Jako pomoc w rozpoznaniu chłoniaka z limfocytów B; w celu rozpoznania i oceny przetrwałych w organizmie komórek nowotworowych

Badanie wykonuje się w przypadku podejrzenia chłoniaka z limfocytów B. Czasami, w celu oceny skuteczności leczenia lub oceny nawrotu choroby.

‍

Próbkę pobiera się wykonując biopsję szpiku kostnego lub innej tkanki. Biopsję wykonuje lekarz lub inna osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje. Próbki płynów ustrojowych uzyskuje się poprzez nakłucie jamy ciała i pobranie materiału do strzykawki. Czasami badanie wykonuje się w próbce  krwi pobranej z żyły łokciowej.

Nie

Badanie wykonuje się w celu  wykrycia charakterystycznych zmian (rearanżacji) określonych genów w limfocytach B. Uzyskane informacje mogą być pomocne w procesie rozpoznania chłoniaka z limfocytów B.

Limfocyty B są rodzajem białych krwinek wytwarzających przeciwciała w odpowiedzi na zakażenia oraz obecność innych patogenów. Rearanżacja określonych fragmentów DNA zwanych genami immunoglobulin jest etapem ich prawidłowego rozwoju. Rearanżacje te są związane z rozwojem szerokiego wachlarza zróżnicowanych limfocytów B, umożliwiającym im ochronę przed wieloma rodzajami zakażeń. Ostateczna kolejność rearanżacji genów nosi nazwę profilu rearanżacji genów. W prawidłowej populacji limfocytów B, komórki i ich profile rearanżacji genów są bardzo zróżnicowane.  

W chłoniaku z limfocytów B, komórki chłoniaka są jednakowe, przez co ich profile rearanżacji genów są również jednakowe. Do powstania chłoniaka dochodzi, kiedy nieprawidłowy limfocyt B zaczyna wytwarzać swoje klony. Sklonowane komórki rozrastają się i dzielą w niekontrolowany sposób, wypierając komórki prawidłowe.

Oznaczenie rearanżacji genów   immunoglobulin limfocytów B pozwala na ocenę komórek w próbce i określenie, czy większość profili rearanżacji limfocytów B jest taka sama, czy też różni się od siebie. Informacje te, w połączeniu z występującymi objawami, wspomagają proces diagnostyczny lub ocenę uporczywości albo nawrotu chłoniaka.  

Według Amerykańskiego Towarzystwa Onkologicznego (ACS) około 85% chłoniaków nieziarniczych to właśnie chłoniaki z limfocytów B.

‍

Dalsze informacje znajdują się poniżej, w sekcji "Pytania i odpowiedzi".

‍

Badanie rearanżacji genów immunoglobulin limfocytów B wykonuje się jako pomoc w rozpoznaniu chłoniaków nieziarniczych z limfocytów B oraz w celu oceny przetrwałych w organizmie po leczeniu komórek nowotworowych, jak również w celu oceny nawrotu choroby.  

Istnieją różne rodzaje chłoniaków z limfocytów B. Mają inne cechy charakterystyczne, rokowanie oraz przewidywaną odpowiedź na leczenie. Do ich opisania wykorzystano kilka systemów klasyfikacji. Najnowszy z nich opracowała WHO (więcej na ten temat w artykule dotyczącym chłoniaka).

W procesie diagnostycznym chłoniaków z limfocytów B wykonuje się następujące badania:

• Morfologia krwi i obraz odsetkowy białych krwinek, w celu oceny liczby, rodzajów i dojrzałości białych krwinek. Wyniki mogą wykazać wzrost liczby limfocytów i/lub obecność nieprawidłowych limfocytów.  
• Ocena patomorfologiczna rozmazu krwi, materiału uzyskanego z biopsji szpiku kostnego, węzłów chłonnych i/lub innych tkanek. Próbki poddaje się ocenie mikroskopowej, której dokonuje specjalista, zazwyczaj patomorfolog lub histopatalog.
• Jeżeli zachodzą takie wskazania, wykonuje się immunofenotypowanie krwinek, komórek szpiku kostnego lub innych tkanek (np. powiększonego węzła chłonnego, czy guza). Badanie pozwala stwierdzić obecność lub brak określonych markerów na błonie komórkowej lub wewnątrz komórek. Najczęściej wykorzystywane markery noszą nazwę antygenów różnicowania komórkowego (CD) i są oznaczane kolejnymi numerami. Obecność lub brak obecności antygenów pomaga określić czy limfocyty B są sklonowane (monoklonalne) i ułatwia dalszą klasyfikację chłoniaka z limfocytów B.  

Nadmiar limfocytów B może mieć charakter łagodny lub złośliwy. Jeżeli na tym etapie nadal nie ma pewności co do charakteru populacji limfocytów, można wykonać badanie rearanżacji genów immunoglobulin limfocytów B.  

Badanie można również wykonać w celu oceny skuteczności leczenia chłoniaka, czyli wykrycia przetrwałych w organizmie komórek nowotworowych lub nawrotu choroby, jak również nieprzerwanej obecności nieprawidłowych monoklonalnych limfocytów B.  

‍

Badanie wykonuje się u pacjentów z objawami wskazującymi na chłoniaka, takimi jak:

• Co najmniej jeden powiększony lecz niebolesny węzeł chłonny – na przykład w obrębie klatki piersiowej, dołu pachowego, szyi, podbrzusza lub pachwin
• Przemęczenie
• Gorączka
• Poty nocne
• Niewyjaśniona utrata wagi
• Objawy neurologiczne mogące wskazywać udział ośrodkowego układu nerwowego

Wyniki morfologii krwi lub obrazu odsetkowego krwinek białych mogą być pierwszym sygnałem obecności nowotworu krwinek, kiedy objawy wczesnego stadium chłoniaka mogą nie występować, być nieswoiste lub mieć niewielkie natężenie.

Badanie można wykonać, kiedy wyniki innych testów wskazują na możliwość występowania chłoniaka i/lub gdy wyniki innych testów nie są jednoznaczne, na przykład:

• Podwyższona liczba limfocytów, szczególnie o nieprawidłowej budowie, w morfologii oraz rozmazie krwi
• Objawy chłoniaka w biopsji tkanki, płynie ustrojowym lub szpiku kostnym
• Gdy w immunofenotypowaniu (np. cytometrii przepływowej, immunohistochemii), grupowanie antygenów nie daje jednoznacznej odpowiedzi co do obecności chłoniaka z limfocytów B lub w celu potwierdzenia rozpoznania chłoniaka w oparciu o wynik histopatologii i immunofenotypowania

Badania można również zlecić w celu określenia skuteczności leczenia chłoniaka, tj. w celu wykrycia przetrwałych w organizmie komórek nowotworowych lub nawrotu choroby.

‍

Wyniki badań zazwyczaj interpretuje lekarz-patomorfolog/histopatolog, specjalizujący się w badaniach krwi, krwinek oraz komórek szpiku kostnego (hematolog). Wyniki należy interpretować w kontekście innych danych klinicznych, wyników innych badań takich jak immunofenotypowanie, z uwzględnieniem atutów i ograniczeń metody, którą wykonano badanie oraz ze znajomością wiedzy dotyczącej prawidłowej populacji limfocytów.

W przypadku wykrycia populacji klonalnych limfocytów B oraz spójnych wyników pozostałych badań, u pacjenta z dużym prawdopodobieństwem występuje chłoniak z limfocytów B.

Rodzaje chłoniaka, które można wykryć dzięki badaniu rearanżacji genów to między innymi:

• Przewlekła białaczka limfocytowa/chłoniak limfocytowy
• Chłoniak Burkitta
• Chłoniak rozlany z dużych limfocytów B
• Chłoniak grudkowy
• Białaczka włochatokomórkowa
• Chłoniak limfoplazmatyczny / makroglobulinemia Waldenstroma
• Chłoniak z komórek płaszcza
• Chłoniak strefy brzeżnej

Ujemny wynik testu nie zawsze wyklucza obecność chłoniaka. U chorego z chłoniakiem mogą nie występować rearanżacje genów immunoglobulin klonalnych limfocytów B. Wynik badania może również być ujemny jeżeli metoda nie jest wystarczająco czuła, aby wykryć rearanżacje lub jeżeli test nie wykrywa występujących u pacjenta mutacji limfocytów klonalnych.

‍

DNA limfocytów B zawiera określone obszary (geny), które kodują wytwarzanie przeciwciał (tzw. immunoglobulin). Geny immunoglobulin składają się z licznych przerywanych segmentów kodujących.  Wraz z rozwojem i dojrzewaniem limfocytów B, segmenty DNA podlegają kontrolowanej rearanżacji, w wyniku której każdy dojrzały limfocyt B otrzymuje niepowtarzalny profil rearanżacji.  Po ekspozycji organizmu na antygeny, takie j jak bakterie lub wirusy, geny immunoglobulin limfocytów B są poddawane nieodwracalnej rearanżacji w celu wytworzenia przeciwciał skierowanych przeciwko czynnikowi ryzyka. Jeżeli, na przykład pacjent miał kontakt z wirusem różyczki, niektóre z limfocytów B przekształcają się w komórki wytwarzające przeciwciała przeciwko różyczce. W przypadku ekspozycji na wirus  zapalenia wątroby typu B, niektóre z limfocytów B przekształcają się w komórki wytwarzające przeciwciała przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu B.

Organizm przechowuje w pamięci “schematy” przeciwciał i przy kolejnej ekspozycji na czynnik ryzyka może wykorzystać dany schemat w celu szybkiego wytworzenia znacznych ilości określonych przeciwciał. Oznacza to, że populacja dojrzałych limfocytów B jest zazwyczaj zróżnicowana (poliklonalna) i zawiera  wiele różnych rodzajów przeciwciał oraz czasowo zwiększającą się liczbę określonych przeciwciał niezbędnych do zapobiegania konsekwencjom ekspozycji. W takich warunkach ekspansja limfocytów B ma charakter poliklonalny, każdy klon zawiera niewiele komórek   i żaden z klonów nie jest dominujący.

W chłoniaku z limfocytów B dochodzi do klonowania się nieprawidłowych limfocytów B. Identyczne, (populacja monoklonalna) komórki nie funkcjonują prawidłowo, układ odpornościowy nie kontroluje ich replikacji,  i komórki  nie obumierają w sposób właściwy dla komórek prawidłowych. Dochodzi do akumulacji monoklonalnej populacji limfocytów B, które wypierają komórki prawidłowe i ostatecznie przenoszą się przez układ limfatyczny i krwionośny do innych węzłów chłonnych lub tkanek, w tym również do szpiku kostnego.

Wszystkie powstałe monoklonalne limfocyty B mają identyczny profil rearanżacji genów immunoglobulin. Klony neoplastyczne są zazwyczaj duże i dlatego komórki klonalne to dominujące limfocyty B obecne w zajętej tkance (np. węźle chłonnym, szpiku kostnym, krwi, płynie ustrojowym). Wykrycie dominującego profilu rearanżacji genów immunoglobulin często wskazuje na obecność populacji klonalnych limfocytów B. Pomaga to w rozpoznaniu chłoniaka z limfocytów B lub ocenie komórek nowotworowych przetrwałych po leczeniu lub nawrocie choroby.

‍

1. Jak często występują rearanżacje genów w limfocytach B?

Według Amerykańskiego Towarzystwa Onkologicznego (ACS), chłoniak nieziarniczy jest jednym z najczęściej występujących nowotworów w USA. ACS szacuje, że w roku 2017 zdiagnozowanych zostanie około 72 240 nowych przypadków, a liczba zgonów wyniesie 20 140.  

Jeżeli zawartość DNA w pierwszej próbce nie jest wystarczająca do wykonania testu, należy ponownie pobrać materiał do badania.  

Wykrycie rearanżacji genów immunoglobulin klonu komórek nie jest równoznaczne z obecnością chłoniaka z limfocytów B. U pacjenta z populacją klonalnych limfocytów B nie zawsze rozwija się nowotwór. Niewielkie populacje klonalnych limfocytów B mogą być obecne w stanach klinicznych takich jak choroby z autoimmunizacji, immunosupresja czy niedobory odporności. Oznacza to, że w populacji limfocytów pacjenta może występować jedna lub kilka grup klonalnych limfocytów B, nie powodując chłoniaka.

Z uwagi na możliwość uzyskania wyników fałszywie dodatnich lub fałszywie ujemnych, wyniki należy interpretować w kontekście innych informacji klinicznych i wyników pozostałych badań.

Ponieważ komórki plazmatyczne (występujące w węzałch chłonnych,  śledzionie i szpiku kostnym) są zróżnicowanymi limfocytami B, badania rearanżacji genów immunoglobulin wykonuje się również w nowotworach z komórek plazmatycznych, takich jak szpiczak mnogi i plazmocytowy.

2. Jak długo czeka się na wyniki?

Czas oczekiwania na wyniki zależy od laboratorium wykonującego badanie. Nie wszystkie laboratoria rutynowo wykonują to oznaczenie. Jeżeli próbka zostanie wysłana do laboratorium referencyjnego, czas oczekiwania na wynik może wynieść nawet kilkanaście dni

3. Czy wyniki testu mogą posłużyć do określenia przebiegu choroby nowotworowej?

Geny immunoglobulin limfocytów B nieprzerwanie przechodzą rearanżacje, co powoduje powstawanie niepowtarzalnych immunoglobulin. Taka forma rearanżacji jest prawidłowa. Geny immunoglobulin składają się z licznych, przerywanych segmentów kodujących. Wraz z rozwojem i dojrzewaniem limfocytów B, fragment DNA odpowiadający jednemu z genów rozpada się na kawałki. Po rearanżacji zachowane zostają tylko niektóre z fragmentów, które zostają połączone w określony sposób. Proces ten można porównać do kartki z wydrukowanymi instrukcjami, które składają się z kilku akapitów i setek wyrazów. Z kartki wybiera się kilka wyrazów, z których można utworzyć zdanie, a resztę wyrazów odrzuca się. Powstaje zdanie, które zachowuje sens, podobnie jak długa instrukcja – obydwie te struktury reprezentują „geny czynnościowe”. Nietrudno zauważyć, że z tych samych instrukcji można stworzyć wiele zdań. Analogicznie, proces adaptacji limfocytów B można wykorzystać w celu uzyskania większej liczby niepowtarzalnych rearanżacji genów limfocytów B.

‍

Na tej stronie

Testy:  
‍Morfologia
‍Rozmaz krwi obwodowej
‍Badanie chromosomów
‍

Choroby:
‍Białaczka‍
‍Choroby szpiku kostnego

Linki do stron obcojęzycznych:
‍American Cancer Society: Non-Hodgkin Lymphoma
National Cancer Institute: Lymphoma
MedlinePlus Medical Encyclopedia: Non-Hodgkin lymphoma
Leukemia & Lymphoma Society

‍