‍

Opis

Jeżeli nie występują objawy choroby, nie ma potrzeby wykonywania wielu badań przesiewowych u dzieci. Jednak zachowanie zdrowych przyzwyczajeń, takich jak zdrowe odżywianie czy aktywność fizyczna, może zapobiegać poważnym i kosztownym problemom zdrowotnym w przyszłości. Na przykład podjęcie działań zmierzających do zmniejszenia wagi dziecka z nadwagą lub otyłego zapobiega wystąpieniu cukrzycy i chorobie serca w wieku dorosłym.      
W menu powyżej podane są linki do artykułów dotyczących laboratoryjnych badań przesiewowych, których wykonanie zaleca się u dzieci. W artykułach tych zebrane są zalecenia wydane przez różne organizacje prozdrowotne, jednak nie wszystkie z tych zaleceń pokrywają się ze sobą. Dlatego też podczas rozmowy z lekarzem na temat wykonania badań należy wziąć pod uwagę stan zdrowia dziecka i występujące u niego czynniki ryzyka.      
Dalsze informacje na temat badań u dzieci można znaleźć w artykułach: Świetlana przyszłość: wytyczne dotyczące nadzorowania stanu zdrowia i niemowląt, dzieci i młodzieży. Przewodnik podręczny.      
Dalsze informacje dotyczące medycyny profilaktycznej i kroków, które można podjąć, aby zapewnić zdrowie sobie i swojej rodzinie znaleźć można w artykule Dobrostan i profilaktyka w erze odpowiedzialności pacjenta.

‍

Otyłość

Otyłość u dzieci stanowi w USA rosnący problem i dotyka około 17% dzieci i osób młodych. Konsekwencje zdrowotne otyłości są bardzo poważne, takie jak wzrost ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 i nadciśnienia, wysokie stężenie cholesterolu, choroby układu kostno-stawowego, bezdech senny oraz problemy społeczne i psychologiczne. Dzieci, które wchodzą z nadwagą w dorosłość są dotknięte większym ryzykiem poważnych problemów zdrowotnych takich jak choroby serca, udar i niektóre rodzaje nowotworów.  

Zalecenia

Amerykańska Akademia Pediatryczna (AAP) zaleca rutynowe badania przesiewowe w kierunku otyłości u dzieci od 2. roku życia. Co najmniej raz w roku dziecko powinno zostać zważone w gabinecie lekarskim. Są to zalecenia Federalnej Komisji specjalistów, reprezentującej 15 amerykańskich organizacji prozdrowotnych, w tym również AAP. Przy ustalaniu percentyla, w którym znajduje się wskaźnik masy ciała (BMI) bierze się pod uwagę masę ciała i wzrost dziecka. BMI jest narzędziem przydatnym w ocenie masy tkanki tłuszczowej w organizmie.

• Nadwaga: Dziecko z nadwagą (którego BMI zawiera się w zakresie pomiędzy 85. a 94. percentylem na standardowych tabelach wzrostu) znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka.
• Otyłość: Dziecko otyłe (BMI powyżej 94. percentyla na standardowych tabelach wzrostu) znajduje się w grupie znacznego ryzyka.  

Amerykańska organizacja zajmująca się profilaktyką (USPSTF) w poprawionych wytycznych z roku 2010 zaleca lekarzom wykonywanie badań przesiewowych w kierunku otyłości u dzieci i młodzieży w wieku 6 – 18 lat i promowanie zdrowego trybu życia w celu zmniejszenia masy ciała. Organizacja ta uznaje BMI za akceptowalną metodę określenia nadwagi i definiuje pojęcia „nadwaga” i „otyłość” zgodnie z powyższym.
Nadwaga jest najczęstszym problemem odnotowywanym przez pediatrów. Podczas każdej wizyty kontrolnej lekarz powinien omówić z rodzicami sposób odżywiania się dziecka i jego aktywność fizyczną. Należy również wziąć pod uwagę historię otyłości, cukrzycy typu 2. i nadciśnienia w rodzinie oraz fizyczne pomiary, których może dokonać lekarz. Celem jest zapobieganie i rozwiązywanie problemów związanych z nadwagą i otyłością poprzez ich rozpoznanie i wczesne podjęcie działań, takich jak wprowadzenie odpowiedniej diety i ćwiczeń fizycznych, aby osiągnąć prawidłowy wskaźnik BMI.      
Wyliczenie masy ciała u dziecka musi być dokładne i odnosić się do odpowiedniej tabeli wzrostu. Pediatra udziela wszelkich informacji, lecz kalkulator na stronie internetowej CDC (podany w linkach poniżej) może pomóc w ustaleniu, czy zachodzi ryzyko wystąpienia nadwagi u dziecka.

‍

Linki do stron obcojęzycznych:

HealthyChildren.org: Obesity
Centers for Disease Control and Prevention: BMI Percentile Calculator for Child and Teen

Cukrzyca

Według danych Amerykańskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób w 2010 roku w USA na cukrzycę chorowało około 215 tysięcy młodych osób poniżej 20. roku życia. Wprawdzie u dzieci poniżej 10. roku życia cukrzyca typu 2. nadal występuje stosunkowo rzadko, jednak – według danych Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego (ADA) w ciągu ostatnich dziesięciu lat odnotowano dramatyczny wzrost przypadków, szczególnie wśród mniejszości etnicznych.      
Rozwój cukrzycy w dzieciństwie oznacza znacznie większe prawdopodobieństwo częstych wahań stężenia glukozy u pacjenta. Powoduje to wzrost ryzyka poważnych problemów zdrowotnych w młodym wieku, takich jak choroby serca, niewydolność nerek, ślepota i amputacja stóp spowodowana uszkodzeniem nerwów.  

Czynniki ryzyka      

Nadwaga, otyłość i brak aktywności fizycznej to czynniki sprzyjające rozwojowi cukrzycy. W USA stanowią one problem na skalę krajową. Specjaliści do spraw zdrowia publicznego wdrażają programy mające na celu edukację Amerykanów w zakresie zapobiegania cukrzycy i jej poważnym powikłaniom. Rodzice i dzieci powinni zdawać sobie sprawę z tego, że prawidłowe nawyki żywieniowe oraz aktywność fizyczna zmniejszają ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2. oraz powiązanych z nią chorób w późniejszym okresie życia.      
ADA ostrzega, że młody człowiek z nadwagą – definiowaną jako współczynnik masy ciała (BMI) przekraczający 85 percentyl dla płci i wieku lub waga przekraczająca 85 percentyl dla danego wzrostu, albo waga przekraczająca 120% wagi właściwej dla wzrostu – i dwoma innymi znanymi czynnikami ryzyka, ma duże prawdopodobieństwo zachorowania na cukrzycę typu 2. Czynniki ryzyka są następujące:

• Cukrzyca typu 2. u osoby blisko spokrewnionej      
• Pochodzenie afroamerykańskie, latynoskie, indiańskie, azjatyckie lub z wysp Pacyfiku      
• Objawy lub choroby związane z insulinoopornością, takie jak rogowacenie ciemne, nadciśnienie, dyslipidemia lub zespół policystycznych jajników      
• Cukrzyca lub cukrzyca ciążowa u matki biologicznej
            

Zalecenia      

Amerykańskie Stowarzyszenie Diabetologiczne (ADA) wydało następujące zalecenia dotyczące badań przesiewowych:

• U osoby młodej z nadwagą, u której występują co najmniej dwa dodatkowe czynniki ryzyka, badania przesiewowe w kierunku cukrzycy należy wykonywać co trzy lata, począwszy od 10. roku życia lub od rozpoczęcia pokwitania, jeżeli nastąpi to wcześniej.          
• Za właściwe uważa się badania przesiewowe takie jak A1c, poziom glukozy na czczo lub dwugodzinny test tolerancji glukozy 75g.

Linki do stron obcojęzycznych  

KidsHealth.org: Kids – Diabetes Center
American Diabetes Association

    ‍

Wysokie stężenie cholesterolu

Począwszy od dzieciństwa, woskowata substancja o nazwie cholesterol oraz inne tłuszcze noszące nazwę lipidów zaczynają odkładać się w tętnicach i twardnieć, zamieniając się w blaszkę miażdżycową zwężającą światło tętnic. U osób dorosłych powstawanie blaszki miażdżycowej i towarzyszące temu problemy zdrowotne dotyczą nie tylko tętnic doprowadzających krew do mięśnia sercowego, lecz również tętnic w całym organizmie (stan ten nosi nazwę miażdżycy). W USA główną przyczyną zgonów zarówno u kobiet jak i u mężczyzn są choroby serca, a stężenie cholesterolu we krwi ma ogromny wpływ na ryzyko ich wystąpienia.      
Istnieje coraz więcej dowodów na to, że procesy biologiczne poprzedzające atak serca i chorobę sercowo-naczyniową rozpoczynają się w dzieciństwie, mimo że nie powodują objawów ani wystąpienia choroby wcześniej niż w średnim wieku. Jako środki zapobiegające chorobom serca u dorosłych, specjaliści zalecają utrzymywanie aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania już w dzieciństwie i młodości – w szczególności dotyczy to ograniczenia spożywania produktów o wysokiej zawartości cholesterolu, spożywania tłuszczów nasyconych i tłuszczów trans.

Zalecenia      

W celu rozpoczęcia wcześniejszych działań zapobiegających chorobom sercowo-naczyniowym Amerykańska Akademia Pediatryczna (AAP) w roku 2011 wydała nowe wytyczne zalecające rutynowe przesiewowe oznaczenia lipidów, w tym cholesterolu u dzieci. Profil lipidowy zazwyczaj składa się z następujących oznaczeń: cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL i triglicerydy. Cholesterol nie-HDL można wyliczyć poprzez odjęcie wartości HDL-C od wyniku oznaczenia cholesterolu całkowitego.
AAP w szczególności zaleca:

Dzieci w wieku 2-8 lat:

• Brak konieczności wykonywania rutynowych badań przesiewowych, jeżeli u dziecka nie występują czynniki ryzyka.          
• W przypadku występowania czynników ryzyka zaleca się wykonanie profilu lipidowego na czczo dwukrotnie w tym przedziale wiekowym.

Dzieci w wieku 9-11 lat  

• Uniwersalne badania przesiewowe; nawet w przypadku braku czynników ryzyka zaleca się wykonanie profilu lipidowego bez konieczności pozostawania na czczo.          
• Jeżeli wyniki są niepokojące zaleca się wykonanie profilu lipidowego na czczo dwukrotnie w tym przedziale wiekowym.

Zalecenia dla młodzieży powyżej 12. roku życia - patrz zakładka Badania przesiewowe - młodzież w wieku 13-18 lat.      

AAP zaleca, aby u dzieci z nieprawidłowym poziomem lipidów wprowadzić zmiany trybu życia, takie jak zwiększenie aktywności fizycznej. Jeżeli stężenie lipidów nie ulega zmianom wskutek zmian trybu życia może zachodzić konieczność wprowadzenia leków. W takiej sytuacji należy wspólnie z pediatrą ustalić odpowiedni plan leczenia.

‍

Czynniki ryzyka

Historia choroby w rodzinie: Ryzyko u dziecka wzrasta, jeżeli jedno z rodziców, dziadków, wujków/ciotek lub rodzeństwa ma podwyższone stężenie cholesterolu lub jeżeli w rodzinie występowały przypadki choroby sercowo-naczyniowej (przed ukończeniem 55. roku życia u krewnego płci męskiej lub 65. roku życia u krewnej płci żeńskiej).          

Zdrowie osobiste: Ryzyko u dziecka wzrasta również w przypadku:

• Nadwagi lub otyłości          
• Diety bogatej w tłuszcze, szczególnie nasycone lub trans          
• Niewielkiej aktywności fizycznej lub jej braku          
• Cukrzycy lub nadciśnienia          
• Występowania innej choroby stanowiącej umiarkowane lub wysokie ryzyko          
• Palenia tytoniu

‍

Linki do stron obcojęzycznych:

American Heart Association: Hey Kids, Learn About Cholesterol
KidsHealth.org: Cholestero‍

‍

Zatrucie ołowiem

Ołów jest metalem, który dawniej był jednym ze składników farb oraz paliwa, był wykorzystywany do produkcji rur wodociągowych oraz jako stop lutowniczy do puszek z konserwami. Wprawdzie użytkowanie w takich celach zostało zabronione, jednak w wielu domach zbudowanych przed rokiem 1978 nadal obecne są pozostałości farb ołowiowych, pył ołowiowy oraz woda skażona ołowiem. Ołów może być również obecny w gruncie, na którym postawione są takie domy oraz w gruntach przylegających do szos. U dzieci, które mieszkają, bawią się, lub przebywają w takim środowisku zachodzi ryzyko wdychania lub połknięcia skażonego pyłu, wody, odprysków farb oraz pożywienia. Inne lokalne źródła ołowiu mogą znajdować się w pobliżu obszarów przemysłowych lub produkcyjnych.      
Ekspozycja małego dziecka na ołów może prowadzić do uszkodzenia mózgu i innych narządów oraz powodować problemy behawioralne i opóźnienie w rozwoju. Do zatrucia dochodzi zazwyczaj we wczesnym dzieciństwie. W większości przypadków, ekspozycja nie powoduje zmian cech fizycznych a zaburzony rozwój funkcji poznawczych może pozostać niezauważony aż do czasu rozpoczęcia edukacji szkolnej.      
Wiele dzieci w Stanach Zjednoczonych poddawanych jest badaniom przesiewowym w kierunku zatrucia ołowiem we wczesnym dzieciństwie (w wieku około 2 lat). Podwyższone stężenie ołowiu we krwi jest objawem znacznej ekspozycji na ołów. Wypełnienie prostego kwestionariusza pomaga lekarzowi stwierdzić, czy dziecko znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka. Mimo tego wiele dzieci z tej grupy nigdy nie zostało poddanych badaniom przesiewowym. Według Amerykańskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (CDC) w Stanach Zjednoczonych stężenie ołowiu we krwi przekracza 10 mikrogramów na decylitr (μg/dl) u około 250 000 dzieci w wieku pomiędzy 1 – 5 lat. Do niedawna przy takim stężeniu CDC zalecało podjęcie działań publicznych. Jednak obecnie CDC odnotowało, że brak jest wyraźnej granicy, poniżej której nie ma ryzyka wystąpienia szkodliwych skutków ekspozycji. W roku 2012 Komisja Doradcza ds. Zapobiegania Zatruciu Ołowiem u Dzieci, (ACCLPP) będąca organem CDC, przedstawiła zalecenia, według których próg stężenia ołowiu we krwi należy obniżyć do 5 μg/dl z powodu rosnącej liczby dowodów na szkodliwe działanie nawet najmniejszych ilości tego pierwiastka. CDC ogłosiła akceptację tych zaleceń w maju 2012.

‍

Zalecenia

Obecnie stężenie ołowiu monitoruje się na poziomie lokalnym w oparciu o standardy stanowe i krajowe. CDC zaleca, aby każdy stan opracował plan identyfikacji dzieci, które mogły przejść ekspozycję na ołów. W niektórych stanach co najmniej jednorazowemu badaniu poddawane jest każde dziecko, w innych uwaga skierowana jest na dzieci zamieszkujące starsze dzielnice, które obciążone są większym ryzykiem. Niektóre lokalne departamenty zdrowia zalecają wykonywanie badań przesiewowych we krwi u młodszych dzieci, lecz w niektórych stanach nie opracowano żadnych planów w tym zakresie.    

Amerykańska Akademia Pediatryczna (AAP) zaleca, aby proponować badania przesiewowe przynajmniej w następujących przypadkach:         

• U każdego dziecka objętego opieką medyczną Medicaid w wieku 1 roku, a następnie powtórzyć badanie w wieku dwóch lat          

W przypadku dzieci nieobjętych opieką medyczną Medicaid, AAP zaleca również przestrzeganie zaleceń lokalnych dotyczących badań przesiewowych, a jeżeli takowe nie występują, lekarze powinni rozważyć wykonanie takich badań u wszystkich dzieci przynajmniej jednokrotnie w wieku 2 lat, lub również w wieku 1 roku, o ile nie ma pewności, że ekspozycję na ołów można wykluczyć.   Zarówno CDC jak i AAP zalecają również, aby lekarze oraz stanowe programy badań przesiewowych rozpatrzyli badanie dzieci, których rodzice mają styczność z ołowiem oraz dzieci uchodźców, imigrantów i urodzone poza Stanami Zjednoczonymi, po przyjeździe do USA.

‍

Linki do stron obcojęzycznych:‍

Centers for Disease Control and Prevention: Lead - Prevention Tips
KidsHealth: Lead Poisoning
MayoClinic: Lead exposure: Tips to protect your child

‍

Gruźlica

Gruźlica to choroba zakaźna wywoływana przez prątki gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis). Atakuje przede wszystkim płuca, lecz może również zająć inne narządy. Przenosi się drogą kropelkową poprzez wydzieliny dróg oddechowych, takie jak plwociny lub substancje uwalniane podczas kaszlu, kichania, śmiania się lub oddychania.      
U większości osób zakażonych M. tuberculosis obecność prątków ogranicza się do kilku komórek w płucach, gdzie pozostają one nieaktywne. Taki rodzaj ukrytej infekcji nie powoduje rozwoju choroby ani zakażania innych. W większości przypadków zakażenie nie przeradza się w aktywną formę choroby - gruźlicę. Jednak u niektórych osób, w szczególności, jeżeli osłabiony jest układ odpornościowy, może dojść do rozwoju aktywnej formy gruźlicy. U osób zarażonych wirusem HIV ryzyko zachorowania jest znacznie większe. Przyczyną do niepokoju są lekooporne prątki gruźlicy, niereagujące na zwyczajowo przepisywane antybiotyki.      
Gruźlica jest jedną z najgroźniejszych chorób na świecie, chociaż w Stanach Zjednoczonych występuje dosyć rzadko. Zagraża przede wszystkim osobom z grupy podwyższonego ryzyka i właśnie tej grupy dotyczą zalecenia odnośnie badań przesiewowych.      
W Polsce szczepienie przeciwko gruźlicy szczepionką BCG jest obowiązkowe i jest wykonywane w pierwszej dobie życia noworodka. Jeżeli z dokumentacji medycznej dziecka wynika, że nie zostało zaszczepione szczepionką BCG, podaje się śródskórnie jedną dawkę szczepionki. Szczepienie dziecka można wykonać nie później niż do ukończenia przez niego 15 roku życia.        

Zalecenia      

Amerykańska Akademia Pediatryczna (AAP) zaleca aby wykonywać skórną próbę tuberkulinową u dzieci, które:        

• pozostawały w kontakcie z osobami, u którego stwierdzono aktywną formę choroby lub podejrzewano gruźlicę      
• są imigrantami z kraju, w którym gruźlica występuje stale lub okresowo      
• jeżeli informacje kliniczne lub wynik prześwietlenia klatki piersiowej wskazuje na obecność gruźlicy

Oprócz tego zaleca się coroczne wykonywanie skórnych prób tuberkulinowych u dzieci z HIV lub mieszkających z osobą chorą na HIV. Wykonywanie badań co dwa lub trzy lata zaleca się u dzieci przebywających w kontakcie z osobami wysokiego ryzyka, a w wieku 4 do 6 lat u dzieci mieszkających na terenach objętych gruźlicą, u dzieci podróżujących do krajów, w których występuje gruźlica oraz u dzieci, których rodzice emigrowali z krajów, w których występuje gruźlica.           

Linki do stron obcojęzycznych

CDC: Tuberculosis (TB) in Children in the United States
HealthyChildren.org (AAP): Tuberculosis in Children

‍

‍

Źródła wykorzystane w niniejszym artykule są dostępne tutaj.