Co to jest?
Astma jest przewlekłą chorobą zapalną dróg oddechowych, w przebiegu której przewlekłe zapalenie powoduje nadreaktywność oskrzeli i nawracające epizody ograniczonego przepływu powietrza w drogach oddechowych (obturacja) pod postacią wydłużonej fazy wydechu, świstów, duszności, kaszlu i bólu w klatce piersiowej, które ustępują samoistnie lub po zastosowaniu leczenia.
Astma jest jedną z najczęstszych chorób przewlekłych wieku rozwojowego. Przed pokwitaniem cierpi na nią więcej chłopców, a w okresie po pokwitaniu więcej dziewcząt. Choroba ta częściej występuje w środowisku miejskim. Nie ma metody zapobiegania ani całkowitego wyleczenia astmy, lecz można ją kontrolować tak, aby osoba chora mogła prowadzić normalne życie.
Czynniki ryzyka astmy można podzielić na czynniki osobnicze, predysponujące do rozwoju astmy lub chroniące przed jej wystąpieniem, oraz czynniki środowiskowe, które wyzwalają napady i zaostrzenia astmy lub powodują ich utrzymywanie się, np.: alergeny wziewne w domu, pracy i otoczeniu chorego (pyłki, zanieczyszczenia, pleśń, roztocza, łupież zwierzęcy, karaluchy, cząstki, czy opary, a także stres, silne emocje (śmiech, płacz, złość), ćwiczenia fizyczne i zimne powietrze. W niektórych przypadkach przyczyną ataku mogą być pewne substancje, takie jak beta blokery i aspiryna, siarczany obecne w winie i suszonych owocach, lub infekcje.
Uważa się, ze inne stany kliniczne i choroby płuc mogą dawać objawy podobne do astmy, współistnieć z nią i/lub ją potęgować. Stany takie jak choroba refluksowa przełyku (refluks żołądkowo-przełykowy) mogą wywoływać lub wzmagać ataki astmy u niektórych chorych.
Objawy
W przebiegu astmy dochodzi do obrzęku ścian oskrzeli i powstania stanu zapalnego. Powoduje to zwężenie dróg oddechowych i utrudnia oddychanie, powodując świszczący oddech, duszność lub kaszel. Podczas napadu astmy objawy te zaostrzają się ze względu na skurcz mięśni oskrzeli i wytwarzanie nadmiernych ilości śluzu. Zwężenie oskrzeli może znacznie ograniczyć dopływ powietrza do płuc. Powoduje to świszczący oddech, kaszel, ucisk w klatce piersiowej i utrudnione oddychanie. Przyczyny nie zostały do końca poznane, lecz wiadomo, że napady astmy najczęściej występują w nocy i rano. Ostry atak może stanowić zagrożenie życia pacjenta i często wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.
W klasyfikacji astmy rozróżnia się cztery stopnie, w zależności od jej nasilenia i częstości występowania objawów: sporadyczna, przewlekła lekka, przewlekła umiarkowana i przewlekła ciężka. U pacjentów z astmą sporadyczną napady występują sporadycznie, a pomiędzy atakami brak jest innych objawów. U chorych z astmą przewlekłą ciężką może zachodzić konieczność codziennego przyjmowania leków pozwalających kontrolować chorobę.
Aby ułatwić klasyfikację pacjentów już leczonych i skutecznie monitorować przebieg choroby stosuje się klasyfikację ze względu na stopień kontroli astmy wg GINA (Tabela 1)
.
Tabela 1 Podział astmy ze względu na jej stopień kontroli wg GINA
a Czynność płuc nie jest wiarygodnym kryterium u dzieci w wieku =<5 lat.
b Po każdym zaostrzeniu powinno się niezwłocznie ocenić leczenie podtrzymujące w celu upewnienia się, czy jest wystarczające.
c Każdy tydzień z zaostrzeniem astmy uznaje się za tydzień z astmą niekontrolowaną.
wm. - wartość maksymalna dla chorego, wn. - wartość należna
Badania
Celem wstępnych badań jest rozpoznanie astmy i ocena jej nasilenia. Badania wykonuje się również w celu rozróżnienia astmy od innych stanów klinicznych dających podobne objawy oraz rozpoznanie obecności stanów takich jak alergie, które mogą wywołać lub nasilić ataki astmy. Celem powtórnych badań jest monitorowanie czynności płuc oraz kontrola astmy, ocena i niwelowanie ataków astmy oraz rozpoznanie i leczenie jej powikłań skutków ubocznych.
W sierpniu 2007 r. w ramach programu leczenia i zapobiegania astmie (NAEPP) prowadzonego przez Amerykański Instytut Serca, Płuc i Krwi (NHLBI) opublikowano raport specjalistów, w którym zawarte były zalecenia dotyczące rozpoznania i leczenia astmy. Zalecenia te koncentrują się na ocenie i monitorowaniu przebiegu astmy, edukowaniu pacjentów, zachęcaniu ich do czynnego monitorowania swojej choroby, kontrolowania czynników mogących spowodować lub nasilać ataki astmy oraz przyjmowania leków.
BADANIA CZYNNOŚCIOWE PŁUC I BADANIA TECHNIKĄ OBRAZOWANIA
Są to podstawowe badania wykonywane w celu rozpoznania, oceny i monitorowania przebiegu astmy.
Rozpoznanie
Według wytycznych NAEPP, proces diagnostyczny powinien obejmować:
- Szczegółowe zebranie wywiadu i badanie fizykalne, ze szczególnym uwzględnieniem klatki piersiowej i dróg oddechowych
- Spirometrię u pacjentów powyżej piątego roku życia, w celu wykrycia zwężenia dróg oddechowych, które ustępuje całkowicie lub częściowo po inhalacji krótko działającego leku rozszerzającego oskrzela. Podczas badania pacjent wydycha powietrze przez specjalną rurkę. Badanie mierzy objętość wydychanego powietrza i szybkość wydechu. Badanie wykonuje się w celu oceny zwężenia lub niedrożności dróg oddechowych.
- Dodatkowe badania niezbędne w celu wykluczenia innych chorób, takich jak mukowiscydoza, infekcje płuc (w tym zapalenie płuc) oraz refluks żołądkowo-przełykowy a także testy prowokacyjne mające na celu wywołanie skurczu oskrzeli, takie jak ćwiczenia fizyczne, wdychanie zimnego powietrza, podanie metacholiny lub histaminy, inne badania czynnościowe płuc i/lub RTG klatki piersiowej.
Ocena i monitorowanie przebiegu astmy
- Spirometria - w celu oceny czynności płuc
- Oznaczenie szczytowego przepływu wydechowego (PEF) - mierzy zdolność organizmu do wypychania powietrza z płuc lub szybkość wydychania powietrza. W badaniu wykorzystuje się niewielkie urządzenie zwane "pikflometrem" (Peak Flow meter). Badanie to pacjent może wykonać samodzielnie w warunkach domowych, w celu monitorowania czynności płuc.
- Pulsoksymetria - nieinwazyjna metoda ciągłego monitorowania wysycenia krwi tlenem. Stosowane w izbie przyjęć i na oddziałach szpitalnych w celu oceny natlenienia organizmu.
- RTG klatki piersiowej
- Oznaczenie tlenku azotu w wydychanym powietrzu - Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) dopuściła do użytku test, który mierzy ilość tlenku azotu w wydychanym powietrzu. Substancja ta występuje zazwyczaj w niewielkich ilościach, lecz jej poziom wzrasta w stanach zapalnych dróg oddechowych, jak na przykład w przypadku astmy. Poziom tlenku azotu może wzrastać i obniżać się, w zależności od skuteczności terapii przeciwzapalnej. Badanie to jest przydatne w leczeniu pacjentów z astmą, jednak nie zostało jeszcze uwzględnione w wytycznych NAEPP i dlatego nie jest szeroko stosowane.
Inne badania czynnościowe płuc w języku angielskim opisano na stronie organizacji, John Hopkins Medicine: Pulmonary Function Laboratory.
BADANIA LABORATORYJNE
Badania laboratoryjne mają na celu pomoc w wykluczeniu stanów klinicznych dających objawy podobne do astmy, wykrycie alergii u pacjenta oraz pomoc w ocenie powikłań towarzyszących chorobie. Podczas napadu astmy można zlecić badania mające na celu ocenę i monitorowanie czynności narządów, poziomu tlenu oraz równowagi kwasowo-zasadowej, takie jak:
- Testy alergologiczne - badania krwi swoiste dla alergenów mogących powodować objawy u pacjenta, takich jak roztocza, pleśń, łupież zwierzęcy i pyłki. Badania te mogą być pomocne w wykryciu czynników wywołujących napady astmy.
- Gazometria - oznaczenie pH krwi, tlenu i dwutlenku węgla w próbce krwi tętniczej. Badanie to wykonać można podczas ataku astmy.
- Morfologia krwi - w celu oceny krwinek
- Badania biochemiczne dla oceny czynności narządów
- Oznaczenie stężenia teofiliny - monitorowanie stężenia leku we krwi (o ile pacjent przyjmuje ten lek)
INNE, RZADZIEJ ZLECANE BADANIA
- Badania w kierunku mukowiscydozy - w celu jej wykluczenia
- Posiew plwociny - w celu rozpoznania bakteryjnych infekcji płuc
- Rozmaz i posiew AFB - w celu rozpoznania prątków gruźliczych i niegruźliczych (NTM)
- Biopsja płuca - w celu oceny tkanki płucnej pod kątem uszkodzeń lub zmian nowotworowych
- Cytologia plwociny - badanie zlecane rzadko, w celu oceny komórek znajdujących się w płucach. U niektórych pacjentów z astmą liczba eozynofili i neutrofili (dwa rodzaje krwinek białych) wzrasta w stanach zapalnych.
Dalsze informacje dotyczące badań laboratoryjnych znaleźć można w artykule Choroby Płuc.
Leczenie
Cele leczenia:
- Zapobieganie lub zmniejszenie liczby napadów astmy u pacjenta
- Szybkie przerywanie napadów, co pozwala na zmniejszenie liczby zgłoszeń do izb przyjęć i hospitalizacji
- Osiągnięcie i utrzymanie kontroli choroby
- Zmniejszenie i zwolnienie postępu uszkodzenia płuc
- Wykrycie, leczenie i eliminacja czynników zaostrzających chorobę, komplikacji i skutków ubocznych przyjmowanych leków
- Edukacja pacjenta tak, aby mógł świadomie uczestniczyć w leczeniu
- Promowanie aktywnego, normalnego trybu życia
Zapobieganie atakom astmy to unikanie substancji mogących wywołać atak, dobra kontrola choroby oraz szybkie rozpoznawanie i reagowanie na objawy nadchodzącego napadu. Więcej informacji w języku angielskim na stronie Take Control of Your Asthma.
Sposób leczenia dobiera się indywidualnie i zależy on od nasilenia astmy u danego pacjenta. Należy prowadzić kontrolę zarówno krótko- jak i długoterminową:
- Leki o długotrwałym działaniu przyjmuje się zazwyczaj codziennie w celu zapobiegania atakom.
- Leki o działaniu natychmiastowym przyjmuje się doraźnie w celu złagodzenia ataku astmy.
Pacjenci, a w przypadku dzieci - rodzice pacjentów, powinni współpracować z lekarzem oraz poszerzać swoją wiedzę na temat astmy, aby móc monitorować przebieg choroby oraz współuczestniczyć w dobraniu najbardziej skutecznego sposobu leczenia. Plan leczenia powinien obejmować codzienne czynności kontrolne, sposób postępowania w trakcie napadu oraz umiejętność rozpoznania sytuacji wymagającej interwencji lekarskiej. W celu określenia najlepszego sposobu leczenia, lekarz bierze pod uwagę pełen obraz kliniczny oraz przyjmowane leki. Na stronie ALA znajdują się dokładne informacje dotyczące leków na astmę oraz ich zastosowania.
Pytania i odpowiedzi
Źródła
UWAGA: Wymienione poniżej adresy stron internetowych, są źródłami uzupełniającymi. W celu obejrzenia kompletnej listy źródeł wykorzystanych w tworzeniu tej strony kliknij tu.