INNA NAZWA: Nadwrażliwość

Alergia (popularnie określana jako uczulenie, nadwrażliwość) to niewspółmiernie silna reakcja układu odpornościowego na substancje, które są nieszkodliwe dla większości osób zdrowych. Uważa się, że czynniki środowiskowe i genetyczne mają wpływ na wystąpienie alergii. Osoby obciążone dodatnim wywiadem w rodzinie znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka zachorowania na alergię. Osoba „z predyspozycjami” może jednak reagować na alergeny inaczej niż rodzice lub rodzeństwo, zależy to od rodzaju alergenów/antygenów oraz odpowiedzi układu odpornościowego.

Niezależnie od drogi wniknięcia alergenu do organizmu układ odpornościowy reaguje wytwarzaniem przeciwciał (immunoglobulin, głównie klasy IgE) i/ lub pobudzaniem swoistych komórek (limfocytów T).
W zależności od tego, które elementy układu odpornościowego zostają uruchomione i jak szybko przebiega reakcja alergiczna wyróżniono cztery typy nadwrażliwości:

• Typ I (anafilaktyczny)
• Typ II (cytotoksyczny)
• Typ III (kompleksów immunologicznych)
• Typ IV (komórkowy)

Z pojęciem „alergii” popularnie kojarzone są dwa typy nadwrażliwości: typ I i IV:

• Typ I (anafilaktyczny) - nadwrażliwość natychmiastowa, w której antygeny (alergeny, substancje obce) łączą się ze swoistymi przeciwciałami klasy IgE, powodując reakcje miejscowe lub układowe (obejmujące cały organizm). Odpowiedź organizmu jest natychmiastowa i występuje zazwyczaj w ciągu kilku minut;
  
• Typ IV – (tzw. nadwrażliwość opóźniona), reakcja wywołana jest łączeniem się antygenów ze swoiście uczulonymi limfocytami T. Nadwrażliwość typu I obejmuje zazwyczaj układ oddechowy, pokarmowy i skórę. Podczas pierwszej ekspozycji na potencjalny alergen zazwyczaj nie występuje silna reakcja alergiczna, ale organizm wytwarza swoiste przeciwciała klasy IgE i "uczula się". Wytworzone przeciwciała klasy IgE następnie wiążą się z komórkami tucznymi (wyspecjalizowane komórki obecne w tkankach) oraz bazofilami (rodzaj krwinek białych) w krwiobiegu, stanowi to główne ogniwo efektorowe reakcji nadwrażliwości typu I. Podczas kolejnej ekspozycji na alergen, swoiste przeciwciała klasy IgE rozpoznają konkretny alergen wiążą go i powodują uwalnianie substancji chemicznych, w tym histaminy, powodując wystąpienie objawów alergicznych w jamie ustnej, nosie lub na skórze – objawy zależą od  drogi wniknięcia alergenu.

‍

Nadwrażliwość typu I mogą wywoływać różnorodne czynniki: pokarmy, rośliny (pyłki, chwasty, trawy, itp.), jad owadów, łupież zwierzęcy (np. sierść kota lub psa), roztocza, zarodniki pleśni, substancje używane w pracy (lateks), lub leki (np. penicylina). Mogą również występować krzyżowe reakcje alergiczne - na przykład u osoby uczulonej na ziele krostawca może wystąpić uczulenie na melony i banany. Najczęstszą przyczyną reakcji anafilaktycznej są orzeszki ziemne, orzechy drzewne (np. laskowe, włoskie) i skorupiaki.

W tym typie nadwrażliwości odpowiedz immunologiczna organizmu na alergen zachodzi w dwóch fazach: wczesnej (po kilku minutach) oraz późnej (po kilku godzinach).

Faza wczesna reakcji alergicznej typu I na skórze objawia się pokrzywką, zapaleniem skóry i świądem, a faza późna może spowodować atopowe zapalenie skóry i wyprysk. Faza wczesna reakcji alergicznej  obejmująca układ oddechowy powoduje kaszel, niedrożność nosa, kichanie, ściśnięte gardło, a faza późna może być przyczyną astmy. Objawom tym może również towarzyszyć zaczerwienienie i świąd w okolicach oczu. Pierwsze objawy wczesnej fazy reakcji alergicznej typu I obejmującej układ pokarmowy to mrowienie w ustach, świąd, metaliczny smak, obrzęk języka, a następnie ból brzucha, skurcze mięśni, wymioty i biegunka. Faza późna prowadzi do różnego rodzaju chorób układu pokarmowego.

Reakcje alergiczne mogą stanowić zagrożenie życia ze względu na możliwość wystąpienia anafilaksji - reakcji alergicznej obejmującej wiele narządów. Towarzyszy jej uczucie niepokoju, przygnębienia, bladość spowodowana niskim ciśnieniem krwi i/lub utrata przytomności (omdlenie). Pacjentowi należy wtedy natychmiast podać zastrzyk z epinefryny (adrenaliny) - w przeciwnym razie anafilaksja może doprowadzić do śmierci. Natężenie reakcji  nadwrażliwiości typu I u pacjenta może być różne - czasami występuje jedynie pokrzywka, a czasami dojść może do anafilaksji.

W IV typie nadwrażliwości zazwyczaj charakterystyczne objawy (zaczerwienienie, obrzęk, stwardnienie, wysypka lub stan zapalny) widoczne są na skórze. Typowym przykładem tego typu nadwrażliwości jest reakcja na nikiel zawarty w biżuterii. Reakcja zachodzi w wyniku interakcji antygenu z uczulonymi limfocytami T. Limfocyty te uwalniają substancje zapalne i toksyczne, które przyciągają białe krwinki do miejsca ekspozycji na alergen, co powoduje uszkodzenie tkanki. W przeciwieństwie do nadwrażliwości typu I, reakcja alergiczna może wystąpić tu już przy pierwszym kontakcie z alergenem.

Rozpoznanie nadwrażliwości typu I rozpoczyna się od analizy objawów, zapoznania się z  wywiadem rodzinnym i uzyskania od pacjenta informacji takich jak: wiek, w którym wystąpiły u niego pierwsze objawy, czy są one związane z porami roku, czy występują po kontakcie ze zwierzętami, po ekspozycji na siano lub kurz oraz czy pojawiają się w danym otoczeniu (np. w pracy lub w domu). Należy również wziąć pod uwagę inne czynniki środowiskowe oraz związane z trybem życia, takie jak zanieczyszczenia, palenie tytoniu, ćwiczenia fizyczne, alkohol, leki lub stres, ponieważ mogą one wzmagać objawy alergii. Po zawężeniu listy potencjalnych alergenów można przystąpić do wykonania badań.

Oznaczenie swoistych przeciwciał klasy IgE: badania immunoenzymatyczne oraz RAST (test radioalergosorpcji) wykorzystywane są w diagnostyce nadwrażliwości typu I,  w celu oznaczenia przeciwciał klasy IgE reagujących z określonym alergenem. Badania wykonuje się we krwi po uprzednim pobraniu krwi. Badania można wykonać w kierunku pojedynczych alergenów lub całego panelu alergenów: panel pokarmowy (pokarmy często wywołujące reakcje alergiczne u dorosłych i dzieci) lub panelu chwastów i traw (najczęściej występujące alergeny przenoszone drogą powietrzną w miejscu zamieszkania pacjenta). Badania dobierane indywidualnie są wysoce swoiste np. jad pszczeli a jad trzmiela, białko a żółtko jajka, ambrozja olbrzymia a ambrozja zachodnia. Lekarz prowadzący pomaga pacjentowi wybrać odpowiednie alergeny. Pacjent zazwyczaj jest uczulony tylko na kilka substancji.

Ujemny wynik oznaczenia swoistych przeciwciał klasy IgE oznacza zazwyczaj brak nadwrażliwości na daną substancję. Wynik dodatni należy rozpatrywać w kontekście historii choroby pacjenta. Pomimo niskiego miana przeciwciał, reakcja alergiczna może być silna. Z kolei u pacjenta z wysokim mianem przeciwciał reakcja taka może nie wystąpić wcale. U osób, u których alergia pokarmowa ustąpiła z wiekiem, dodatni wynik oznaczenia może występować jeszcze przez wiele lat.

Czasami w celu wykrycia trwającego procesu alergicznego oznacza się również całkowite IgE. Badanie to wykonuje się we krwi. Wykrywa ono obecność immunoglobulin IgE (przeciwciał związanych z alergią), lecz nie pozwala na określenie poszczególnych alergenów. Podwyższone stężenie całkowite IgE może występować w przebiegu innych chorób.

Punktowe testy skórne wykonuje lekarz alergolog lub dermatolog. Ich celem jest wykrycie alergii wziewnych powodowanych między innymi przez pyłki, kurz i pleśń. Z uwagi na możliwość wystąpienia silnej reakcji alergicznej, testów skórnych nie wykonuje się zazwyczaj w kierunku wykrycia alergii pokarmowych. Testy skórne można wykonać jedynie u pacjenta bez wyprysku na skórze oraz u osób które na kilka dni przed badaniem odstawią leki antyhistaminowe oraz przeciwdepresyjne. Podanie zbyt wysokich dawek alergenów w badaniu może spowodować uzyskanie wyników fałszywie dodatnich nawet u osoby, która nie jest uczulona.

Testy śródskórne polegają na wstrzyknięciu śródskórnie alergenu tak, aby utworzył się pęcherz. Testy te nie są szeroko stosowane z uwagi na wysoki odsetek wyników fałszywie dodatnich.
Płatkowe testy skórne wykorzystuje się w diagnostyce nadwrażliwości typu IV. Badania polegają na przyklejeniu do pleców (okolica międzyłopatkowa) płatka nasączonego testowanym alergenem.  Płatek pozostawia się na skórze na 48 godzin. Jeżeli przed upływem tego czasu wystąpi pieczenie lub świąd, płatek usuwa się. Wynik dodatni przejawia się zaczerwienieniem i stwardnieniem lub obrzękiem skóry, a czasami również powstaniem pęcherza. Czasami reakcja występuje dopiero po usunięciu płatka, więc pacjenta kontroluje się również po 72 i 96 godzinach

Złotym standardem w diagnostyce alergii pokarmowych są doustne próby prowokacyjne. Badanie to jest pracochłonne i wymaga stałego nadzoru lekarza, ponieważ w jego trakcie dojść może do silnej reakcji alergicznej (anafilaksja stanowiąca zagrożenie życia). Próba prowokacyjna polega na doustnym lub dożylnym podaniu pacjentowi niewielkich ilości produktów spożywczych mogących stanowić alergen i obserwowanie ewentualnych reakcji alergicznych. Wyniki ujemne potwierdza się podając pacjentowi większą ilość danego produktu.

Innym sposobem jest wyeliminowanie z diety pacjenta wszystkich produktów spożywczych mogących być przyczyną alergii, a następnie ponowne wprowadzanie do diety po jednym produkcie, co pomaga ustalić, który/które z nich jest/są alergenem.

Inne, rzadko stosowane badania to:

• Oznaczenie przeciwciał przeciwko immunoglobulinom G4 (IgG4)  
• Test prowokacji i neutralizacji
• Badania cytotoksyczności
• Kinezjologia stosowana
• Prowokacja podjęzykowa
• Test neutralizacji
• Badanie kompleksów immunologicznych
• Badanie krwi obwodowej w ciemnym polu
• Badanie Miniscribe w podczerwieni

Zapobieganie. Istnieją dowody na to, że nadwrażliwość typu I i IV występuje rzadziej u dzieci, które w niemowlęctwie były karmione piersią.  Uważa się również, że zbyt "higieniczne" otoczenie może przyczyniać się do powstawania alergii. Przeprowadzono badania, które dowiodły, że niemowlęta wychowywane w gospodarstwach rolnych rzadziej zapadają na alergię, niż dzieci wychowywane w środowisku wolnym od alergenów.

Unikanie i eliminacja alergenów. Najlepszym sposobem zapobiegania reakcjom alergicznym jest unikanie ekspozycji na alergen. Dla osób z alergiami pokarmowymi może to oznaczać wyeliminowanie pewnych produktów spożywczych z diety oraz uważne sprawdzanie składu gotowych potraw kupowanych w sklepach lub restauracjach. Reakcję alergiczną u osoby uczulonej na orzechy może również spowodować na przykład niezawierające orzechów ciastko nałożone przy pomocy łopatki, którą wcześniej nakładano ciastko orzechowe.

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania reakcji uczuleniowej na jad owadów lub sierść zwierząt jest unikanie alergenów. Chorym uczulonym na pyłki pomóc może ograniczenie przebywania na świeżym powietrzu. Niektórzy pacjenci przeprowadzają się do miejsca, w którym nie występują uczulające ich substancje, lecz nie jest to skuteczna metoda, ponieważ u tych osób często rozwija się alergia na nowe alergeny.

Jeżeli chory nie ma możliwości uniknięcia ekspozycji na alergen, jedną z zalecanych metod leczenia jest odczulanie (swoista immunoterapia). Terapia polega na przyjmowaniu zastrzyków zawierających alergen w rosnących dawkach, co może pomóc organizmowi przyzwyczaić się do alergenu. Zastrzyki powodują zmniejszenie liczby przeciwciał klasy IgE we krwi i pobudzają organizm do wytwarzania przeciwciał ochronnych, immunoglobuliny IgG. Immunoglobulina ta przedostaje się przez barierę łożyskową i odgrywa istotną rolę w wytworzeniu odporności u płodu. Zastrzyki podawane w ramach immunoterapii mogą dawać skutki uboczne jak pokrzywka i wysypka, lub nawet spowodować anafilaksję. Odczulanie jest najbardziej skuteczne u osób z objawami kataru siennego oraz silnymi reakcjami alergicznymi na jad owadów. U wielu pacjentów z katarem siennym można zaobserwować znaczne złagodzenie objawów w ciągu 12 miesięcy. Ten sposób leczenia przynosi efekty u około 2/3 pacjentów.  Zastrzyki można przyjmować przez okres trzech lat. U części pacjentów poprawa jest  długotrwała, jednak u niektórych objawy powracają. Nie zaleca się stosowania immunoterapii w przypadku alergii pokarmowych.

W celu doraźnego złagodzenia objawów stosuje się leczenie objawowe, na przykład leki antyhistaminowe, sterydy podawane miejscowo do nosa, czy leki obkurczające naczynia krwionośne w nosie.

W przypadku wystąpienia anafilaksji niezbędne jest podanie zastrzyku z adrenaliny. Osoby, u których występują silne reakcje alergiczne muszą zawsze nosić przy sobie ten zastrzyk. Po podaniu adrenaliny (epinefryny) należy udać się do lekarza, ponieważ w takim przypadku często niezbędne jest dalsze leczenie.

Co nie jest alergią?

Niektóre reakcje organizmu, w których występują objawy podobne do alergii, nie są spowodowane aktywacją układu odpornościowego. Ich przyczyną mogą być między innymi zatrucia pokarmowe spowodowane ekspozycją na toksyny bakteryjne, choroby genetyczne, jak na przykład nietolerancje spowodowane brakiem danego enzymu (jak nietolerancja laktozy), czy też nadwrażliwość na gluten (w celiakii). Objawy mogą być również następstwem przyjmowanych leków, takich jak aspiryna czy ampicylina, barwników spożywczych, konserwantów (np. glutaminianu sodu) i czynników psychologicznych. Powyższe stany kliniczne należy skonsultować z lekarzem pierwszego kontaktu, lecz nie są one wynikiem alergii i nie zostaną rozpoznane podczas wykonywania testów alergologicznych.

‍

Na tej stronie:

Testy:
‍Alergenowo-swoiste IgE
‍Histamina
‍Morfologia
‍WBC
‍

Choroby:
Astma

‍

Linki do stron obcojęzycznych:
‍American Academy of Allergy, Asthma & Immunology: Allergies
‍National Institute of Allergy and Infectious Diseases: Allergic Diseases
‍Asthma and Allergy Foundation of America
‍American College of Allergy, Asthma, and Immunology: Types of Allergies
‍MedlinePlus: Allergy
‍About Pediatrics: Food Allergies and Kids
‍World Allergy Organization
‍Centers For Disease Control and Prevention: Asthma – Basic Information