Badanie wykonuje się jako pomoc w badaniu lub wykryciu stanu chorobowego mającego wpływ na szpik kostny lub wytwarzanie krwinek. Czasami w celu oceny stadium chłoniaka lub guza litego albo w celu oceny odpowiedzi na leczenie wcześniej rozpoznanych stanów, takich jak białaczka.

‍

‍

W niedokrwistości o nieznanym podłożu, w przypadku podejrzenia zaburzeń związanych z układem krwionośnym lub nowotworów mogących mieć wpływ na wytwarzanie krwinek. Czasami w celu stwierdzenia przyczyny gorączki o nieznanym podłożu, szczególnie w przypadku obniżonej odporności.

‍

‍

‍

Próbka szpiku kostnego pobierana jest zazwyczaj z kości biodrowej (miednica).

Aspirację/biopsję szpiku kostnego wykonuje lekarz lub inny przeszkolony specjalista. Oba typy próbek można pobrać z kości biodrowej (grzebienia biodrowego). Czasami wykonuje się zabieg obustronny, czyli pobiera się szpik jednocześnie z lewej i prawej kości biodrowej.

Szpik najczęściej pobiera się z grzebienia biodrowego z tylnej części kości biodrowej (chociaż próbkę można pobrać również z przedniej części). Przed wykonaniem zabiegu pacjenci z małą liczbą krwinek mogą wymagać przetoczenia krwi, aby zapobiec wystąpieniu krwotoku. Większość osób dorosłych dobrze znosi zabieg, lecz w przypadku objawów niepokoju pacjentowi można podać delikatny środek uspokajający. U dzieci szpik kostny pobiera się zazwyczaj w znieczuleniu ogólnym. Do zabiegu pobrania pacjent kładzie się na brzuchu, boku lub plecach. Dolna część ciała jest przykryta, odsłonięte jest tylko miejsce pobrania.

Miejsce pobrania zostaje odkażone i znieczulone. Po znieczuleniu lekarz nakłuwa kość. W zabiegu aspiracji do igły dołączona jest strzykawka, co pozwala pobrać niewielką ilość szpiku. Do zabiegu biopsji używa się specjalnej igły umożliwiającej pobranie próbki o kształcie cylindrycznym.

Wprawdzie miejsce wkłucia zostaje znieczulone, jednak niektórzy skarżą się na krótkie, nieprzyjemne uczucie rozpierania lub rozciągania podczas zabiegu. Po wyjęciu igły zakłada się sterylny opatrunek i uciska miejsce wkłucia. Cały zabieg trwa zazwyczaj kilka minut. Miejsce wkłucia należy osłaniać i nie moczyć przez 48 godzin.

‍

‍

Nie

Szpik kostny jest miękką, gąbczastą tkanką wytwarzającą krwinki, obecną w dużych kościach w organizmie. Aspiracja i biopsja szpiku to zabiegi mające na celu pobranie i ocenę komórek i struktury szpiku.

Szpik kostny ma strukturę gąbki lub plastra miodu, składającą się z włóknistej sieci wypełnionej płynem, w którym zawarte są krwiotwórcze (hematopoetyczne) komórki macierzyste w różnym stadium dojrzałości oraz substancje niezbędne do wytwarzania komórek, takie jak żelazo, witamina B12 i kwas foliowy.

Podstawową funkcją szpiku jest wytwarzanie krwinek czerwonych, płytek oraz krwinek białych. Liczba i typ komórek wytwarzanych w danym okresie zależy od zapotrzebowania organizmu (na przykład podczas infekcji lub po utracie krwi) oraz ma na celu ciągłą wymianę starych komórek.

Krwinki czerwone

Krwinki czerwone, czyli inaczej erytrocyty, rozprowadzają tlen w organizmie. Stanowią zazwyczaj 40-45% objętości krwi, a ich czas przeżycia w krwiobiegu wynosi około 120 dni. Szpik kostny wytwarza krwinki czerwone w ilościach pozwalających na zastąpienie krwinek, które starzeją się i rozpadają lub krwinek utraconych w wyniku krwawienia, dążąc do zachowania stałej liczby krwinek czerwonych w krwiobiegu.

Krwinki białe

Istnieje pięć różnych rodzajów krwinek białych: limfocyty, neutrofile, eozynofile, bazofile i monocyty. Każdy z nich odgrywa inną rolę w procesie ochrony organizmu przez zakażeniami.

Płytki krwi

Płytki krwi, zwane również trombocytami, są cytoplazmatycznymi fragmentami dużych komórek obecnych w szpiku kostnym, zwanych megakariocytami. Są niezbędne w prawidłowym procesie krzepnięcia krwi.

W szpiku kostnym komórki macierzyste rozwijają się i różnicują na typy krwinek opisane powyżej. Te, które przekształciły się w komórki limfoidalne następnie stają się limfocytami. Inne prekursory rozwijają się i różnicują na granulocyty (neutrofile, eozynofile, bazofile) monocyty, płytki krwi lub krwinki czerwone (erytrocyty).  

Krwinki są uwalniane ze szpiku kostnego do krwiobiegu, kiedy osiągną stan dojrzałości, dlatego też w szpiku obecne są komórki w różnych stadiach rozwoju, od niedojrzałych do dojrzewających.  

Aspiracja i/lub biopsja szpiku kostnego polega na pobraniu próbki szpiku i mikroskopowej ocenie komórek oraz ich struktury. W próbkach szpiku można również w miarę potrzeb wykonać inne badania za pomocą metod, takich jak cytometria przepływowa, immunofenotypowanie, analiza chromosomów, fluorescencyjna hybrydyzacja in situ (FISH), badania molekularne lub mikrobiologiczne (hodowla). Próbki bada specjalista w dziedzinie chorób układu krwionośnego.

‍

Aspiracja szpiku kostnego

Aspiracja szpiku polega na pobraniu próbki płynu zawierającego krwinki, który następnie poddaje się badaniu mikroskopowemu i/lub innym testom. Specjalista bada pod mikroskopem preparaty z wybarwionych rozmazów płynu pobranego podczas aspiracji. Komórki poddaje się ocenie pod kątem ich liczby, typu, dojrzałości, wyglądu itp. oraz porównuje z krwinkami obecnymi w krwiobiegu, na podstawie morfologii oraz rozmazu krwi. W badaniu określa się  na przykład:  

• Wskaźnik szpikowo-erytroidalny. Wyliczenie proporcji komórek szpikowych (prekursorów białych krwinek) i komórek erytroidalnych (prekursorów czerwonych krwinek).  
• Różnicowanie – określenie, który typ komórek (krwinki białe, krwinki czerwone, komórki wytwarzające płytki krwi) wykazuje prawidłową i pełną dojrzałość i czy proporcje pomiędzy typami komórek są prawidłowe.
• Obecność komórek nieprawidłowych, takich jak komórki białaczkowe lub nowotworowe

‍

Biopsja szpiku

Biopsja polega na pobraniu próbki o kształcie cylindrycznym, pozwalającej zachować strukturę szpiku. Próbkę pobraną w wyniku biopsji ocenia specjalista, w celu określenia:

• komórkowości, czyli objętości komórek w porównaniu z objętością innych składników szpiku kostnego, takich jak tłuszcz (oraz określenie czy komórkowość jest prawidłowa dla wieku, podwyższona lub obniżona)
• czy różne typy komórek (szpikowe, erytroidalne i megakariocytarne) występują w odpowiedniej liczbie.  
• czy w szpiku występują nieprawidłowe nacieki (nowotworowe, zapalne) oraz zmiany w zrębie szpiku (na przykład zwłóknienie). lub strukturze kości (osteoporoza).

W zależności od podejrzewanego lub diagnozowanego schorzenia, w próbce szpiku kostnego można wykonać różne testy, takie jak:

• W przypadku białaczki, badania określające typ białaczki, takie jak oznaczenie markerów antygenowych (na przykład immunofenotypowanie metodą cytometrii przepływowej) w celu uzyskania informacji dotyczącej typu białaczki, rokowań lub markerów terapeutycznych.
• W celu oceny zapasów żelaza w szpiku kostnym oraz stwierdzenia obecności nieprawidłowego prekursora erytroidalnego otaczającego jądro cząstek żelaza (tak zwane syderoblasty pierścieniowe) wykonuje się badania metodą wybarwiania.  
• W celu stwierdzenia nieprawidłowości chromosomowych w białaczce, mielodysplazjii, chłoniaku lub szpiczaku można wykonać badanie chromosomów i/lub badanie FISH.
• W celu potwierdzenia diagnozy, w próbce szpiku kostnego wykonuje się następujące badania:
    - Rearanżacja genów receptora komórek T
    - Rearanżacja genów immunoglobulin komórek B
    - Mutacja JAK2
    - BCR-ABL
    - PML-RARA

• Można również wykonać hodowlę szpiku kostnego w kierunku zakażeń wirusowych, bakteryjnych lub grzybiczych, mogących powodować “gorączkę o nieznanym podłożu”. Niektóre bakterie i grzyby można również wykryć metodą wybarwiania.

Biopsja i aspiracja szpiku kostnego to badania wykonywane w celu oceny krwinek obecnych w szpiku oraz ich struktury. Równocześnie u pacjenta wykonuje się morfologię krwi wraz z rozmazem, a czasami dodatkowe badania w szpiku kostnym, które pomagają uzyskać informacje dotyczące stanu szpiku oraz jego zdolności do wytwarzania krwinek, w tym krwinek czerwonych, białych oraz płytek krwi.  

Wyniki biopsji i/lub aspiracji szpiku kostnego mogą być przydatne w celu:  

• Określenia przyczyny niewyjaśnionego obniżenia lub podwyższenia liczby krwinek, w tym również krwinek białych (leukopenia lub leukocytoza), krwinek czerwonych (niedokrwistość lub nadkrwistość) oraz płytek krwi (trombocytopenia lub trombocytemia)
• Stwierdzenia przyczyny obecności nieprawidłowych lub niedojrzałych komórek we krwi, wykrytych w morfologii lub rozmazie krwi
• Rozpoznania i podklasyfikacji nowotworów pochodzących ze szpiku kostnego (np. białaczka, szpiczak mnogi)
• Rozpoznanie innych chorób szpiku kostnego, takich jak zespół mielodysplastyczny (MDS)
• Rozpoznanie i określenie stadium wielu innych typów nowotworów, takich jak chłoniak lub guzy lite, które mogły dać przerzuty do szpiku kostnego lub z niego pochodzić
• Rozpoznanie chorób mających wpływ na szpik kostny oraz jego włóknistą strukturę, takich jak mielofibroza
• Ocena pod kątem zakażenia szpiku kostnego, w przypadku gorączki utrzymującej się bez wyraźnej przyczyny
• Rozpoznanie stanów związanych z zapasami żelaza w organizmie, mogących powodować ich zmniejszenie

W przypadku leczenia nowotworu aspirację i/lub biopsję szpiku można wykonać w celu oceny odpowiedzi na leczenie oraz sprawdzenia, czy czynność szpiku powraca do normy.

Badania szpiku kostnego nie wykonuje się rutynowo, jednak można je zlecić, jeżeli inne badania, takie jak morfologia i/lub rozmaz krwi, dały nieprawidłowe wyniki. Badanie można zlecić, jeżeli historia choroby, badanie fizykalne oraz objawy wskazują na stan mający wpływ na szpik kostny.  

Badanie zleca się również w celu określenia stadium nowotworu lub w przypadku podejrzenia, że istniejący nowotwór dał przerzuty do szpiku.

Biopsję i aspirację szpiku można również wykonywać okresowo u osoby z nowotworem, w celu oceny odpowiedzi komórek nowotworowych na leczenie, sprawdzenia czy czynność szpiku kostnego została zahamowana w procesie leczenia i czy powraca ona do normy.

‍

‍

Wyniki badań laboratoryjnych mogą zawierać opis widocznych komórek oraz środowiska szpiku kostnego, jak również wyniki morfologii i rozmazu krwi. Zazwyczaj specjalista przekazuje interpretację wyniku oraz inne szczegóły, które mogą być istotne w procesie rozpoznania, określenia stadium i leczenia choroby.

W wielu przypadkach informacje te pomagają potwierdzić lub wykluczyć rozpoznanie oraz określić czy choroba objęła również szpik kostny, lub wskazać na konieczność wykonania dalszych badań. Na przykład obniżona liczba krwinek czerwonych oraz brak wzrostu liczby retikulocytów może świadczyć o niedokrwistości aplastycznej z ograniczoną czynnością krwinek białych w szpiku. Ocena szpiku kostnego może pomóc w potwierdzeniu rozpoznania, lecz nie zawsze pozwala poznać przyczynę wystąpienia choroby.  

W celu postawienia ostatecznego rozpoznania wykorzystuje się wyniki badań szpiku, badania fizykalnego, historię choroby, wyniki badań krwi oraz wielu innych testów, takich jak badania obrazowe i RTG. Proces rozpoznania bywa szybki i prosty, lecz czasem może okazać się skomplikowaną łamigłówką diagnostyczną. Pacjent powinien pozostać w kontakcie z lekarzem przed i po biopsji i/lub aspiracji szpiku kostnego i uzyskać informacje dotyczące możliwych przyczyn, informacji, których dostarczą badania oraz wskazań do wykonania dalszych testów.

Proces pozwala wykryć, monitorować i/lub określić stadium wielu chorób takich jak:

• Białaczka — nowotwór krwinek białych
• Niedokrwistość — niska liczba krwinek czerwonych oraz niski poziom hemoglobiny
• Choroby takie jak niedokrwistość aplastyczna mogą mieć wpływ na zdolność szpiku kostnego do produkcji odpowiedniej liczby każdego typu krwinek i uwalniania ich do krwiobiegu
• Zespół mielodysplastyczny — grupa zaburzeń związanych z dysfunkcją szpiku kostnego, prowadzących do obniżenia wytwarzania produkcji jednego lub kilku typów krwinek  
• Zespoły mieloproliferacyjne — grupa zaburzeń charakteryzujących się wytwarzaniem produkcją zbyt dużej liczby jednego lub kilku typów krwinek w szpiku kostnym (np. przewlekła białaczka szpikowa, czerwienica prawdziwa, nadpłytkowość samoistna)
• Mielofibroza — schorzenie charakteryzujące się przerostem sieci włókien obecnych w szpiku kostnym, powodującym uciskanie krwinek oraz zmianę ich kształtu i liczby.

‍

Powikłania po aspiracji i/lub biopsji szpiku kostnego występują niezmiernie rzadko. Może wystąpić krwawienie z miejsca pobrania szpiku lub zakażenie. Przed zabiegiem należy poinformować lekarza o wszelkich alergiach oraz przyjmowanych lekach i suplementach diety. W przypadku wystąpienia rumienia lub krwawienia w miejscu pobrania szpiku, gorączki lub narastającego bólu należy niezwłocznie udać się po pomoc medyczną.

‍

‍

‍

‍

Gdzie znaleźć wyniki testów?

Wyniki mogą być dostępne na stronie internetowej laboratorium lub w portalu pacjenta. Aby odebrać wyniki swoich badań, należy zwrócić się do laboratorium, wejść do portalu pacjenta lub skontaktować się ze swoim lekarzem.

Lab Tests Online jest wielokrotnie nagradzanym serwisem edukacyjnym dla pacjentów, zawierającym informacje dotyczące testów laboratoryjnych. Informacje znajdujące się na stronie zostały zweryfikowane przez diagnostów laboratoryjnych oraz lekarzy. Pozwalają zrozumieć co oznaczają wyniki testów opisanych w naszym serwisie, np. jakich informacji o stanie zdrowia lub stanie chorobowym dostarcza lekarzowi obniżony lub podwyższony poziom danej substancji.

‍

Gdzie znaleźć zakresy referencyjne

Zakresy referencyjne dla oznaczanych substancji są podane na wydruku wyników badań. Zazwyczaj znajdują się po prawej stronie wyniku.

Jeżeli nie mają Państwo swoich wyników, w celu uzyskania zakresów referencyjnych należy skontaktować się z lekarzem lub z laboratorium, w którym wykonano badania.  

Wyniki badań laboratoryjnych należy rozpatrywać w kontekście zakresów referencyjnych dla  oznaczanej substancji. Zakresy referencyjne to wartości występujące u osób zdrowych – dlatego czasami określane są mianem wartości prawidłowych. Zestawiając  wyniki badań z zakresami referencyjnymi, można określić czy nie wykraczają one poza te zakresy. Wyniki wykraczające poza oczekiwane zakresy mogą pomóc w rozpoznaniu ewentualnych dysfunkcji czy chorób.  

Wprawdzie dokładność badań laboratoryjnych w ciągu kilku ostatnich dziesięcioleci uległa znacznej poprawie, jednak mogą występować nieznaczne różnice pomiędzy wynikami uzyskiwanymi w różnych laboratoriach, czego przyczyna może być sprzęt, odczynniki oraz zastosowane techniki oznaczeń. Z tej przyczyny na naszej stronie przedstawiamy bardzo niewiele zakresów referencyjnych. Należy pamiętać, żeby podczas oceny prawidłowości  wyników stosować zakres używany w laboratorium, w którym wykonano test.  

Dalsze informacje znajdują się w  okienku „Zakresy referencyjne i ich znaczenie”.

‍

Czy aspiracja i/lub biopsja szpiku wykonywana jest w znieczuleniu?

Procedura wykonywana jest w znieczuleniu lokalnym. U osób dorosłych zazwyczaj nie ma konieczności zastosowania znieczulenia ogólnego, jednak często wykorzystuje się je u dzieci. Pacjent otrzymuje zastrzyk znieczulający miejsce pobrania szpiku.Czasami przed wykonaniem zabiegu podaje się środki uspokajające.  

Testy:
‍Morfologia krwi
‍Różnicowanie krwinek białych
‍‍Retikulocyty
Rozmaz krwi
Hemoglobina
Hematokryt
Liczba płytek krwi
Badanie chromosomów (kariotypowanie)
‍Rearanżacja genów immunoglobulin komórek B

Choroby:
‍Niedokrwistość
‍Białaczka
‍Choroby szpiku kostnego
‍Zespoły mieloproliferacyjne
‍Szpiczak mnogi
‍Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa
‍Niedobory witaminy B12 i kwasu foliowego

Linki do stron obcojęzycznych

American Society of Hematology: Bleeding Disorders
‍National Hemophilia Foundation: Bleeding Disorders
‍Hemophilia Federation of America
‍Canadian Hemophilia Society  
‍Womenshealth.gov: Bleeding disorders
‍MedlinePlus Medical Encyclopedia: Bleeding disorders
‍About ITP
‍MayoClinic.com: von Willebrand disease
‍MayoClinic.com: Hemophilia

‍

‍