W celu oceny stężenia fenytoiny we krwi, utrzymania poziomu terapeutycznego tego leku lub wykrycia ewentualnego zatrucia fenytoiną.

Okresowo w celu oceny leczenia, w razie potrzeby przy podejrzeniu zatrucia fenytoiną.

Próbkę krwi pobiera się z żyły łokciowej.

Nie ma takiej potrzeby.

Badanie polega na pomiarze stężenia fenytoiny we krwi. Fenytoina jest lekiem używanym w leczeniu padaczki. Padaczka wiąże się z zaburzeniem przesyłania impulsów elektrycznych w mózgu i regulacji aktywności nerwowej. W trakcie napadu u pacjenta mogą wystąpić zaburzenia świadomości, zmiany widzenia, węchu i smaku, może też dojść do niekontrolowanych skurczów mięśni jednej lub wielu części ciała. Fenytoina działa poprzez obniżenie przewodnictwa elektrycznego między komórkami mózgu blokując nadmierna aktywność elektrochemiczną występującą w mózgu podczas napadu padaczkowego.
Napad padaczkowy może wystąpić u każdego, niezależnie od wieku. Napady mogą być spowodowane wysoką gorączką, zmniejszoną dostępnością tlenu, urazem głowy, zatruciem określonymi substancjami, w tym lekami, odstawieniem alkoholu po okresie nadużywania go, zakażeniami, bardzo niskim stężeniem glukozy we krwi, zaburzeniami metabolicznymi i guzami mózgu. Napady mogą występować u noworodków, jako skutek urazu głowy w życiu płodowym lub w czasie porodu. W wielu przypadkach przyczyna napadów nie jest znana, a ich częstotliwość i ciężkość może się zmieniać z czasem. Niektórzy pacjenci mogą przebyć pojedynczy napad i nigdy nie mieć następnego, u innych napady mogą zdarzać się okazjonalnie lub powtarzać się częściej. W rzadkich przypadkach zdarzają się napady, które ustępują dopiero po odpowiedniej interwencji medycznej.

U większości pacjentów napady nie pozostawiają trwałych śladów, ale skurcze mięśni w czasie napadu mogą prowadzić do urazów, a utrata świadomości zwykle wiąże się z upadkiem. W niektórych przypadkach powtarzające się napady prowadzą ostatecznie do postępującego uszkodzenia mózgu.
Fenytoina służy zapobieganiu powtarzającym się napadom określonego rodzaju. Jest powszechnie stosowana od czasu jej wprowadzenia w 1938 r. Lekarze wciąż ją przepisują, chociaż stopniowo zaczynają zastępować ja nowszymi lekami. Poziom fenytoiny we krwi musi być utrzymany w wąskim przedziale terapeutycznym. Jeśli stężenie jest zbyt niskie, istnieje ryzyko wystąpienia napadów padaczkowych; jeśli jest za wysokie, u pacjenta wystąpić mogą objawy zatrucia, takie jak zaburzenia równowagi, oczopląs, splątanie, niewyraźna mowa, drżenia mięśniowe i niskie ciśnienie krwi.
Utrzymanie stałego stężenia fenytoiny we krwi może być trudne. Lek jest metabolizowany w wątrobie i wydalany z moczem. Szybkość, z jaką fenytoina jest metabolizowana przez enzymy wątrobowe, różni się u różnych osób, zmienia się z wiekiem (jest wyższa u dzieci, niższa u osób starszych) i zależy od wydolności wątroby. Kiedy organizm zostanie wysycony fenytoiną, niewielkie zwiększenie dawki może spowodować znaczny wzrost stężenia leku we krwi, nasilenie działań ubocznych i objawy zatrucia. Większość fenytoiny we krwi krąży w postaci związanej z białkami; tylko niezwiązana,"wolna" fenytoina jest aktywna. Jeśli pacjent ma obniżone stężenie białka we krwi, aktywnej wolnej fenytoiny może być zbyt wiele. Dodatkową trudność stanowi fakt, że fenytoina często wchodzi w interakcje z innymi lekami; skutkiem może być wzmożone lub osłabione działanie tych leków i/lub fenytoiny.
Efekt po podaniu dawki fenytoiny może być trudny do przewidzenia. Dlatego dawki leku należy dostosowywać ostrożnie aż do uzyskania stężenia terapeutycznego we krwi. Ilość leku potrzebna do osiągnięcia tego stanu jest różna u różnych osób i może zmieniać się w czasie. Lekarz musi też kontrolować, czy u pacjenta nie wystąpiły działania uboczne i niepożądane leku. Mogą one pojawić się na początku lub w późniejszej fazie leczenia i obejmować:

• obrzęk dziąseł i/lub węzłów chłonnych,
• hirsutyzm (nadmierne owłosienie),
• bezsenność,
• nudności,
• splątanie,
• zaburzenia połykania,
• zmęczenie,
• wysypki.

W niektórych przypadkach dolegliwości związane z działaniem ubocznym leku mogą być ciężkie i skłonić lekarza i pacjenta do zmiany leczenia.

‍

Oznaczenie fenytoiny zleca się, aby ocenić poziom fenytoiny we krwi i skontrolować, czy stężenie leku zawiera się w przedziale terapeutycznym. Badanie można zlecać co kilka dni, kiedy rozpoczyna się leczenie fenytoiną; pomaga to dostosować dawki leku tak, aby osiągnąć wymagane stężenie we krwi. Później oznaczenia wykonuje się rzadziej, w regularnych odstępach czasu i dodatkowo w razie potrzeby. Jedno lub dwa oznaczenia mogą być wskazane, kiedy pacjent zaczyna lub kończy leczenie dodatkowymi lekami (aby ocenić wpływ tych leków na poziom fenytoiny). Badanie zleca się też, jeśli pacjent miał napad padaczkowy lub, jeśli lekarz podejrzewa zatrucie.      

Zwykle zleca się oznaczenie całkowitego stężenia fenytoiny we krwi. Fenytoina jest w znacznej części związana z białkami surowicy. Tylko niezwiązana, tzw. wolna fenytoina jest aktywna farmakologicznie. W prawidłowych warunkach stosunek wolnej do związanej fenytoiny jest względnie stały, dlatego pomiar całkowitego stężenia leku (fenytoina wolna plus związana) wystarcza do oceny poziomu terapeutycznego. Jednak w niektórych stanach może dojść do zaburzenia tej równowagi, odsetek wolnej fenytoiny może wzrosnąć i pacjent może mieć objawy zatrucia mimo prawidłowego całkowitego stężenia leku. W takich przypadkach lekarz może zlecić oznaczenie wolnej fenytoiny, aby lepiej ocenić stężenie leku.     do góry

Badanie zleca się często w początkowej fazie leczenia fenytoiną i kiedy wprowadza się, zmienia lub kończy leczenie innymi lekami. Kiedy u pacjenta stężenie fenytoiny ustabilizuje się na poziomie terapeutycznym, oznaczenia powtarza się rzadziej, w regularnych odstępach czasu, aby upewnić się, że stężenie leku pozostaje w prawidłowym zakresie.

Badanie można zlecić, jeśli pacjent mimo leczenia ma napady padaczkowe, aby sprawdzić, czy powodem jest zbyt niskie stężenie fenytoiny, czy też lek u tego pacjenta nie jest skuteczny i aby ocenić, czy pacjent stosuje się do zaleceń lekarskich (przyjmuje lek regularnie). Badanie jest wskazane również u pacjentów z ciężkimi skutkami ubocznymi leczenia i w razie objawów, które mogą wskazywać na zatrucie lekiem.

Poziom wolnej fenytoiny oznacza się u chorych, u których stosunek wolnej fenytoiny do związanej może być zwiększony. Przykłady takich stanów to:

• Niewydolność nerek
• Choroby wątroby
• Niskie stężenie albuminy (rodzaj białka) we krwi
• Leczenie innymi lekami, np. aspiryną, naproksenem lub ibuprofenem.

Przedział terapeutyczny u dorosłych dla całkowitej (wolnej i związanej) fenytoiny wynosi 10-20 mikrogramów/ml, dla wolnej (niezwiązanej) fenytoiny 1-2 mikrogramów/ml. Odsetek wolnej fenytoiny powinien wynosić 8-14%. Jeśli stężenie leku pozostaje w tych przedziałach, większość chorych będzie dobrze odpowiadać na leczenie, bez objawów zatrucia. Jednak skuteczność leku i toksyczność wykazują zmienność osobniczą. Niektórzy pacjenci przy niskich stężeniach terapeutycznych mogą mieć napady, niektórzy przy wysokich stężeniach terapeutycznych będą mieć objawy zatrucia. Pacjent powinien ściśle współpracować z lekarzem, aby dobrać najlepsze dla siebie dawki i stężenie leku.

Dawki leku są odpowiednie, jeżeli stężenie fenytoiny znajduje się w przedziale terapeutycznym, a pacjent nie ma napadów ani znacznych skutków ubocznych. Nie można zwiększać lub zmniejszać dawek ani też odstawić leku bez porozumienia z lekarzem, ponieważ może to prowadzić do wystąpienia napadu lub wpływać na leczenie innymi lekami. Dawki leku trzeba dobierać indywidualnie u każdego pacjenta.

U pacjentów długotrwale przyjmujących fenytoinę może rozwinąć się niedobór witaminy D, osteomalacja (deformacja kości związana z niedoborem witaminy D), neuropatia obwodowa (osłabienie i cierpnięcie kończyn), trądzik i pogrubienie rysów twarzy. Rzadko dochodzi do ciężkiej wysypki i choroby skóry wymagającej hospitalizacji.

Zażywanie fenytoiny w czasie ciąży zwiększa ryzyko niektórych wad płodu. Kobiety leczone fenytoiną powinny przedyskutować ten temat z lekarzem prowadzącym przed planowaną ciążą.

Fenytoina stosowana jest czasem w celu leczenia innych stanów, np. pomaga w leczeniu neuralgii nerwu trójdzielnego (która powoduje napady ostrego bólu wzdłuż żuchwy) i innych nerwobóli. W takich przypadkach również należy monitorować stężenie leku.
Różne leki (przepisywane przez lekarza, dostępne bez recepty i suplementy diety) mogą zwiększać lub zmniejszać stężenie fenytoiny we krwi. Stężenie fenytoiny we krwi zwiększają m.in.: diazepam, karbamazepina (może też obniżyć stężenie fenytoiny), alkohol, aspiryna (duże dawki), chloramfenikol, estrogeny, izoniazyd, omeprazol, trimetoprim i warfaryna. Stężenie fenytoiny obniżają środki zobojętniające kwas żołądkowy (jeśli zażywane są jednocześnie z fenytoiną), kwas foliowy, przewlekłe nadużywanie alkoholu, ryfampicyna i metotreksat. Fenytoina również wpływa na stężenia wielu leków. Pacjenci przyjmujący fenytoinę powinni konsultować przyjmowanie jakichkolwiek innych leków i suplementów z lekarzem. Fenytoina jest skuteczna tylko w niektórych rodzajach napadów padaczkowych i dlatego nie działa na każdego pacjenta.

1. Jak długo trzeba przyjmować fenytoinę?

Fenytoinę lub inne leki przeciwpadaczkowe przyjmuje się zwykle codziennie (lub kilka razy dziennie) przez całe życie. Wyjątkiem są pacjenci, u których napady związane są z przemijającą chorobą - mogą oni wymagać tylko krótkotrwałego leczenia.

2. W jakich formach dostępna jest fenytoina?

Fenytoinę można przyjmować w formie tabletek lub płynu. Pacjentom w stanie padaczkowym (ostry nieustępujący napad drgawek) podaje się fenytoinę dożylnie.

3. Czy są dostępne zestawy do samodzielnego oznaczenia stężenia fenytoiny?

Nie. Do oznaczenia stężenia fenytoiny konieczne jest specjalistyczne wyposażenie. Próbkę krwi pobraną z żyły oznacza się w laboratorium.

‍

Na tej stronie:
‍Choroby : Padaczka
‍
‍Linki do stron obcojęzycznych:
‍Epilepsy Foundation: Epilepsy Fact Sheet
MedlinePlus Drug Information: Phenytoin
‍Epilepsy Foundation: Phenytoin

‍