W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
U osób z zaburzeniami oddychania w celu sprawdzenia czy płuca są w stanie pobierać tlen (O2) i wydalać dwutlenek węgla (CO2); w celu ustalenia czy równowaga tlenu lub dwutlenku węgla we krwi pacjenta nie jest zachwiana lub też czy nie występuje zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej, co może wskazywać na zaburzenie oddechowe, metaboliczne lub chorobę nerek.
Kiedy badanie jest wykonywane?
W przypadku objawów wskazujących na brak równowagi tlenu/dwutlenku węgla lub na zachwianie równowagi kwasowo-zasadowej. Objawy takie to między innymi trudności z oddychaniem, spłycony oddech lub hiperwentylacja. Badanie można również wykonać w celu monitorowania skuteczności prowadzonej terapii tlenowej (stosowanej w stanach powodujących ostry lub przewlekły niedobór tlenu) oraz w celu monitorowania ciśnienia tlenu i dwutlenku węgla podczas pewnych zabiegów chirurgicznych.
Jak się pobiera próbkę do badania?
Próbka krwi tętniczej, pobierana zazwyczaj z tętnicy promieniowej w nadgarstku (umiejscowionej po wewnętrznej stronie poniżej kciuka, tam gdzie mierzy się puls), u małych dzieci można pobrać próbkę krwi włośniczkowej z pięty.
Czy do badania trzeba się przygotować?
W zasadzie nie. U pacjentów poddanych terapii tlenowej, należy przerwać dopływ tlenu na około 20 - 30 minut przed pobraniem krwi, w celu wykonania oznaczenia w warunkach naturalnych. Jeżeli pacjent źle znosi odstawienie tlenu lub też lekarz chce wykonać oznaczenie u pacjenta podłączonego do aparatu tlenowego, zawartość tlenu w powietrzu wdychanym zapisuje się na skierowaniu (np. 30% FIO2) lub w litrach przepływu O2 na minutę].
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Gazometria to panel badań, w skład którego wchodzi między innymi pomiar pH, ciśnienia parcjalnego tlenu (pO2) i ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla (pCO2) we krwi (zwykle tętniczej). Organizm reguluje pH krwi, tak aby utrzymać je w wąskim przedziale wartości 7,35-7,45. Wartości zbyt niskie określane są jako kwasica, zbyt wysokie jako zasadowica.
W regulację równowagi kwasowo-zasadowej zaangażowane są przemiany metaboliczne i nerki. W organizmie uzyskiwanie energii w wyniku przemian metabolicznych jednych substancji w inne związane jest z wytwarzaniem dużej ilości kwasów. Są one usuwane przez nerki. W utrzymaniu prawidłowego pH uczestniczą także płuca, które usuwają dwutlenek węgla (bezwodnik kwasu) oraz pobierają tlen. Tlen wdychany do płuc rozpuszcza się we krwi i wraz z nią dociera do wszystkich tkanek. Te procesy są ściśle powiązane z gospodarką wodno-elektrolitową. W stanie zdrowia ustala się dynamiczna równowaga, która zapewnia utrzymanie prawidłowego pH krwi.
Wiele różnych ostrych i przewlekłych schorzeń, które mają wpływ na czynność nerek i płuc oraz wytwarzanie kwasów może być przyczyną zmiany pH, proporcji O2/CO2 lub równowagi wodno-elektrolitowej. Przykładem może być niewłaściwie leczona cukrzyca, w której może wystąpić kwasica ketonowa i kwasica metaboliczna lub też poważne choroby płuc, które wpływają na wymianę CO2 i O2. Nawet przejściowe zaburzenia, takie jak wstrząs, niepokój, ból, długotrwałe wymioty i silna biegunka mogą niekiedy doprowadzić do rozwoju kwasicy lub zasadowicy.
Przy pomocy badania gazometrycznego bezpośrednio oznacza się:
- pH. Oznaczenie stężenia jonów wodoru, wskazujące na kwasowość/zasadowość krwi; pH obniża się (odczyn krwi staje się bardziej kwaśny) wraz ze wzrostem pCO2 i innych kwasów a wzrasta (odczyn krwi staje się bardziej zasadowy) wraz z obniżeniem pCO2 lub wzrostem ilości związków zasadowych takich jak dwuwęglany (HCO3)
- pO2. Ciśnienie parcjalne O2 (ilość tlenu rozpuszczona we krwi)
- pCO2. Ciśnienie parcjalne CO2 (ilość dwutlenku węgla rozpuszczona we krwi). Wraz ze wzrostem pCO2 obniża się pH krwi, przez co staje się ona bardziej kwaśna. W wyniku obniżenia pCO2 wzrasta poziom pH a krew staje się bardziej zasadowa.
Można również wyliczyć lub oznaczyć inne parametry:
- wysycenie O2 (saturacja tlenem). Odsetek hemoglobiny, która transportuje tlen. Hemoglobina jest białkiem zawartym w krwinkach czerwonych, które uczestniczy w przenoszeniu tlenu z płuc do tkanek.
- HCO3. Wodorowęglan, stanowiący główną formę CO2 w organizmie, jego stężenie można obliczyć na podstawie pH i pCO2. Stanowi komponentę metaboliczną (nieoddechową) równowagi kwasowo-zasadowej. HCO3- jest wydalany i wchłaniany zwrotnie (zatrzymywany) przez nerki, w odpowiedzi na zachwianie równowagi pH i jest bezpośrednio powiązany z pH. Wraz ze wzrostem stężenia HCO3- wzrasta również pH.
- nadmiar/niedobór zasad (BE). Wielkość obliczana, która odpowiada sumie wszystkich anionów buforujących we krwi. Aniony te to między innymi hemoglobina, białka, fosforany oraz HCO3 (wodorowęglan będący anionem dominującym). Aniony te próbują kompensować zachwianą równowagę pH. Podczas dobierania sposobu korekcji zachwianej równowagi lekarz zapoznaje się z wynikami HCO3 oraz nadmiaru/niedoboru zasad w celu oceny całkowitej pojemności buforowej u pacjenta.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
Gazometria stosowana jest w celu oceny natlenienia oraz równowagi kwasowo-zasadowej. Gazometrię zleca się zwykle u pacjentów z zaostrzeniem objawów zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej, utrudnionym oddychaniem lub spłyconym oddechem. Badanie gazometryczne można wykonać równocześnie z badaniem elektrolitów, aby sprawdzić czy występuje także zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej, glukozy w celu wykrycia hiperglikemii oraz BUN i kreatyniny w celu oceny czynności nerek.
U pacjentów poddawanych terapii tlenowej, gazometrię wykonuje się w odstępach czasowych w celu monitorowania skuteczności leczenia.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Gazometrię zleca się u pacjentów z objawami zachwianej równowagi O2/CO2 lub pH, jak na przykład trudności z oddychaniem lub spłycony oddech, nudności i wymioty.
Gazometrię zlecić można u pacjenta z chorobą oddechową, metaboliczną lub nerek, u którego występują problemy oddechowe.
U pacjentów poddawanych terapii tlenowej, gazometrię wykonuje się w odstępach czasowych w celu monitorowania skuteczności leczenia.
Gazometrię zlecić można również u pacjentów z urazami głowy lub szyi oraz z urazami mogącymi mieć wpływ na oddychanie. U pacjentów poddanych długotrwałej narkozie, szczególnie w przypadku wszczepienia by-passów lub operacji mózgu, gazometrię wykonywać można podczas operacji oraz przez pewien czas po niej.
Gazometria wykonywana we krwi pępowinowej może ujawnić problemy oddechowe oraz pozwala ocenić stan równowagi kwasowo-zasadowej noworodka. Oznaczenie wykonuje się jedynie, jeżeli stan noworodka wskazuje na problemy oddechowe
Co oznacza wynik?
Nieprawidłowe wyniki gazometrii mogą oznaczać, że organizm: nie otrzymuje wystarczającej ilości tlenu, nie usuwa skutecznie dwutlenku węgla lub świadczyć o zaburzeniach pracy nerek.
Wynik pO2 jest zależny od zdolności wdychania tlenu z powietrza i określa zawartość tlenu we krwi. Zbyt niskie pO2 świadczy o zmniejszonym dostarczaniu tlenu, prawidłowe zaś o odpowiednim przyjmowaniu tlenu.
Wyniki innych parametrów badania gazometrycznego są ze sobą powiązane, dlatego wyniki ocenia się łącznie. Układ zmian tych wyników może wskazywać na określone zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej (kwasica lub zasadowica) oraz jego przyczynę (oddechową lub metaboliczną):
- Kwasica oddechowa charakteryzuje się obniżonym pH i zwiększonym pCO2 i może być wynikiem depresji oddechowej (niewystarczająca ilość pobieranego tlenu i wydychanego CO2). Może to być spowodowane różnymi stanami, jak na przykład zapalenie płuc, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) oraz przedawkowanie narkotyków.
- Alkaloza oddechowa charakteryzuje się podwyższonym pH i obniżonym pCO2 i spowodowana jest nadmierną wentylacją spowodowana hiperwentylacją, bólem, stresem oraz pewnymi chorobami płuc, które zaburzają wymianę tlenową.
- Kwasica metaboliczna (nieoddechowa) charakteryzuje się obniżonym pH i obniżonym stężeniem HCO3. Przyczyny to między innymi cukrzyca, szok oraz niewydolność nerek.
- Alkaloza metaboliczna (nieoddechowa) charakteryzuje się podwyższonym pH i podwyższonym stężeniem HCO3-. i występuje w hipokalemii (niskie stężenie potasu we krwi) w przypadku przewlekłych wymiotów (utrata kwasów żołądkowych) oraz przedawkowaniu dwuwęglanu sodu.
Układ możliwych wyników badań w różnych schorzeniach zestawiono poniżej:
Niepodjęcie leczenia może doprowadzić do zaburzenia równowagi stanowiącego zagrożenie życia pacjenta. Lekarz zastosuje leczenie objawowe mające na celu przywrócenie równowagi kwasowo-zasadowej, lecz należy również leczyć przyczynę jej zachwiania.
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
Pobieranie krwi tętniczej jest zazwyczaj bardziej bolesne niż standardowe pobieranie krwi żylnej. Może wystąpić uczucie dyskomfortu a miejsce wkłucia należy opatrzyć, aby zapobiec krwawieniu.
W pewnych przypadkach, takich jak cewnikowanie serca lub przeszczep, oznaczenie wykonuje się w krwi mieszanej, pobranej z żyły głównej. Niezbędna jest wtedy ostrożna interpretacja wyników. Obwodowa krew żylna nie jest przydatna w celu oceny natlenienia.
Pytania i odpowiedzi
1. Czy oznaczenie to można wykonać w gabinecie lekarskim?
Gazometrię wykonuje wykwalifikowany personel, zazwyczaj w szpitalu, izbie przyjęć lub dużym laboratorium, ze względu na to, że oznaczenie należy wykonać niezwłocznie po pobraniu próbki, przy pomocy specjalistycznego sprzętu, którego większość lekarzy nie posiada w swoich gabinetach.
2. Pacjent chorował na zapalenie płuc a obecnie cierpi na astmę. Dlaczego lekarz nie zlecił wykonania tego badania?
Większość przypadków zapalenia płuc lub astmy można rozpoznać na podstawie objawów i monitorować poprzez osłuchanie klatki piersiowej, lub też ocenę wyników spirometrii albo prześwietlenia klatki piersiowej. W większości przypadków objawy astmy wycofują się po leczeniu standardowymi lekami a objawy zapalenia płuc po wypoczynku i ewentualnie podaniu antybiotyków. Gazometria może być niezbędna w przypadku ostrych lub przewlekłych problemów oddechowych. W takich przypadkach badanie to wykonuje się w izbie przyjęć lub szpitalu.
3. Czy istnieją inne sposoby oznaczania tlenu we krwi?
Pulsoksymetr jest urządzeniem do nieinwazyjnego (niewymagającego pobierania krwi) ciągłego monitorowania wyłącznie wysycenia krwi tlenem. Niewielkie urządzenie w kształcie klipsa zakłada się na palec lub płatek ucha. Czujnik odczytuje pochłanianie światła przez skórę. Urządzenie to jest przydatne w celu monitorowania zmian saturacji krwi tlenem, lecz dokładność pomiaru może zostać zaburzona przez obecność nieprawidłowych form hemoglobiny, takich jak karboksyhemoglobina (zobacz poniżej), obniżenie ciśnienia spowodowane spadkiem perfuzji oraz niski poziom hemoglobiny spowodowany ciężką niedokrwistością.
4. Dlaczego na wyniku badania gazometrycznego znajduje się karboksyhemoglobina? Co to jest?
Jeśli do badania krwi zostanie wykorzystane urządzenie nazywane oksymetrem na wyniku badania laboratoryjnego znajduje się także zawartość karboksyhemoglobiny i innych form hemoglobiny. Oksymetr jest gazometrem, który oprócz zwykłych pomiarów pO2 i pCO2 może także oznaczać stężenie różnych pochodnych hemoglobiny. Nie wszystkie laboratoria wykorzystują takie urządzenia, więc nie na każdym wyniku badania gazometrycznego podawane są te dodatkowe informacje.
Karboksyhemoglobina jest pochodną hemoglobiny, która powstaje po połączeniu cząsteczki hemoglobiny z tlenkiem węgla (CO). Jej stężenie we krwi wzrasta w przypadku zatrucia tlenkiem węgla (czadem). Powinowactwo CO do hemoglobiny jest wyższe około 210 razy niż tlenu. To powoduje znaczący spadek zdolności hemoglobiny do transportu tlenu co może prowadzić do zaburzeń zagrażających życiu pacjenta.
Inne pochodne hemoglobiny to sulfhemoglobina i methemoglobina, które powstają po spożyciu niektórych leków lub ekspozycji na niektóre substancje chemiczne. Podobnie jak hemoglobina nie przenoszą tlenu w prawidłowy sposób i są oznaczane z wykorzystaniem oksymetru.
