Zakażenia grzybicze spowodowane są umiejscowieniem się jednego lub kilku gatunków grzybów w tkankach organizmu. Zakażenia te być powierzchowne, ograniczone do skóry; mogą obejmować tkanki wewnętrzne jak na przykład płuca, krew (posocznica) lub też przybierać formę grzybicy układowej. Niektóre gatunki grzybów są oportunistyczne, inne zaś są patogeniczne i powodują chorobę bez względu na stan układu odpornościowego pacjenta.
Grzyby są jedną z czterech głównych grup mikroorganizmów (bakterie, wirusy, pasożyty i grzyby). W naturze występują w dwóch formach: organizmów jednokomórkowych lub rozrastających się grzybów strzępkowych (pleśni). Niektóre grzyby są dimorficzne, co oznacza, że ich forma zmienia się w zależności od zasiedlanego otoczenia. Wprawdzie drożdżaki nie są widoczne gołym okiem, ale pleśń można zaobserwować na przykład na przejrzałych owocach, czerstwym chlebie lub też w źle wentylowanych, wilgotnych pomieszczeniach czy na zmurszałym drewnie. W naturze istnieje ponad 50 000 gatunków grzybów, lecz choroby u ludzi wywołuje niecałe 200, z czego najczęściej spotykanych jest 20 - 25 gatunków.
Większość zakażeń grzybiczych występuje w wyniku kontaktu z zarodnikami grzybów znajdującymi się w otoczeniu, w powietrzu lub odchodach ptaków. Infekcja rozwija się zazwyczaj u osób z osłabionym układem odpornościowym i/lub, jeżeli zostaną stworzone po temu odpowiednie warunki. Grzybica może dotknąć każdego, lecz większe ryzyko rozwoju oraz nawrotów choroby występuje na przykład u pacjentów po przeszczepie, osób zakażonych HIV/chorych na AIDS, pacjentów przyjmujących leki immunosupresyjne oraz osób z cukrzycą i chorobami płuc.
Infekcje grzybicze mogą rozwijać się na powierzchni skóry, w jej fałdach oraz w miejscach gdzie skóra jest chroniona odzieżą lub obuwiem i w związku z tym jest ciepła i wilgotna. Mogą również wystąpić w miejscu zranienia, w błonach śluzowych, zatokach przynosowych oraz płucach. Zakażenia grzybicze pobudzają układ odpornościowy, mogą powodować stan zapalny i uszkodzenie tkanek a u niektórych osób wywołać mogą reakcje alergiczne.
Wiele infekcji ograniczonych jest do niewielkiego obszaru skóry (np. między palcami u nóg), lecz niektóre mogą rozprzestrzenić się na całą powierzchnię skóry i/lub zająć tkanki głębsze. Infekcje postępujące oraz te, które miały swój początek w płucach mogą również objąć krew i wraz z nią rozprzestrzenić się w całym organizmie. Niektóre zakażenia grzybicze ustępują samoistnie, lecz większość wymaga interwencji lekarskiej i często długotrwałego leczenia. Nasilenie infekcji atakujących narządy wewnętrzne zazwyczaj narasta - nieleczone mogą spowodować trwałe uszkodzenia w organizmie, a nawet prowadzić do śmierci. Niektóre infekcje grzybicze są zakaźne, podczas gdy inne rozwijają się jedynie u osoby bezpośrednio zarażonej.
Infekcje grzybicze można podzielić według części ciała, którą obejmują, stopnia penetracji tkanek lub też według gatunku grzybów wywołujących zakażenie oraz postaci, jaką przybierają. Niektóre mikroorganizmy mogą być przyczyną zarówno infekcji powierzchownych jak i chorób układowych.

Grzybicze powierzchowne zakażenia skóry, paznokci i włosów

Powierzchowne infekcje grzybicze mogą być wywołane zarówno przez drożdżaki jak i przez pleśnie. Skórę zdrowego człowieka zasiedla mieszanka mikroorganizmów zwana prawidłową florą. Zazwyczaj ta prawidłowa flora nie jest przyczyną chorób ani nie pobudza układu odpornościowego. Jeżeli jednak przerwana zostanie ciągłość skóry, każdy z obecnych na niej mikroorganizmów może spowodować zakażenie. Jeżeli zaburzona zostanie równowaga pomiędzy poszczególnymi mikroorganizmami wchodzącymi w skład prawidłowej flory, na przykład zmniejszy się ilość bakterii przy jednoczesnym namnażaniu się grzybów (sytuacja taka występuje czasami u osób przyjmujących antybiotyki o szerokim spektrum działania), u pacjenta rozwinąć się może infekcja grzybicza.

Zakażenia drożdżakowe

Kandydoza to często występująca infekcja drożdżakowa, spowodowana przede wszystkim nadmiernym namnażaniem się grzybów Candida albicans oraz innych gatunków Candida, które stanowią element prawidłowej flory. W jamie ustnej kandydoza może przyjmować postać pleśniawek, u niemowląt może powodować odparzenia pośladków, a u dorosłych kobiet może objawiać się świądem okolic narządów płciowych oraz. Według Amerykańskiego Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC), około 75% kobiet co najmniej raz w życiu przechodzi zakażenie drożdżakowe. Kandydoza może również objawiać się w inny sposób (np. zakażenia paznokci) i może przerodzić się w chorobę układową - szczególnie u osób z osłabionym układem odpornościowym. Jest ona częstą przyczyną posocznicy występującej podczas hospitalizacji.

Zakażenia dermatofitowe

Często spotykanymi infekcjami grzybiczymi są grzybica stóp, grzybicze zakażenie skóry w pachwinie oraz grzybica paznokci. Powodują one zaczerwienienie i łuszczenie się skóry, powstawanie pęcherzy, zgrubienie naskórka, świąd, deformację i łamliwość paznokci oraz łamliwość włosów - objawy te występują w zależności od miejsca objętego zakażeniem. Za ten rodzaj grzybicy odpowiedzialne są dermatofity - grupa, w skład której skład wchodzą grzyby z grupy Trichophyton, microsporum oraz Epidermophyton. Dermatofity żywią się keratyną i zakażenia przez nie spowodowane rzadko wykraczają poza obręb skóry.

• Grzybica stóp (tinea pedis) rozwija się zazwyczaj pomiędzy palcami, a czasami rozprzestrzenia się również na podeszwę stopy.
• Grzybica pachwin (tinea cruris) może swoim zasięgiem obejmować pachwiny i wewnętrzną powierzchnię ud.
• Grzybica owłosionej skóry głowy (tinea capitis) obejmuje łodygi włosów i występuje głównie u dzieci.
• Grzybica paznokci (tinea unguium) zazwyczaj rozwija się na paznokciach stóp, lecz może również wystąpić na paznokciach rąk.
• Grzybica ciała (tinea corporis) może rozwinąć się w dowolnym miejscu na ciele.
• Grzybica brody (tinea barbae) dotyka owłosionych części twarzy.

Pozostałe rodzaje grzybicy

Łupież pstry (tinea versicolor) objawia się brązowymi lub różowymi plamami na skórze i wywołany jest nie przez dermatofity lecz przez drożdżaka o nazwie Malassezia furfur i występuje najczęściej u osób młodych. Sporotrychoza jest chorobą wywołaną przez grzyb o nazwie Sporothrix schenckii, nienależący do grupy dermatofitów. Choroba ta obejmuje skórę oraz tkankę podskórną i wystąpić może na skutek kontaktu z ciernistymi krzewami, igłami sosny oraz torfowcami, które stanowią naturalne środowisko tych grzybów. Wiadomo również, że grzyby takie jak: Coccidioides immitis i Blastomyces dermatitidis mogą również  powodować wysypki oraz uszkodzenie skóry.


Infekcje grzybicze tkanek głębokich, krwi, płuc oraz grzybice układowe

Istnieje wiele grzybów, które spowodować mogą grzybice tkanek wewnętrznych lub grzybice układowe. Niektóre z nich występują powszechnie, podczas gdy inne występują endemicznie. Do zakażenia dochodzi zazwyczaj na drodze kontaktu ze środowiskiem, w którym obecne są grzyby, jak na przykład z zakażoną glebą. Grzybica płuc zazwyczaj występuje w następstwie przedostania się zarodników do organizmu drogą wziewną. W grzybicy płuc oraz grzybicach rozprzestrzeniających się poza obręb skóry istnieje ryzyko przedostania się grzybów do krwi (posocznica) i do narządów, tkanek, kości, a czasem również opony mózgowych osłaniających rdzeń kręgowy i do mózgu.
U wielu pacjentów z prawidłowo działającym układem odpornościowym zakażenia grzybicze powoduję jedynie łagodne objawy podobne do grypy, takie jak kaszel, gorączka, ból mięśni, ból głowy i wysypka. U innych grzybica rozwija się jedynie w miejscu zakażenia i nie rozprzestrzenia się (mikroorganizmy są zamknięte w naciekach zapalnych, ziarniniakach). Jednak w pewnych okresach życia układ odpornościowy pacjenta z miejscową infekcją grzybiczą może ulec osłabieniu, a przewlekłe utajone zakażenie może przejść ostrą, aktywną postać. Objawy niektórych zakażeń grzybiczych stają się widoczne po kilku miesiącach lub dopiero po kilku latach, a ich nasilenie i rozległość postępuje. Objawy te to między innymi poty nocne, ból w klatce piersiowej, utrata wagi i powiększone węzły chłonne. W innych przypadkach zakażenie postępuje gwałtownie i powoduje zapalenie płuc oraz/lub posocznicę. Grzybicze zakażenia płuc częściej przybierają ostrą formę u pacjentów z osłabionym układem odpornościowym, np. u chorych na AIDS lub zakażonych wirusem HIV. Zarówno ostre jak i przewlekłe zakażenia grzybicze mogą powodować trwałe uszkodzenia płuc, kości i innych narządów, a nawet mogą prowadzić do śmierci. Najczęściej spotykane zakażenia tkanek głębokich oraz zakażenia układowe to:

• Aspergilloza, wywołana przez Aspergillus fumigatus lub inne grzyby z gatunku Aspergillus. Grzyby te często występują w glebie, roślinach i kurzu domowym. Mogą tworzyć masy grzybicze w zatokach i płucach, a w niektórych przypadkach zająć również mózg i kości.
• Blastomykoza, wywołana przez grzyby Blastomyces dermatitidis, obecne w wilgotnej glebie bogatej w substancje organiczne, na przykład na terenach zalesionych.
• Kokcydiomykoza, wywołana przede wszystkim przez grzyby Coccidioides immitis obecne w suchej glebie, występujące endemicznie w południowych rejonach USA, w Meksyku i Ameryce Południowej.
• Kryptokokoza, wywołana przez grzyby Cryptococcus neoformans lub rzadziej przez inne z grupy Cryptococcus, obecne w glebie i odchodach ptaków. Zakażeniu najczęściej ulegają osoby z HIV/AIDS.
• Histoplazmoza, wywołana przez grzyby Histoplasma capsulatum, występujące głównie na terenach wschodnich.
• Kandydoza, wywołana przez grzyby z grupy Candida, które stanowią element prawidłowej flory ludzkiej i występują na całym świecie. Zakażenie dotyka wilgotne błony śluzowe w organizmie.
• Pneumocystoza, wywołana przez grzyby Pneumocystis jorveci (dawniej zwane Pneumocystis carinii), występujące na całym świecie. Najbardziej narażone na zakażenie są osoby z osłabionym układem odpornościowym, szczególnie pacjenci z HIV/AIDS.

‍

BADANIA LABORATORYJNE

W celu rozpoznania i leczenia zakażeń grzybiczych wykonuje się cały szereg badań laboratoryjnych.

‍

Badania w kierunku powierzchownych zakażeń grzybiczych

Lekarze rozpoznają wiele skórnych zakażeń grzybiczych w oparciu o ocenę kliniczną pacjenta oraz własne doświadczenie. Oprócz objawów ogólnych u pacjenta często występują objawy charakterystyczne dla tego rodzaju grzybicy, jak na przykład zmiana wyglądu paznokci lub zmiany skórne pomiędzy palcami u nóg. Jednak na podstawie oceny klinicznej nie można stwierdzić, jaki mikroorganizm spowodował zmiany. Badania laboratoryjne, które mogą pomóc w wykryciu i potwierdzeniu zakażenia oraz dobraniu właściwego leczenia to między innymi:

• Badanie mikroskopowe po utrwaleniu materiału ługiem potasowym (KOH) i barwieniu kalkofluorem.
• Posiew w kierunku grzybów oraz badania wrażliwości na antybiotyki

Badania w kierunku zakażeń tkanek głębokich oraz zakażeń układowych

W zakażeniach grzybiczych płuc oraz zakażeniach układowych objawy często są nieswoiste i można je pomylić z objawami innych chorób. W tych przypadkach badania laboratoryjne mają na celu przede wszystkim rozpoznanie choroby, zidentyfikowanie powodującego ją mikroorganizmu i ustalenie podatności na leczenie środkami przeciw drobnoustrojom. Czasami badania wykonuje się również w celu stwierdzenia, jakie bakterie powodują zakażenie rozwijające się równolegle w organizmie pacjenta. Rodzaj pobranej próbki zależy od umiejscowienia zakażenia - może to być krew, plwocina, mocz, płyn mózgowo-rdzeniowy i/lub bioptat zajętej tkanki. Badania te to między innymi:

• badanie mikroskopowe po utrwaleniu materiału ługiem potasowym (KOH) i barwieniu kalkofluorem, które pozwala na szybkie ustalenie, czy jest to infekcja grzybicza.
• posiew w kierunku grzybów - podstawowe badanie wykonywane w celu wykrycia zakażenia grzybiczego. Wiele grzybów rozwija się powoli i na wynik posiewu oczekuje się nawet kilka tygodni.
• badanie wrażliwości na leki - badanie zlecane czasami po posiewie jako pomoc w dobraniu odpowiedniego leczenia.
• oznaczenie antygenów i przeciwciał - dostępne dla wielu rodzajów grzybów, lecz przydatne klinicznie jedynie w przypadku zakażenia tkanek głębokich lub zakażenia układowego. Badanie to można wykonać we krwi lub innych płynach ustrojowych, na przykład w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Inne badania, które można zlecić w połączeniu z badaniami na obecność grzybów, to:

• Wybarwianie metodą Grama - szybki test wykonywany w celu mikroskopowego wykrycia bakterii i drożdżaków w próbce.
• Posiew bakteriologiczny - badanie mające na celu wykluczenie infekcji bakteryjnej lub wykrycie równolegle rozwijającej się infekcji bakteryjnej.
• Rozmaz i posiew w kierunku prątków kwasoopornych (AFB) - wykonywany w celu wykluczenia gruźlicy lub infekcji wywołanej przez prątki niegruźlicze.
• Posiew krwi - badanie wykonywane w przypadku podejrzenia posocznicy.
• Badania DNA lub RNA mające na celu wykrycie materiału genetycznego danego organizmu. Badania te nie są rutynowo wykonywane w celu wykrycia obecności grzybów.

BADANIA POZALABORATORYJNE

W niektórych przypadkach zleca się badania obrazowe (na przykład badanie radiologiczne), w celu wykrycia mas grzybiczych w płucach oraz w celu oceny stopnia uszkodzenia tkanek.

‍

Niektóre zakażenia grzybicze powodowane są przez prawidłową florę oraz grzyby obecne w środowisku. Z tego powodu nie każdej infekcji można zapobiec, a w niektórych przypadkach nawet po wyleczeniu może nastąpić nawrót choroby.
Wiele powierzchownych infekcji grzybiczych ustępuje po zastosowaniu leczenia miejscowego, jednak niektóre wymagają przyjmowania środków doustnych. Pacjenci z zakażeniami przewlekłymi lub układowymi muszą być leczeni lekami doustnymi, a czasami również dożylnymi. Lekarz dobiera sposób leczenia w oparciu o swoje doświadczenie, wyniki posiewu w kierunku grzybów oraz wyniki badania wrażliwości na leki, o ile badanie takie zostało wykonane.
Czas trwania leczenia zależy od rodzaju, umiejscowienia i nasilenia zakażenia. Na przykład drożdżakowe zakażenia pochwy często ustępują po kilkudniowym leczeniu, podczas gdy leczenie grzybicy skóry może trwać kilka miesięcy. Zakażenia układowe niejednokrotnie wymagają systematycznego leczenia trwającego kilka lat, a osoby z osłabionym układem odpornościowym mogą wymagać leczenia przez całe życie. Czasami konieczne jest chirurgiczne usunięcie mas grzybiczych.

Linki do stron obcojęzycznych:

‍CDC: Fungal Diseases
Womenshealth.gov: Vaginal yeast infection
MedlinePlus: Fungal Infections
American Thoracic Society Patient Information:
Blastomycosis
Candida Infection of the Bloodstream– Candidemia
Coccidioidomycosis
Histoplasmosis