Jako badanie przesiewowe w celu wykrycia ekspozycji na ołów.

U dzieci rocznych i w wieku dwóch lat jako element programu badań przesiewowych w kierunku narażenia na kontakt z ołowiem. Może zaistnieć potrzeba wykonywania badań dodatkowych w wieku od 1,5 do 6 roku życia u dzieci w grupie podwyższonego ryzyka lub jeżeli wykonywany zawód lub hobby może powodować ekspozycję pacjenta lub jego rodziny na kontakt z ołowiem; u osób z objawami wskazującymi na zatrucie ołowiem

Próbka krwi pobrana z żyły łokciowej lub z opuszki palca albo z pięty (u niemowląt).

Próbka krwi pobrana z żyły łokciowej. Czasami próbkę pobiera się z opuszki palca (lub pięty u niemowląt). W przypadku, gdy wynik oznaczenia krwi pobranej z opuszki palca jest nieprawidłowy należy zlecić pobranie krwi z żyły w celu potwierdzenia wyniku.

Nie

Oznacza się aktualne stężenie ołowiu we krwi. Ołów jest miękkim metalem występującym w środowisku. Jego wdychanie lub połknięcie może spowodować uszkodzenie mózgu, innych narządów i układu nerwowego. Nawet niskie stężenia spowodować mogą nieodwracalne zmiany, nie dając widocznych objawów. U niemowląt ołów spowodować może trwałe zaburzenia poznawcze, zaburzenia zachowania i opóźnienie rozwoju. W wyniku ekspozycji na ołów może dojść do osłabienia, niedokrwistości, mdłości, utraty wagi, przemęczenia, bólów głowy, żołądka i nerek, zaburzenie pracy układu nerwowego i rozrodczego. Ołów może zostać przekazany przez matkę nienarodzonemu dziecku i może spowodować poronienie lub przedwczesny poród.

W przeszłości, ołów stosowany był w produkcji farb, paliwa, rur kanalizacyjnych oraz innych przedmiotów domowego użytku np. do lutowania puszek z konserwami. Wprawdzie w USA ograniczono stosowanie ołowiu w tych celach, jednak jest on nadal wykorzystywany w wielu produktach oraz procesach przemysłowych zarówno w USA jak i na świecie. W budynkach budowanych przed rokiem 1978 zazwyczaj stosowano farby na bazie ołowiu przez co znajduje się w nich pył ołowiowy. Dotyczy to w szczególności domów budowanych przed rokiem 1950. Ziemia, na której postawiono te domy może być również skażona ołowiem.

Dzieci poniżej szóstego roku życia są najbardziej narażone na kontakt z ołowiem ze względu na odruch wkładania rąk do buzi oraz wyższy współczynnik wchłaniania. Ołów dostaje się do ich organizmów przez połykanie pyłu ołowiowego lub odprysków farby, wdychanie pyłu, wkładanie do buzi i żucie przedmiotów zawierających ołów lub zanieczyszczonych ołowiem i/lub poprzez spożywanie skażonego pożywienia lub wody. Do ekspozycji na ołów u osób dorosłych dochodzi zazwyczaj w związku z wykonywanym zawodem lub hobby. Dzieci osób pracujących z ołowiem narażone są na kontakt ze skażonymi ubraniami roboczymi rodziców.

Oznaczenie wykonuje się w celu oceny stężenia ołowiu we krwi w momencie pobrania próbki. Stosowane jest jako badanie przesiewowe w kierunku ekspozycji na ołów w szkodliwych ilościach. Oznaczenie może również zostać zlecone w celu monitorowania skuteczności leczenia oraz w celu potwierdzenia spadku stężenia ołowiu w organizmie po upływie czasu.

Zgodnie z przyjętymi standardami oznaczanie stężenia ołowiu w celu monitorowania wykonywane jest w USA w laboratoriach lokalnych w danym mieście. Amerykańskie Centra Zapobiegania i Kontroli Chorób (CDC), Amerykańska Akademia Pediatryczna (AAP) oraz wiele innych organizacji wydaje zalecenia dotyczące badań przesiewowych w kierunku ekspozycji na ołów u dzieci. Zalecenia odnośnie badań oraz definicje patologicznego stężenia ołowiu we krwi uległy znacznym zmianom na przestrzeni ostatnich 45 lat. W roku 1991 CDC stwierdziło, że poprzednio ustalone wartości były zbyt wysokie i w 1997 roku dopuszczalne stężenie ołowiu we krwi u dzieci obniżono z 25 do 10 mikrogramów na decylitr (µg /dl). W roku 2012 Komitet Doradczy CDC ds. Zapobiegania Zatruciu Ołowiem u Dzieci (ACCLPP) zalecił dalsze obniżenie tych wartości do poziomu 5 µg /dl – wniosek ten nie został jeszcze przyjęty i jest nadal rozpatrywany. W Polsce uruchomiono w roku 2011 kilka Poradni Monitoringu Środowiskowego oraz rozpoczęto prowadzenie Programu Promocji Zdrowia. Stężenie ołowiu oznaczane jest w Instytucie Medycyny Pracy dysponującym odpowiednim sprzętem.

Stężenie ołowiu we krwi monitoruje się również u osób mających styczność z ołowiem w pracy. Badanie stosowane jest w celu oceny przewlekłego kontaktu z ołowiem. Czasami zleca się również oznaczenie protoporfiryny cynkowej (ZPP). Poziom ZPP wzrasta, kiedy ołów zaczyna upośledzać wytwarzanie czerwonych krwinek. Oznaczenie to nie jest na tyle czułe, aby stosować je w celach przesiewowych u dzieci, jednak może być stosowane w celu oceny średniej ekspozycji na ołów u osób dorosłych w okresie poprzednich kilku tygodni.

Badania przesiewowe u dzieci

Opublikowane w 1979 roku w USA wytyczne CDC dotyczące badania dzieci w kierunku obecności ołowiu oraz opublikowane w 2002 wytyczne dotyczące opieki nad dziećmi, u których stwierdzono podwyższone stężenie ołowiu we krwi zalecają, aby każdy stan amerykański opracował plan mający na celu wykrywanie, które dzieci mogły być narażone na kontakt z ołowiem. CDC i AAP zalecają, aby badania przesiewowe wykonywać przynajmniej u:

• wszystkich dzieci uprawnionych do korzystania z opieki medycznej oraz dzieci z rodzin objętych opieką społeczną. Badanie powinno być wykonane u dzieci rocznych i ponownie w wieku dwóch lat.
• dzieci w wieku 3-6 lat znajdujących się w grupie ryzyka, które nie były poprzednio badane w tym kierunku.
• dzieci, które mieszkają lub często przebywają w domach zbudowanych przed rokiem 1950 lub przed rokiem 1978, jeżeli w domu takim wykonano lub wykonuje się remont lub przebudowę.
• dzieci, u których rodzeństwa lub bliskich kolegów stwierdzono zatrucie ołowiem.

W celu zapoznania się z wytycznymi dotyczącymi badań przesiewowych w zależności od ryzyka w danym regionie należy skontaktować się z miejscowym ośrodkiem zdrowia.

CDC i AAP zalecają, aby rozważyć możliwość wykonania badań przesiewowych u dzieci, których rodzice stykają się z ołowiem w pracy, jak również, aby u dzieci imigrantów, uchodźców oraz dzieci urodzonych w innych krajach wykonywać badania po wjeździe do USA.

Opieka nad dziećmi z podwyższonym stężenie ołowiu we krwi

Z racji tego, że próbki krwi z opuszki palca mogą podczas pobrania ulec zanieczyszczeniu, podwyższony wynik uzyskany z tego rodzaju próbki należy potwierdzić badaniem wykonanym z próbki krwi żylnej. Oznaczenie potwierdzające wykonuje się zazwyczaj tydzień do miesiąca po pierwszym badaniu. Kolejne badania kontrolne stosowane są w celu monitorowania, jak długo podwyższone stężenie ołowiu utrzymuje się we krwi i zalecane są, jeżeli stężenie to przekraczać będzie 10 µg /dl. W przypadku dzieci, u których stężenie ołowiu uporczywie utrzymuje się na poziomie powyżej 15-19 µg /dl (przez okres co najmniej trzech miesięcy) oraz dzieci, u których wynik pierwszego oznaczenia przekraczał 20 µg /dl należy dokonać oceny środowiska, w którym przebywają aby wykryć źródło ekspozycji na ołów.

Badania przesiewowe u dorosłych

Oznaczenia stężenia ołowiu we krwi można zlecić u osób, które pracują w miejscach zagrożonych skażeniem ołowiem. Rodziny takich osób również można poddać badaniom przesiewowym, ponieważ ołów może zostać przeniesiony do domu na ubraniach. Badania te zgodne są z prawem federalnym i stanowym w USA dotyczącym szkodliwych warunków pracy.

Nie opracowano jeszcze ogólnokrajowych wytycznych dotyczących wykonywania badań przesiewowych w kierunku zawartości ołowiu we krwi u dorosłych, tak jak ma to miejsce w przypadku dzieci. Kliniczne wartości odcięcia różnią się obecnie pomiędzy różnymi stanami USA. Według amerykańskiego programu monitorowania stężenia ołowiu we krwi u dorosłych (ABLES), opracowanego przez CDC należy dążyć do zmniejszenia stężenia ołowiu we krwi u wszystkich osób dorosłych do wartości nie przekraczającej 25 µg /dl.

Osoby dorosłe zatrudnione w dziedzinach przemysłu, w których występuje kontakt z ołowiem, jak hutnictwo, pokrywanie ołowiem, naprawy samochodowe oraz budownictwo, powinny być objęte badaniami przesiewowymi na obecność ołowiu. Osoby, których hobby związane jest z używaniem farb na bazie ołowiu, ceramiką lub benzyną powinny również zostać poddane badaniu. Lista zawodów mogących narazić na kontakt z potencjalnie wysokim stężeniem ołowiu znajduje się w ustępie dotyczącym zatrucia ołowiem.

Amerykańska Agencja do spraw Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Miejscu Pracy (OSHA) opracowała zasady monitorowania stężenia ołowiu w miejscu pracy. Zgodnie z wymaganiami OSHA program monitorowania stężenia ołowiu we krwi u pracowników powinno wprowadzać się w zależności od wstępnych wyników monitorowania powietrza. Jeżeli na przykład początkowy wynik badania u pracownika przekracza 40 µg /dl, badania należy wykonywać co dwa miesiące dopóki dwa kolejne badania nie wykażą stężenia poniżej 40 µg /dl. Wyższe stężenie wskazuje na konieczność uważnego monitorowania.

Rozpoznanie

Zarówno u dzieci jak i u dorosłych oznaczenie stężenia ołowiu może zostać zlecone, jeżeli objawy wskazują na możliwość zatrucia ołowiem. Objawy te nie są swoiste – może to być przemęczenie, zmienność nastrojów, mdłości, długotrwałe zaburzenia pracy żołądka, bóle głowy, drgawki, utrata masy ciała, neuropatia obwodowa, niedokrwistość, bezpłodność, encefalopatia, utrata pamięci, atak padaczkowy i śpiączka. U wielu dzieci objawy nie występują w czasie kontaktu z ołowiem, ale mimo to mogą u nich wystąpić nieodwracalne uszkodzenia organizmu. Wykonanie oznaczenia ołowiu należy rozważyć u dzieci z zaburzeniami wzrostu, niedokrwistością, bezsennością, utratą słuchu oraz zaburzeniami mowy lub uwagi.

‍

Im wyższy wynik tym większa zawartość ołowiu we krwi, jednak wartość ta nie musi odzwierciedlać całkowitej zawartości ołowiu w organizmie. Spowodowane jest to przemieszczaniem się ołowiu z płuc i przewodu pokarmowego do krwi i innych narządów a następnie stopniowym usuwaniem go z krwi i innych narządów i przechowywaniem w tkankach takich jak kości i zęby. Poziom stanowiący zagrożenie zależny jest od wieku i stanu zdrowia pacjenta, ilości ołowiu oraz czasu trwania ekspozycji. Styczność z ołowiem jest szkodliwa dla wszystkich, lecz dzieci są mniej odporne na jej skutki. Celem rządu amerykańskiego było spowodowanie, aby do roku 2010 stężenie ołowiu we krwi żadnego dziecka nie przekraczało 10 µg /dl, a większe wartości skutkować powinny monitorowaniem stanu zdrowia dziecka. Aktualne badania sugerują, że jakakolwiek obecność ołowiu we krwi, nawet nieprzekraczająca 10 µg /dl, nie jest bezpieczna u dzieci i może wywołać zaburzenia poznawcze. W związku z tym na początku roku 2012 Komitet Doradczy CDC ds. Zapobiegania Zatruciu Ołowiem u Dzieci (ACCLPP) zalecił obniżenie dopuszczalnego stężenia ołowiu we krwi u dzieci z 10 do 5 µg /dl. Zalecenia te są nadal rozpatrywane przez CDC oraz Amerykański Departament Zdrowia i Usług Społecznych.

Przyjmuje się, że u osób dorosłych, za wyjątkiem kobiet ciężarnych, dopuszcza się stężenie ołowiu we krwi nie przekraczające 25 µg /dl. Pracownik, u którego stężenie ołowiu przekracza 45 µg /dl musi zostać odsunięty od pracy związanej z ołowiem do czasu, kiedy wartość ta nie spadnie ona poniżej 40 µg /dl. Odsunięcie pracownika od pracy z ołowiem jest również wskazane, jeżeli wykazuje on objawy zatrucia ołowiem przy stężeniu nieprzekraczającym 70 µg /dl. Ze względu na to, że ołów przedostaje się wraz z krwią do płodu, kobiety w ciąży muszą ograniczać styczność z ołowiem tak, aby stężenie ołowiu we krwi było jak najbliższe zeru, a na pewno nie przekraczało 10 µg /dl.

Większość specjalistów uważa, że dziecku, u którego stężenie ołowiu przekracza 45 µg /dl, należy podać w szpitalu preparat wiążący ołów, o ile pacjent nie cierpi na encefalopatię. Stężenie ołowiu we krwi przekraczające 70 µg /dl zarówno u dzieci jak i u dorosłych wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej.

W przypadku dzieci z podwyższonym poziomem ołowiu we krwi, należy zbadać dom oraz środowisko, w którym przebywają, na obecność ołowiu. Należy również przebadać inne osoby zamieszkujące z dzieckiem. Jeżeli nie usunie się lub nie zmniejszy źródła ołowiu w otoczeniu, istnieje duże prawdopodobieństwo, że jego stężenie we krwi ponownie wzrośnie.

Zatrucie ołowiem jest bardziej szkodliwe dla dzieci, ze względu na to, że ich mózg i inne narządy nadal się rozwijają. Dorośli szybciej wracają do zdrowia po spożyciu ołowiu. Jeżeli zachodzi podejrzenie, że dziecko jest w grupie ryzyka, należy je jak najszybciej przebadać. Ołów interferuje z wchłanianiem żelaza, więc dzieci z podwyższonym stężeniem ołowiu we krwi należy również przebadać pod kątem niedoborów żelaza.

Każdy organizm wydala ołów w inny, swoisty dla siebie sposób, w związku z tym badania laboratoryjne są jedynie częścią obrazu w przypadku zatrucia. Pacjentów należy uważnie obserwować i poddawać badaniom.

Lekarze powinni również być świadomi tego, że pewne obrzędy ludowe związane są ze spożywaniem gleby, co może zwiększyć ryzyko kontaktu z ołowiem. Szczególnie leki ludowe przygotowywane przez ludność napływową z Azji południowo-wschodniej mogą stanowić potencjalne źródło spożycia ołowiu. Innymi potencjalnymi źródłami ołowiu są importowane potrawy, słodycze, kosmetyki, biżuteria, miedziane klucze oraz zabawki I przedmioty domowego użytku zawierające ołów pomalowane farbami ołowiowymi.

1. Jakie produkty w USA oprócz farb i ceramiki nadal zawierają ołów?

Produkty, które nadal zawierają ołów to między innymi akumulatory samochodowe, stopy lutownicze, niektóre rury, amunicja, pokrycia dachu, farby przemysłowe, niektóre materiały z PVC, winylu i plastiku oraz przedmioty miedziane takie jak klucze, biżuteria oraz materiały chroniące przed promieniowaniem rentgenowskim.

2. W jaki sposób dochodzi do ekspozycji na ołów? Czy dotykanie tych wyrobów spowoduje wzrost stężenia ołowiu we krwi?

Trzymanie w ręku przedmiotu zawierającego ołów nie spowoduje zatrucia. Ołów występuje głównie w formie związków nieorganicznych i niezbyt dobrze przenika przez skórę. Zatrucie może być wywołane wdychaniem lub połknięciem pyłu zawierającego ołów. Przykładowe sytuacje mogące prowadzić do zatrucia ołowiem to:

dotykanie powierzchni pokrytych pyłem ołowianym a następnie przenoszenie ich do ust na palcach, pożywieniu lub zabawkach

dziecko, które rękami lub ustami dotyka parapetów w domu zbudowanym przed rokiem 1978 a następnie połyka pył ołowiany lub odpryski

wdychanie pyłu podczas remontu domu zbudowanego przed rokiem 1978, szczególnie jeżeli w użyciu są urządzenia do ścierania powierzchni lub inne, powodujące powstawanie pyłu zanieczyszczonego ołowiem

spożywanie owoców i warzyw uprawianych w zanieczyszczonej ołowiem ziemi wokół fundamentów starych domów lub garaży, w ziemi skażonej benzyną ołowiową w okolicach starych szos, jak również na opuszczonych terenach przemysłowych

spożywanie wody z instalacji ołowianej – częściej spotykane na wschodnim wybrzeżu USA

połknięcie śrutu, obciążników do zasłon lub zabawek ołowianych, które następnie pozostają w organizmie

wdychanie oparów z palących się elementów drewnianych pokrytych farbą ołowiową lub pojemników na akumulatory wrzuconych do kominka.

3. Jakie zawody mogą spowodować kontakt z ołowiem?

Prace i zawody, których wykonywanie może narazić pracowników i ich rodziny na kontakt z ołowiem to między innymi:

lutowanie ołowiem

budownictwo

spawanie stali

remonty mostów

praca na strzelnicy – instruktorzy i sprzątacze

renowacja starych domów

odlewnictwo

odzyskiwanie metali

wytwarzanie witraży

stosowanie ołowianej emalii w ceramice

malowanie powierzchni metalowych

mechanika samochodowa

elektryka

prace przy okablowaniu.

4. W jaki sposób można chronić siebie i bliskich przed kontaktem z ołowiem?

W domu wybudowanym przed rokiem 1978 należy:

założyć, że w domu znajdują się elementy ołowiane, lub zlecić sprawdzenie domu pod tym kątem przez fachowca

regularnie usuwać mokrą szmatą kurz z gładkich podłóg i innych powierzchni

usuwać odkurzaczem kurz z dywanów i tapicerki – jeżeli możliwe podczas odkurzania używać filtra do dezynfekcji powietrza

co miesiąc sprawdzać czy w domu nie pojawiły się nowe odpryski farby, szczególnie w okolicach okien i werandy; niezwłocznie usuwać wszystkie odpryski itp. uszkodzenia a następnie dokładnie posprzątać w celu pozbycia się kurzu

nauczyć się przeprowadzać prace remontowe w sposób odpowiedni sposób, aby zapobiegać powstawaniu pyłu lub innych zanieczyszczeń zawierających ołów.

Ochrona dzieci:

regularnie myć dziecku ręce oraz myć zabawki, aby zmniejszyć zanieczyszczenie pyłem z zawartością ołowiu

nie stosować domowych sposobów leczenia powodujących kontakt z ołowiem

nie dopuszczać do kontaktu dzieci (ani kobiet ciężarnych) z ołowiem podczas prac remontowych lub naprawczych ani do obecności dzieci w miejscu, w którym takie prace są wykonywane

nie pozwalać aby dzieci wkładały do ust przedmioty nie będące zabawkami, takie jak klucze, biżuterię lub śmieci

wykonać badanie na obecność ołowiu we krwi u dziecka co najmniej dwa razy – w wieku 1 roku i dwóch lat. Informacje dotyczące badań przesiewowych w danym regionie można uzyskać w rejonowym ośrodku zdrowia.

5. W jaki sposób może chronić siebie i bliskich osoba narażona na kontakt z ołowiem w pracy?

Osoba pracująca w potencjalnie szkodliwym środowisku, narażona na kontakt z pyłem lub oparami ołowiu powinna:

myć ręce przed jedzeniem, piciem i paleniem tytoniu

jeść, pić i palić w miejscach wolnych od pyłu i oparów ołowiu

używać dobrze dopasowanego respiratora z filtrem do dezynfekcji powietrza (N100), golić zarost, aby respirator jak najlepiej przylegał do twarzy

przechowywać ubrania używane poza miejscem pracy w czystym miejscu, przed pracą z ołowiem przebierać się

natychmiast po zakończeniu pracy z ołowiem myć się pod prysznicem (przed wyjściem do domu)

prać ubrania robocze w miejscu pracy lub oddzielnie od ubrań członków rodziny

6. W jaki sposób można sprawdzić, czy miejsce pracy jest bezpieczne?

Więcej informacji w języku angielskim dotyczących zatrucia ołowiem oraz bezpieczeństwa w miejscu pracy znajduje się na stronie internetowej Amerykańskiego Centrum Zdrowia Środowiskowego. W Polsce w celu uzyskania informacji na temat rejonowych ośrodków zdrowia należy skontaktować się z Instytutem Medycyny Pracy lub miejscową Stacją Sanepid.

‍

‍Linki do stron obcojęzycznych:
‍‍Centers for Disease Control and Prevention (CDC): Lead
National Institute for Occupational Safety & Health (NIOSH): Lead page
Environmental Protection Agency: Lead
U.S. Department of Labor, Occupational Safety & Health Administration, Safety and Health Topics: Lead
CDC: Adult Blood Lead Epidemiology and Surveillance (ABLES)
Health Canada: Lead Information Package - Some Commonly Asked Questions About Lead and Human Health
Kidshealth.com: Lead Poisoning
MayoClinic.com: Lead exposure – Tips to protect your child