Badanie przeprowadza się żeby stwierdzić czy chory jest zakażony wirusem grypy, aby pomóc lekarzowi w szybkim rozpoczęciu leczenia i rozpoznaniu obecności grypy w środowisku.

Badanie wykonuje się w sezonie grypowym, a także kiedy lekarz chce stwierdzić czy przyczyną występujących u chorego objawów jest wirus grypy A lub B, albo wirus grypy A 2009 H1N1 lub inny czynnik. Badanie należy wykonać w ciągu 48 godzin od wystąpienia objawów aby zastosować odpowiednie leczenie.

Rodzaj materiału zależy od metody badania producenta testu. Zwykle pobiera się wymaz lub aspirat z nosogardzieli, lub w pewnych okolicznościach, wymaz z gardła. Czasami, np. w celu określenia poziomu przeciwciał, do badania jest pobierana próbka z krwi z żyły łokciowej.

Podstawowe znaczenie we właściwym badaniu w kierunku grypy ma sposób pobrania próbki. Najlepszy jest zwykle aspirat z nosa, ale najczęściej pobiera się wymaz z nosogardzieli albo popłuczyny z jamy nosowej. Pobierający wprowadza strzykawką do nosa niewielką objętość jałowego roztworu soli fizjologicznej, a następnie wyciąga go strzykawką (aspirat) albo zbiera wyciekający płyn (sól ze śluzem) do probówki. Aby zabezpieczyć organizmy znajdujące się w próbce należy je umieścić w podłożu transportowym dla wirusów i dostarczyć do laboratorium.

Wymaz z nosogardzieli pobiera się po odchyleniu głowy do tyłu. W tym celu, umieszcza się delikatnie dakronową wymazówkę w nozdrzu (na głębokość około 3-5 centymetrów) i po wykonaniu kilku rotacyjnych ruchów wyjmuje. Jest to zabieg bezbolesny, ale może lekko łaskotać i wywoływać łzawienie. Wymaz jest zwykle stosowany u dorosłych, a popłuczyny z nosa i aspirat zlecane są najczęściej u dzieci. W pewnych sytuacjach lekarz może zlecić wymaz z gardła, ale zawiera on mniej wirusów niż aspirat i może być nie przydatny do szybkich testów.

W celu oceny poziomu przeciwciał pobierana jest próbka krwi z wkłucia w żyłę przedramienia.

Do badania nie jest wymagane żadne przygotowanie.

Grypa jest wirusowym zakażeniem dróg oddechowych występującym sezonowo; pojawia się w końcu listopada i zanika wczesną wiosną. Jest to pospolite schorzenie dróg oddechowych, które dotyka w każdym sezonie od 30 do 50 milionów Amerykanów i objawia się bólem głowy, gorączką, dreszczami, bólami mięśni, wyczerpaniem, zatkanym nosem, bólem gardła i kaszlem. Objawy grypy są cięższe i dłużej trwają niż tzw. objawy grypopodobne wywołane zwykłym przeziębieniem. Według CDC, w Stanach Zjednoczonych około 36 tysięcy osób umiera każdego roku na powikłania związane z grypą, natomiast ponad 200 tysięcy osób wymaga hospitalizacji. Dotyczy to przede wszystkim ludzi bardzo młodych i w wieku podeszłym, ciężarnych oraz pacjentów z obniżoną odpornością albo z chorobami płuc.

Istnieją dwa typy wirusa grypy - A i B, które powszechnie wywołują zakażenia u ludzi, z których każdy może się wielokrotnie zmieniać (mutować), tworząc inny szczep. Zwykle w sezonie grypowym dominuje jeden szczep grypy A, ale może również pojawić się mieszanina szczepów A i B wywołując jednocześnie ogniska zachorowań w danym środowisku. W sezonie grypowym 2010 roku występował nowy szczep grupy A, zidentyfikowany jako 2009 H1N1 (określany mianem świńskiej grypy). Według CDC, szczep ten był odpowiedzialny za większość przypadków grypy w latach 2009-2010. WHO podało, że wirus H1N1 odpowiada za wystąpienie pandemii, ponieważ wywołał szereg zachorowań na grypę w tym samym czasie w różnych obszarach świata.

Badanie w kierunku grypy polega na wykryciu wirusa rozsiewanego z wydzieliną dróg oddechowych zakażonej osoby albo wykrywaniu we krwi chorego przeciwciał skierowanych przeciwko wirusowi. Testy, w których materiałem do badań jest wydzielina z nosa, muszą zostać przeprowadzone w pierwszych dniach zakażenia, ponieważ wtedy liczba cząsteczek wirusa jest na tyle duża, że można je wykryć. Istnieją leki przeciw-wirusowe, którymi można leczyć grypę typu A oraz połączenie A i B. Leczenie jeżeli jest zastosowane w pierwszych 48 godzinach choroby, może zmniejszyć nasilenie objawów i skrócić czas choroby do jednego dnia. Leki podane później, nie będą skuteczne jak również nie działają na inne wirusy i zakażenia bakteryjne.

Badania w kierunku grypy mogą pomóc w zdiagnozowaniu zakażenia i wyborze leczenia optymalnej dla konkretnej osoby, jak również mogą być użyteczne w celu wykluczenia wirusa grypy jako możliwego czynnika etiologicznego choroby.

Badania przeprowadza się jeżeli:

• jest to sezon grypowy
• występują zachorowania w środowisku

Jeżeli u pacjenta występują objawy kliniczne podobne do tych, stwierdzono u innych chorych z potwierdzoną grypą, lekarz może zdiagnozować grypę bez wykonywania badań. Jeżeli pacjent nie ma objawów powikłań i nie podlega leczeniu lekami przeciwwirusowymi, ze względu na czas diagnozowania choroby (po 48 godzinach od wystąpienia objawów zakażenia) może być odesłany do domu, aby odpoczywać, pić dużo płynów i stosować środki łagodzące objawy choroby.

Testy wykrywające wirus grypy są wykonywane, ponieważ grypa może być chorobą śmiertelną. Wiedząc, że grypa występuje w najbliższym otoczeniu, lekarz może ograniczyć jej rozprzestrzenianie się i zastosować u osób chorych leczenie, które może złagodzić objawy, jeżeli choroba rozpoznana jest wcześnie.

Oczywiście najlepsze leczenie to zapobieganie przez szczepienie. Test grypowy pomaga zdiagnozować grypę typu A i B oraz różnicować pomiędzy nią a innymi zakażeniami wirusowymi i bakteryjnymi, które mogą być groźne i muszą być traktowane różnie.

Istnieje szereg testów grypowych, które mogą być pomocne w diagnozowaniu grypy. Zastosowana metoda zależy od okoliczności i powodu badania.

• szybkie testy diagnostyczne w kierunku grypy (Rapid Influenza Diagnostics Test, RIDT) – wykorzystywane są w celu wykrycia wirusa w wydzielinie z nosa i są jedną z częstszych metod diagnostyki grypy. W zależności od metody, badanie może zostać przeprowadzone w gabinecie lekarza w czasie krótszym niż 30 minut albo próbka może zostać przesłana do laboratorium, a wynik wydany jeszcze tego samego dnia. Może to pomóc w odróżnieniu etiologii wirusowej zakażenia od bakteryjnej, która może przebiegać z podobnymi objawami, ale wymaga innego leczenia. Szybkie testy grypowe stosowane są w pierwszych 48 godzinach występowania objawów, aby ułatwić rozpoznanie grypy i ocenić czy powinno być zastosowane leczenie przeciwwirusowe. Czasami testy te służą określeniu ogniska zakażenia. W zależności od rodzaju testu można zidentyfikować wirusa grypy A, innymi testami można określić występowanie obu wirusów, tj. A i B, ale nie różnicując ich między sobą. Istnieją testy, które potrafią wykryć zarówno wirus A, jak i B i zróżnicować je, ale na podstawie żadnego z tych testów nie można określić szczepu, odpowiedzialnego za zakażenie, np. H1N1. Główną wadą szybkich testów w kierunku grypy jest niski odsetek wykrywalności wirusa grypy – mogą być ujemne w około 30 % przypadków. Za ich pomocą można wykryć jedynie od 10% do 70% przypadków zakażenia wirusem 2009 H1N1. Z drugiej strony dodatni wynik może wystąpić u pacjenta nie mającego grypy (wynik fałszywie dodatni). Nie mniej jest to szybki test wskazujący z dużym prawdopodobieństwem czy chory ma grypę.
  
• Bezpośrednie barwienie fluorescencyjne przeciwciał (Direct Fluorescent Antibody Stain, DFA) – wykrywają obecność wirusa rodzaju A lub B w próbkach wydzieliny z nosa. Metoda ta jest bardziej specyficzna niż szybkie testy w kierunku grypy, ale wymagają specjalistycznego sprzętu do przeprowadzenia badań i szkolenia w celu interpretacji uzyskanych wyników, dlatego nie mogą zostać wykonane w gabinecie lekarza. Zwykle próbki pobrane do badania są wysyłane do badania do laboratorium. Negatywny wynik tego testu nie wyklucza grypy. Jednak na podstawie wyniku dodatniego, uzyskiwanego kilka godzin od chwili pobrania próbki do badania, można zróżnicować rodzaj wirusa A grypy od rodzaju B i rozpocząć odpowiednie leczenie przeciwwirusowe. Za pomocą tej metody nie można różnicować w obrębie rodzaju grypy A, 2009 A H1N1 lub grypy ptactwa („ptasia grypa”).
  
• Hodowle wirusa określane są „złotym standardem” w diagnostyce grypy, ale ich wynik otrzymuje się 3 do 10 dni od pobrania próbki do badania. Hodowla może być wykonana jako potwierdzenie dodatnich wyników szybkich testów w kierunku grypy. Badanie jest przeprowadzane w laboratorium, gdzie wirus jest namnażany w hodowlach i identyfikowany. Za pomocą tego typu badania można określić, do którego rodzaju wirusów grypy (A, B lub inny wirus oddechowy) należy badany szczep. Istnieje szybka metoda hodowli wirusa grypy, za pomocą której potwierdzenie lub wykluczenie obecności wirusa grypy w próbce badanej można uzyskać w ciągu 24-48 godzin. Hodowla jest przydatna w celu określenia i dokumentacji, który szczep wirusa jest obecny w środowisku i które środki przeciwwirusowe są efektywne w leczeniu. Identyfikacja ognisk zakażenia może być pomocna pracownikom służby zdrowia w zapobieganiu rozprzestrzeniania się danego wirusa w populacji i zaproponowaniu odpowiedniego leczenia. Namnożony w hodowli wirus może zostać przesłany do specjalistycznego laboratorium, gdzie zostaną wykonane testy określające typ antygenowy szczepu, np. H5N1 obecny u ptactwa („ptasia grypa”) lub 2009 H1N1 („świńska grypa”). Hodowle wirusa umożliwiają również identyfikację innych zakażeń wirusowych, które wywołują podobne objawy kliniczne jak grypa.
  
• Reakcja łańcuchowa polimerazy w czasie rzeczywistym (Real-Time Polymerase Chain Reaction, RT-PCR) – jest metodą molekularną, w której wykrywany jest materiał genetyczny wirusa w wydzielinie z nosa. Jest to najbardziej czuła metoda identyfikacji wirusa grypy. Badania te nie są jednak powszechnie dostępne, a ich rezultat uzyskuje się po jednym lub kilku dniach. Zwykle są one przeprowadzane w celu zdiagnozowania grypy u poważnie chorych (hospitalizowanych) lub w celu określenia ogniska zakażenia. Ta metodą można uzyskać niewielki odsetek fałszywie ujemnych wyników. Nowa wersja testu, opracowana w kwietniu 2009, pozwala na wykrycie obecności materiału genetycznego wirusa 2009 H1N1 w badanej próbie.
  
• Wykrywanie przeciwciał przeciwko antygenom wirusa grypy A lub B w próbce badanej krwi, będącym odpowiedzią układu immunologicznego na zakażenie wirusem grypy. Badanie jest przeprowadzane u osób w ostrej fazie choroby lub u ozdrowieńców w celu potwierdzenia, że przebyli zakażenie wirusem grypy. Musi być wykonane kilka razy, gdyż określenie poziomu przeciwciał w pojedynczej próbce nie jest nieprzydatne (nie można zaobserwować dynamiki w poziomie przeciwciał). Test ten nie jest wykonywany rutynowo. Najczęstsze zastosowanie ma w celach naukowych lub badaniach epidemiologicznych.

CDC zaleca wykonanie testów potwierdzających zakażenie wirusem grypy w następujących przypadkach:

• U pacjentów hospitalizowanych, u których istniej podejrzenie grypy,
• W dochodzeniu epidemiologicznym, podczas którego ustala się źródło zakażenia i drogi szerzenia się infekcji,
• Zgonu osób, u których występowały poważne objawy choroby i u których podejrzewano zakażenie wirusem grypy.

‍

Testy grypowe zlecane są prawie wyłącznie w sezonie grypowym (od późnej jesieni do wczesnej wiosny). Nie każda osoba, u której występują objawy grypy jest badana w kierunku obecności wirusa grypy lub obecności przeciwciał przeciwko wirusowi grypy. Jeśli badanie ma być przeprowadzone, próbka do badania musi zostać pobrana w ciągu pierwszych 48 godzin od wystawienia objawów - zakażenia dróg oddechowych, takich jak: i ból głowy, gorączka, dreszcze, bóle mięśni, osłabienie, zmęczenie, zapchany nos, ból gardła, kaszel i, w niektórych przypadkach, biegunka i wymioty, występujące głównie u chorych hospitalizowanych lub z osłabionym układem immunologicznym. Jeżeli grypa została już rozpoznana w środowisku lekarz może zlecić szybki test grypowy dla potwierdzenia diagnozy i zasadności zastosowania leczenia przeciw wirusowego.

Jeżeli grypa nie była jeszcze w najbliższym otoczeniu rozpoznana, lekarz może zlecić szybkie testy grypowe zarówno w celu udokumentowania obecności grypy w środowisku, a także żeby zdiagnozować zgłaszającego się do niego pacjenta. Może również zlecić test w kierunku grypy równolegle z innymi badaniami wirusowymi jak np. RSV (wirus RS, który wywołuje często zakażenia u małych dzieci i ludzi starszych) czy badania w kierunku zakażeń bakteryjnych jak np. ASO lub posiew, w celu potwierdzenia zakażenia paciorkowcami, wywołującymi anginę paciorkowcową. Badania te przeprowadza się wtedy, kiedy przyczyna choroby jest niejasna.

Czasami badanie należy wykonać osób zmarłych, u których przed śmiercią występowały poważne zaburzenia, wskazujące na zakażenie wirusem grypy.

Rzadko pacjent może zetknąć się z grypą poza sezonem grypowym. Zdarza się to podczas podróży do innych rejonów świata, w których sezon grypy może występować w innym czasie. W takim przypadku lekarz może zlecić inne testy, aby uzyskać rozstrzygający wynik.

Jeżeli wynik szybkiego testu grypowego jest dodatni oznacza to z dużym prawdopodobieństwem, że badany ma grypę typu A lub B i należy włączyć leczenie przeciwwirusowe, aby ograniczyć objawy choroby. Wynik ten nie informuje jednak o tym, który typ szczepu jest odpowiedzialny za zakażenie, jak ciężki będzie miało ono przebieg i czy można spodziewać się powikłań pogrypowych. Ujemny wynik testów grypowych może świadczyć, że u badanego występuje inne zakażenie lub że w badanej próbce była niewystarczająca dla wykrycia liczba cząstek wirusa. Może być to wynikiem nieprawidłowego pobrania materiału lub pobrania go po kilku dniach, w późnym okresie choroby, kiedy wirus grypy nie jest tak obficie siany.

Wynik dodatni uzyskany metodą RT-PCR oznacza, ze u badanej osoby zakażenie jest wywołane przez wirusa grypy. Niektóre z testów opartych na RT-PCR mogą służyć identyfikacji serotypu wirusa A, np. 2009 H1N1.

Dodatnie hodowle wirusa grypy mogą dać dodatkowe informacje o zjadliwości i wrażliwości na leki przeciwwirusowe szczepu wywołującego infekcję. Wynik hodowli otrzymuje się jednak zbyt późno, aby móc wykorzystać te informacje w leczeniu.

Leczona lub nieleczona, grypa w większości przypadków mija po 1 - 2 tygodniach, chociaż osłabienie i kaszel mogą trwać dłużej. U pewnej grupy chorych mogą rozwinąć się poważne powikłania, które często pojawiają się w chwili, kiedy objawy grypy mijają. Mogą one wystąpić u każdego chorego na grypę, jednak najczęściej atakują małe dzieci i ludzi starszych oraz chorych z obniżoną odpornością i wcześniej występującymi chorobami płuc. Takie powikłania jak zapalenie płuc, posocznica (szeroko rozpowszechnione zakażenia, które mogą pojawić się we krwi) czy zapalenie mózgu mogą być bardzo groźne i wymagające natychmiastowego leczenia.

1. Jakie inne testy może zlecić lekarz u chorego z objawami grypo-podobnymi?

Lekarz może zlecić badanie wymazu z gardła, aby wykluczyć obecność paciorkowców wywołujących anginę, posiew krwi żeby sprawdzić czy nie występuje infekcja bakteryjna krwi, test wykrywający wirusa RS (częste zakażenia dróg oddechowych u małych dzieci i ludzi starszych) lub badanie plwociny w poszukiwaniu zakażeń bakteryjnych i grzybiczych. Można również zlecić badania krwi w celu sprawdzenia prawidłowego funkcjonowania poszczególnych narządów.

‍

2. Dlaczego grypa stanowi tak poważny problem?

Grypa może być chorobą śmiertelną, a ponadto co kilka dziesięcioleci występuje epidemia grypy o szczególnie ciężkim przebiegu i z dużą śmiertelnością. Najgorszą odnotowaną w historii epidemią grypy była pandemia grypy hiszpanki w 1918 roku, która jak się szacuje, zabiła na całym świecie ponad 20 milionów ludzi. W 1957 i 1968 roku setki tysięcy ludzi zmarło na terenie USA z powodu grypy azjatyckiej i odmiany Hong Kong. Szczep wirusa A grypy, nazwany od unikalnego antygenu na powierzchni H5N1, występujący wśród dzikich ptaków i drobiu w Azji, zaczął wywoływać zakażenia u osób, które miały bliski kontakt z zakażonymi ptakami. Zakażenia te cechuje bardzo wysoki współczynnik umieralności. Istnieje wysokie ryzyko pandemii tym szczepem wirusa, jeśli zmutuje i nabędzie możliwość transmisji z człowieka na człowieka.

‍

3. Czy można zachorować na grypę mimo szczepienia?

Tak. Grypa krąży po świecie i dociera do różnych środowisk. Podczas tych wędrówek przechodzi spontaniczne zmiany (tak zwane "przesunięcia antygenowe"), które pozwalają jej ominąć zabezpieczenia układu immunologicznego (przeciwciała) uzyskane dzięki szczepieniom lub poprzednim infekcjom. Liczba „przesunięć antygenowych” zmienia się z roku na rok. Większe „przesunięcia antygenowe”, znane jako „przeskok antygenowy” (antigenic shift), skutkują pojawieniem się poważniejszych postaci zakażenia, ponieważ większość osób jest podatna na zakażenie wirusem. Naukowcy i lekarze dokładnie śledzą wędrówkę grypy po świecie i starają się przewidzieć jakie szczepy pojawią się na danym terenie w następnym sezonie. Szczepionka przeciw grypie produkowana jest co roku w oparciu o te prognozy. Zawiera inaktywowane cząsteczki wirusa, chroniąc zarówno przed wirusem typu A, jak i B.

W większości przypadków szczepienie zabezpiecza przed grypą, ale potrzebnych jest kilką tygodni aby odporność rozwinęła się i nie jest ona w 100% skuteczna. W sezonie grypy może dojść do „przesunięcia antygenowego” i powstania nowego szczepu wirusa, nierozpoznawanego przez system odpornościowy, co również zmniejsza efektywność szczepienia. Jeżeli w sezonie będzie dominowało zakażenie innym szczepem niż ten, którego obecność zakładano wcześniej i przeciwko któremu stworzono szczepionkę, także szczepionka nie będzie skuteczna. Zazwyczaj w takich przypadkach szczepienie jedynie zmniejsza nasilenie objawów zakażenia. W indywidualnych przypadkach, u pacjentów należących do grup ryzyka (osoby z istniejącymi chorobami serca, nerek czy płuc) lekarz może zalecić leczenie przeciwwirusowe jako profilaktykę, co może zapobiec zakażeniom wirusem grypy podczas stwierdzenia jego występowania w najbliższym środowisku (chociaż istnieją negatywne głosy mówiące o kosztach pośrednich i skutkach ubocznych takiego postępowania).

‍

Na tej stronie

Choroby: Gruźlica, RSV, Choroby płuc

Linki do stron polskojęzycznych

Zakład Epidemiologii: Pracownia Monitorowania i Analizy sytuacji Epidemiologicznej

Centrum monitorowania grypy

Linki do stron obcojęzycznych

Centers for Disease Control and Prevention (CDC): Influenza (Flu)
Infectious Diseases Society of America: Influenza
CDC: Test Your Flu IQ
CDC: Swine Influenza (Swine Flu)
CDC: Avian Influenza (Bird Flu)
MedlinePlus Health Information: Flu
World Health Organization: Influenza