Aby ocenić ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, zwłaszcza choroby niedokrwiennej serca oraz w celu monitorowania efektów leczenia hiperlipidemii.

Parametr może być oznaczony przy rutynowych/przesiewowych badaniach jako dodatkowy składnik profilu lipidowego (lipidogramu) lub w przypadku występowania zaburzeń lipidowych (dyslipidemii).

Jako badanie przesiewowe : u osób dorosłych bez czynników ryzyka badanie warto wykonać co 4-6 lat natomiast u dzieci raz w wieku między 9 a 11 r. ż.  a następnie między 17 a 21 rokiem życia.

W celu monitorowania efektów leczenia : w regularnych odstępach czasu u osób obarczonych czynnikami ryzyka chorób  układu krążenia gdy wcześniejsze wyniki wykazały wysokie poziomy lipidów  oraz w celu monitorowania efektów terapii.

‍

Próbka krwi pobrana z żyły (najczęściej łokciowej) lub z opuszki palca.

Do badania nie-HDL cholesterolu najczęściej używa się próbki krwi pobranej z żyły łokciowej. Oznaczenia wykonuje się w surowicy lub osoczu.

Krew jest pobierana 10-12 godzin po ostatnim posiłku. Dopuszcza się jedynie picie wody. W niektórych przypadkach lekarz zleca badanie po posiłku, lecz wówczas należy przypomnieć o tym osobie pobierającej krew do badania.

Lipoproteiny są białkami odpowiadającymi za transport i metabolizm cholesterolu. Lipoproteiny o małej gęstości (LDL) transportują cholesterol z wątroby do tkanek obwodowych, w tym do ścian naczyń krwionośnych, dlatego ich wysokie stężenie uważane jest za niekorzystne dla zdrowia i związane z rozwojem miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych. Odwrotne działanie posiada frakcja lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL), która transportuje cholesterol z naczyń do wątroby, przez co wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe i chroni przed chorobami układu krążenia.

W standardowym badaniu profilu lipidowego oznacza się stężenie cholesterolu całkowitego oraz zgromadzonego we frakcji LDL i HDL. Nie-HDL cholesterol jest parametrem wyliczanym na podstawie oznaczeń cholesterolu całkowitego i HDL-cholesterolu. Odzwierciedla on stężenie cholesterolu we wszystkich frakcjach lipoprotein potencjalnie miażdżycorodnych, a więc LDL oraz liporotein o pośredniej i bardzo małej gęstości (IDL, VLDL) czy lipoproteiny a (Lp(a)).

Oznaczenie nie-HDL cholesterolu wykonuje się w celu określenia ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca. Badanie może być także pomocne przy ocenie konieczności zastosowania terapii hipolipemizującej (dieta, leki) oraz monitorowaniu leczenia zaburzeń lipidowych.     do góry

Oznaczenia stężenie nie-HDL cholesterolu mogą być zlecane jako dodatkowy parametr do tzw. profilu lipidowego (lipidogramu), razem z cholesterolem całkowitym, cholesterolem HDL, cholesterolem LDL i triglicerydami.

Podobnie jak tradycyjny lipidogram, nie-HDL cholesterol może być testem przesiewowym wykonywanym u zdrowych osób w ramach rutynowych badań lekarskich. Z reguły u osób dorosłych zaleca się, aby profil lipidowy był wykonywany co 5 lat. Częstsze oznaczenia powinny być wykonywane u osób z grup ryzyka choroby niedokrwiennej serca, m.in. w przypadku otyłości, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego czy występowania chorób sercowo-naczyniowych u krewnych I stopnia.

Oznaczenie stężenia nie-HDL cholesterolu można również wykonywać cyklicznie w celu oceny leczenia zaburzeń lipidowych, zarówno po zastosowaniu diety i zwiększeniu aktywności fizycznej, jak i po wprowadzeniu środków farmakologicznych (np. statyn). Nie-HDL cholesterol uważany jest za drugi, po LDL-cholesterolu, cel terapii hipolipemizującej.

‍

Podwyższone stężenie nie-HDL cholesterolu może wskazywać na zwiększone ryzyko choroby niedokrwiennej serca. Optymalne stężenie nie-HDL cholesterolu klasyfikuje się w zależności od ryzyka sercowo-naczyniowego. Powinno być ono o 30 mg/dl wyższe niż odpowiadający mu poziom cholesterolu LDL:

• Optymalne: nie-HDL-C poniżej 130 mg/dl (3,37 mmol/l) u osób z niestabilną chorobą wieńcową lub po zawale serca,
• Pożądane na czczo: nie-HDL-C poniżej 145 mg/dl (3,8 mmol/l u osób ze stabilną chorobą wieńcową lub cukrzycą,
• Pożądane poposiłkowe: nie-HDL-C poniżej 150 mg/dl (3,9 mmol/l)
• Nie-HDL-C poniżej 160 mg/dl (4,14 mmol/l) u osób z co najmniej dwoma czynnikami ryzyka* (umiarkowane ryzyko choroby niedokrwiennej serca)
• Nie-HDL-C poniżej 190 mg/dl (4,91 mmol/l) u osób z jednym lub bez czynników ryzyka* (niskie ryzyko choroby niedokrwiennej serca)
• Wysokie: nie-HDL-C 190-219 mg/dL (4,9 – 5,7 mmol/L)
• Bardzo wysokie: nie-HDL-C powyżej 220 mg/dL (5,7 mmol/L)

*Czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej serca to między innymi: wiek powyżej 45. roku życia u mężczyzn i 55. roku życia u kobiet, palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze, niskie stężenie HDL-cholesterolu (poniżej 40 mg/dl; 1,04 mmol/l)), cukrzyca, przedwczesne występowanie choroby niedokrwiennej serca w rodzinie (poniżej 55. roku życia u krewnego I stopnia płci męskiej lub poniżej 65. roku życia u krewnej I stopnia płci żeńskiej)

Kategorie ryzyka u dzieci i młodzieży są inne – należy je omówić z pediatrą prowadzącym. Zgodnie z zaleceniami Amerykańskie Akademii Pediatrii badanie profilu lipidowego u dzieci wykonuje się nie na czczo a ocena stężenia nie –HDL-C jest zalecana w badaniach przesiewowych u dzieci bez czynników ryzyka. Zalecane wartości odcięcia podane są poniżej.

Niskie stężenie nie-HDL cholesterolu, podobnie jak LDL-cholesterolu, nie jest zazwyczaj powodem do niepokoju i nie podlega monitorowaniu. Może występować m.in. w przypadku nadczynności tarczycy, chorób wątroby lub dziedzicznego niedoboru lipoprotein.

‍

10-12 godzin przed pobraniem krwi nie należy spożywać posiłków ani napojów z ładunkiem kalorycznym (w tym kawy i herbaty). W związku z tym, że nie-HDL-C jest parametrem wyliczanym, do oceny jego stężenia konieczne jest wcześniejsze wykonanie oznaczeń cholesterolu całkowitego i HDL-cholesterolu. Stężenie  nie-HDL cholesterolu, podobnie jak LDL cholesterolu, może ulec przejściowemu obniżeniu w wyniku np. ostrej infekcji, zawału serca lub urazu. Wyższe stężenia można zaobserwować również u kobiet w ciąży. W związku z tym oznaczenia powinno wykonywać się u osób relatywnie zdrowych. W innym przypadku oznaczenia powinny być wykonane dopiero po około 6 tygodniach po chorobie lub porodzie.    

1. W jaki sposób oblicza się stężenie nie-HDL cholesterolu?

Stężenie nie-HDL cholesterolu (nie-HDL-C) obliczane jest na podstawie stężenia cholesterolu całkowitego (TC) i HDL cholesterolu (HDL-C), przy użyciu prostego równania:

                                                   nie-HDL-C = TC – HDL-C

Stężenie wyraża się w mg/dl lub mmol/l.

‍

2. Czy oznaczanie nie-HDL cholesterolu ma jakieś zalety w porównaniu do oznaczeń LDL-cholesterolu?

Stężenie nie-HDL cholesterolu uznawane jest za równie przydatny parametr w ocenie ryzyka choroby niedokrwiennej serca, co LDL cholesterol. Włączenie oznaczeń nie-HDL-C do tradycyjnego profilu lipidowego niesie ze sobą wiele zalet:

• jest parametrem wyliczanym z prostego równania, na podstawie stężenia cholesterolu całkowitego i HDL cholesterolu, w związku z czym oznaczenia są łatwo dostępne nawet w małych laboratoriach i nie wymagają dodatkowych nakładów finansowych;
• ocenia stężenie cholesterolu zawartego we wszystkich potencjalnie proaterogennych frakcjach lipoprotein;
• w odróżnieniu do oznaczeń LDL cholesterolu wyliczanego ze wzoru Friedewalda, oznaczenia nie-HDL-C nie są obarczone błędem w przypadku występowania hipertriglicerydemii (np. u pacjentów z cukrzycą i zespołem metabolicznym); ponadto możliwe jest wykonanie oznaczeń u pacjentów  nie będących na czczo;
• liczne badania populacyjne wykazały silną korelację pomiędzy stężeniem nie-HDL-C a apoliporoteiny B (apoB) – białka wchodzącego w skład proaterogennych lipoprotein, które odzwierciedla ilość cząsteczek biorących udział w powstawaniu miażdżycy;
• u pacjentów posiadających podwyższone stężenie nie-HDL-C przy prawidłowym stężeniu LDL cholesterolu obserwuje się zwiększoną ilość cząstek LDL, stężenie apoB  oraz występowanie tzw. małych gęstych LDL, posiadających silne działanie miażdżycorodne; w związku z powyższym zastosowanie nie-HDL-C może pozwalać na lepszą ocenę ryzyka sercowo-naczyniowego niż LDL-C.

‍

3. Jakie leczenie jest wskazane w przypadku wysokiego poziomu LDL?

Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń lipidowych, pierwszym krokiem w leczeniu podwyższonego stężenia nie-HDL cholesterolu jest zastosowanie diety z niską zawartością tłuszczów nasyconych oraz zwiększenie aktywności fizycznej. W przypadku braku efektów lekarz może zdecydować o wprowadzeniu leków hipolipemizujących, np. statyn.

‍

Linki do stron w języku angielskim:
‍‍National Heart, Lung, and Blood Institute: What Is Atherosclerosis?
FamilyDoctor.org: Heart Disease, Assessing Your Risk
American Heart Association: Prevention and Treatment of High Cholesterol
American Heart Association: What Guidelines Mean to You
American Heart Association: CV Risk Calculator

‍

Linki do stron w języku polskim:
‍Polskie Towarzystwo Kardiologiczne: Stężenie cholesterolu nie-HDL lepiej determinuje ryzyko sercowo-naczyniowe niż stężenie cholesterolu LDL i apolipoproteiny B u osób leczonych statynami

‍