.

• ANA
• ANCA
• Anty-dsDNA
• Anty-SS-A (Ro)
• Anty-SS-B (La)
• RF
• Przeciwciało Jo-1
• Anty-RNP
• Anty-SM, (Smith)
• Anty-SCL-70
• Anty-CCP (anty cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi)

Przeciwciała specyficzne narządowo

Tarczyca

• stymulujące Anty-TSH receptorowi (TSH-R TSI)
• Anty-peroksydazie tarczycowej (anty-TPO)
• Anty-tyreoglobulinowe (anty-Tg)

Przewód pokarmowy

• Anty-tranglutaminazie tkankowej (anty-tTG)
• Przeciwciała przeciw czynnikowi wewnętrznemu Castle’a
  

Wątroba

• ASMA
• AMA
• LKM-1
  

Nerka

• Przeciwciała przeciw błonie podstawnej kłębuszków nerkowych (anty-GBM)
• Układ krzepnięcia
• Anty-kardiolipinowe

Do tego testu nie pojawiły się jeszcze żadne pytania.

Prosimy o przesyłanie pytań na adres biuro@medtechpolska.org

‍

Na tej stronie:

Choroby:
‍Choroby autoimmunizacyjne
‍Toczeń rumieniowaty układowy
‍Zespół Sjögrenae
‍Choroba Hashimotos
‍Celiakia
‍Reumatoidalne zapalenie stawów
‍
‍

Linki do stron obcojęzycznych:

Graves Disease
Vasculitis
‍‍American Autoimmune Related Diseases Association
‍American College of Rheumatology
‍National Institute of Arthritis and Musculoskeletal and Skin Diseases: Autoimmu…
‍Vasculitis Foundation
‍WomensHealth.gov: Autoimmune Diseases

‍