Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Co oznacza wynik?
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Terapeutyczne monitorowanie leków polega na wielokrotnych pomiarach stężenia określonych leków w celu utrzymania ich stosunkowo stałego stężenia we krwi. Leki podlegające kontroli, charakteryzują się wąskim przedziałem terapeutycznym, co oznacza, że ilość leku konieczna do wywarcia efektu terapeutycznego jest niewiele mniejsza od ilości, która powoduje istotne efekty niepożądane i/lub objawy zatrucia. Do utrzymania stężenia leku w wąskich granicach nie wystarczy po prostu przyjmowanie tych samych stałych dawek leku.U każdej osoby wchłanianie, metabolizm, dystrybucja w organizmie i eliminacja leków przebiega z różną prędkością w zależności od wieku, ogólnego stanu zdrowia,czynników genetycznych i wpływu innych przyjmowanych leków. Prędkość przemian leku w ustroju może zmieniać się w czasie i może być różna w różnych dniach. Nie wszystkie leki wymagają terapeutycznego monitorowania, ponieważ większość z nich ma szerszy przedział terapeutyczny i te leki mogą być przepisywane w oparciu o ustalony schemat dawkowania. Skuteczność ich działania podlega ocenie, ale zwykle nie ma potrzeby badania stężenia we krwi. Dotyczy to np.leków wykorzystywanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego oraz wielu antybiotyków używanych w leczeniu zakażeń bakteryjnych.Leczenie uznaje się za skuteczne, jeśli ciśnienie tętnicze obniża się lub zakażenie ustępuje.
Dlaczego terapeutyczne monitorowanie leków jest ważne?
Terapeutyczne monitorowanie dotyczy wielu leków, które pacjent przyjmuje przez całe życie, a ich stężenie musi być utrzymywane na stałym poziomie przez wiele lat. Jest to o tyle istotne, że stan zdrowia zmienia się np. wraz z wiekiem, a także mają wpływ na niego różne czynniki np. ciąża, przejściowe choroby, zakażenia, wzmożone napięcie psychiczne i fizyczne, wypadki czy zabiegi chirurgiczne. Z czasem mogą pojawiać się dodatkowe przewlekłe choroby wymagające podawania innych leków do końca życia, które mogą zaburzać metabolizm monitorowanych leków. Do takich chorób należą np. choroba niedokrwienna serca, choroby nerek, tarczycy, wątroby i zakażenie HIV. Terapeutyczne monitorowanie leków pozwala śledzić te zmiany i odpowiednio na nie reagować. Jest pomocne w rozpoznaniu sytuacji, kiedy pacjent nie wypełnia zaleceń lekarskich i nie przyjmuje leku regularnie. Monitorowanie pozwala także na wykrycie skutków interakcji między lekami (stężenie leku wyższe lub niższe od spodziewanego przy stosowaniu określonej dawki) i pomaga dostosować dawki leku do aktualnych potrzeb konkretnego pacjenta. Razem z badaniami funkcji nerek (mocznik, kreatynina)i wątroby (panel wątrobowy), monitorowanie leków pomaga rozpoznać stany upośledzonego metabolizmu i eliminacji leków.
Jak przebiega terapeutyczne monitorowanie leków?
Nie wszystkie leki wymagają terapeutycznego monitorowania.Oznacza się tylko te, które wywołują działania niepożądane przy stężeniu niewiele wyższym od stężenia leczniczego oraz takie, których stężenie we krwi słabo koreluje z podaną dawką leku. Sposób wchłaniania i metabolizowania leków może być odmienny u różnych osób, a na stężenie aktywnej postaci leku we krwi może wpływać wiele czynników. W toku wieloletnich badań ustalono optymalne terapeutyczne przedziały stężeń we krwi poszczególnych leków, które warunkują skuteczne leczenie bez nadmiernych efektów niepożądanych lub objawów zatrucia. Dawkowanie leku ustala się indywidualnie w celu uzyskania stężenia terapeutycznego. Lekarz włączając nowy lek (albo powracając do leku po przerwie), najpierw dopasowuje coraz większe dawki i kontroluje często stężenie leku we krwi do momentu, aż lek osiągnie odpowiednie stałe stężenie. Jeśli stężenie jest za wysokie, lekarz obniża dawki. Po każdej zmianie dawkowania zazwyczaj musi upłynąć pewien krótki czas,aby ustaliło się nowe, stałe stężenie leku, dlatego dopasowywanie dawki może zająć od kilku dni do kilku tygodni. Jeśli wystąpią objawy zatrucia, dawka zostaje zmniejszona szybko, aby objawy ustąpiły. Ważne jest, aby pacjent w tym czasie ściśle współpracował z lekarzem i nie zmieniał dawki, ani nie odstawiał leku samodzielnie. Nagłe zmiany mogą pogorszyć przebieg choroby i spowodować ostre objawy.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Oznaczanie stężenia leku we krwi może być zlecane często u osoby rozpoczynającej leczenie. Lekarz może monitorować stężenie leku regularnie, jeżeli stężenie leku we krwi pacjenta jest prawidłowe, a objawy wskazują na skuteczne leczenie. Pozwala to śledzić zmiany stanu pacjenta i upewnić się, że stężenia leku pozostaje w przedziale terapeutycznym.Częstotliwość badań zależy od rodzaju leku i od potrzeb pacjenta. Jeśli leczenie wydaje się nie dość skuteczne, albo jeśli pacjent odczuwa nadmierne efekty niepożądane lub ma objawy zatrucia, wtedy trzeba oznaczyć stężenie leku, aby sprawdzić, czy nie jest ono zbyt małe lub za duże. Jeśli wynik badania potwierdzi, że znajduje się ono poza przedziałem terapeutycznym, lekarz odpowiednio zmieni dawkowanie; a jeśli stężenie leku jest prawidłowe, wtedy lekarz i pacjent muszą ponownie ocenić wykorzystanie tego leku lub możliwość zamiany na inny. Czas pobrania krwi jest istotną częścią terapeutycznego monitorowania leków. Po przyjęciu dawki leku, jego stężenie we krwi rośnie przez jakiś czas, osiąga maksimum, po czym zaczyna się zmniejszać, osiągając najniższy poziom zwykle tuż przed przyjęciem kolejnej dawki. Aby lek działał skutecznie, maksymalne stężenia nie powinny osiągać poziomu toksycznego, a minimalne - powinny znajdować się w przedziale terapeutycznym. Wiedza farmakologiczna oraz doświadczenie pozwala lekarzowi ocenić, kiedy należy spodziewać się maksymalnych i minimalnych stężeń leku. Zleca wtedy pobranie próbki krwi albo w czasie, kiedy stężenie leku osiąga najniższy poziom (zwykle tuż przed podaniem kolejnej dawki), albo najwyższy poziom (zależy to od rodzaju leku), albo znacznie rzadziej - w dowolnym czasie. Jeśli z jakiegoś powodu pacjent nie może zgłosić się do pobrania krwi w odpowiednim czasie od przyjęcia leku, powinien porozmawiać o tym z lekarzem przed wykonaniem badania.
Które leki podlegają monitorowaniu terapeutycznemu?
Jest kilka grup leków, które wymagają monitorowania. Przedstawiono je w poniższej tabeli.
Najczęściej zadawane pytania
1. Jak lekarz określa dawkę leku odpowiednią dla pacjenta?
Jest wiele czynników do rozważenia. Niektóre z nich to waga, budowa ciała,wiek, temperatura, odżywianie, choroby nerek, wątroby i serca, oparzenia, wstrząs i urazy. Lekarz bierze je pod uwagę ustalając wielkość dawek i częstotliwość przyjmowania leku, a potem ocenia czy dawkowanie jest właściwe monitorując stężenie leku.
2. Co zrobić, jeśli zapomni się zażyć lek?
Nie powinno się podwajać następnej dawki. Pacjent powinien skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, aby ustalić, co należy zrobić.
3. Czy można monitorować stężenie leku samodzielnie?
Nie. Trzeba pobrać krew w odpowiednim czasie, a stężenie leku musi być ustalone w laboratorium przy użyciu specjalistycznej aparatury.
Linki
UWAGA: Ten artykuł jest oparty na źródłach wymienionych poniżej oraz na doświadczeniu ekspertów Lab Tests Online. Komitet redakcyjny Lab Tests Online okresowo przegląda i w razie potrzeby może aktualizować informacje zawarte w tym artykule. Nowe źródła informacji zostaną dodane do listy materiałów źródłowych i będą odróżnione od dotychczas zamieszczonych.
