W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
Badanie wykonuje się w celu monitorowania leczenia standardową heparyną niefrakcjonowaną (UFH), czasami w celu monitorowania leczenia heparyną drobnocząsteczkową (LMWH).
Kiedy badanie jest wykonywane?
U pacjentów leczonych heparyną UFH lub czasami LMWH w celu monitorowania stężenia heparyny we krwi.
Jak się pobiera próbkę do badania?
Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.
Czy do badania trzeba się przygotować?
Nie.
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Heparyna jest lekiem przeciwzakrzepowym (antykoagulantem). Wykorzystuje się ją w leczeniu osób, u których doszło do powstania zakrzepów oraz osób z wysokim ryzykiem wystąpienia zakrzepicy. Badanie w sposób pośredni mierzy stężenie heparyny we krwi poprzez pomiar hamowania aktywności czynnika Xa – jednego z białek biorących udział w procesie krzepnięcia (aktywność anty-Xa). Badanie wykonuje się w celu monitorowania leczenia heparyną, aby mieć pewność, że pacjent otrzymuje dawki heparyny, które zapobiegają powstawaniu zakrzepów jednocześnie nie powodując krwotoków.
Krzepnięcie jest prawidłową odpowiedzią na uszkodzenie naczynia krwionośnego lub tkanki. Jest to złożony proces, w skład którego wchodzi aktywacja i zlepianie się płytek krwi w miejscu uszkodzenia oraz rozpoczęcie kaskady krzepnięcia – sekwencyjnej aktywacji kolejnych czynników krzepnięcia, czyli białek tworzących czop hemostatyczny i kontrolujących jego formowanie.
Istnieje wiele ostrych i przewlekłych stanów klinicznych, w których może dojść do nadmiernej krzepliwości. Niektóre z nich to zabiegi chirurgiczne, zakrzepica żył głębokich i inne zaburzenia krzepnięcia (nadkrzepliwość). Są one związane z nieprawidłowym powstawaniem zakrzepów w żyłach i tętnicach – szczególnie w kończynach dolnych. Zakrzepy mogą utrudniać przepływ krwi i powodować uszkodzenie sąsiadujących tkanek. Fragmenty zakrzepu mogą się urywać i przemieszczać do płuc – powodując zatorowość płucną lub do serca – powodując zawał serca. U kobiet w ciąży powstały zakrzep może utrudnić dopływ krwi do płodu i spowodować poronienie.
Poprzez swoje działanie na białko o nazwie antytrombina, heparyna zaburza proces krzepnięcia poprzez przyspieszenie hamowania czynników krzepnięcia, szczególnie czynników Xa i IIa (trombiny). Istnieją dwa rodzaje heparyny, które można stosować w leczeniu przeciwzakrzepowym: heparyna drobnocząsteczkowa (LMWH) i niefrakcjonowana (UFH), określana również mianem heparyny standardowej. Cząsteczki heparyny różnią się od siebie wielkością i aktywnością. W skład UFH wchodzą cząsteczki różnych rozmiarów a LMWH zawiera tylko heparyny o małej masie cząsteczkowej. UFH zazwyczaj podaje się dożylnie, a LMWH w formie zastrzyków podskórnych. UFH ma wpływ na czynnik Xa i IIa, jej aktywność jest bardziej zróżnicowana i należy ją uważnie monitorować. Powikłania z nią związane to między innymi tworzenie się zakrzepów (niewystarczająca ilość heparyny), krwotoki (nadmiar heparyny), a czasami obniżenie liczby płytek krwi (małopłytkowość poheparynowa). Z kolei LMWH ma wpływ przede wszystkim na Xa i jej działanie jest bardziej przewidywalne, dzięki czemu nie ma konieczności jej monitorowania.
Heparynę często wykorzystuje się w leczeniu ostrych stanów, a następnie zastępuje się ją doustnymi środkami przeciwkrzepliwymi. UFH zazwyczaj podaje się w warunkach szpitalnych i monitoruje się przy pomocy badania czasu częściowej tromboplastyny po aktywacji (aPTT), lecz czasami zachodzi konieczność monitorowania również przy pomocy oznaczenia aktywności anty-Xa heparyny. Wysokie dawki UFH podawane podczas zabiegów chirurgicznych z użyciem krążenia pozaustrojowego monitoruje się przy pomocy oznaczenia czasu krzepnięcia po aktywacji (ACT). LMWH podaje się w warunkach szpitalnych lub domowych. Jeżeli niezbędne jest monitorowanie, wykonuje się test anty-Xa.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
Badanie aktywności anty-Xa heparyny zleca się czasami w celu monitorowania i dostosowania dawki heparyny niefrakcjonowanej (UFH), mimo że obecnie głównym narzędziem monitorowania UFH jest badanie aPTT. Oznaczenie aktywności anty-Xa heparyny można zlecić w celu monitorowania pacjentów z “heparynoopornością”, u których brak jest oczekiwanej reakcji na UFH, lub jeżeli choroba pierwotna albo czynniki interferujące, takie jak antykoagulant toczniowy (LAC) mogą mieć wpływ na wynik badania aPTT.
Leczenie heparyną drobnocząsteczkową (LMWH) zazwyczaj nie jest monitorowane, lecz w niektórych przypadkach zleca się wykonanie oznaczenia aktywności anty-Xa heparyny – np. u kobiet ciężarnych, osób otyłych, bardzo młodych, starszych lub z chorobą albo niewydolnością nerek. LMWH jest usuwana z organizmu przede wszystkim przez nerki, więc jakakolwiek choroba ograniczająca czynność nerek może również spowalniać usuwanie LMWH z organizmu, co powoduje wzrost stężenia we krwi i ryzyko krwawienia.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Badania aktywności anty-Xa heparyny nie zleca się rutynowo, lecz można je wykonać w celu oceny stężenia UFH lub LMWH we krwi. Badanie można zlecać okresowo w celu monitorowania leczenia UFH, szczególnie, jeżeli zachodzi podejrzenie braku odpowiedzi organizmu na leczenie UFH lub gdy wyniki badania aPTT nie są miarodajne.
W przypadku monitorowania LMWH, próbkę krwi do oznaczenia aktywności anty-Xa pobiera się zazwyczaj 4 godziny po podaniu dawki LMWH, kiedy stężenie jest najwyższe. Badanie to można również wykonywać w dowolnym czasie lub przy najniższym stężeniu (bezpośrednio przed podaniem kolejnej dawki), jeżeli zachodzi podejrzenie upośledzonego wydalania LMWH z organizmu.
Co oznacza wynik?
Przy interpretacji wyniku badania aktywności anty-Xa heparyny należy wziąć pod uwagę rodzaj heparyny podawanej pacjentowi (UFH czy LMWH oraz typ LMWH), czas pobrania próbki oraz charakter leczonej choroby. Wyników uzyskiwanych w różnych laboratoriach często nie można stosować wymiennie. Referencyjne przedziały terapeutyczne są zależne od rodzaju podawanej heparyny.
Jeżeli w czasie leczenia UFH i LMWH aktywność anty-Xa mieści się w ustalonym przedziale terapeutycznym, a stan kliniczny pacjenta jest dobry – brak zakrzepów, nadmiernych krwawień lub innych powikłań – uważa się, że dawka została dostosowana prawidłowo. Jeżeli aktywność anty-Xa jest wysoka, podawana dawka jest prawdopodobnie zbyt wysoka i/lub substancja nie jest wydalana z organizmu w oczekiwanym tempie, co może prowadzić do ryzyka wystąpienia krwotoku.
Jeżeli aktywność anty-Xa jest niższa od dolnej granicy przedziału terapeutycznego, należy zwiększyć dawkę, aby nie dopuścić do powstawania zakrzepów.
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
Z uwagi na różnice w metodach oznaczania aktywności anty-Xa heparyny oraz w wynikach badań podawanych przez różne laboratoria, kolejne próbki pobrane od pacjenta należy zawsze wysyłać do tego samego laboratorium.
Pytania i odpowiedzi
1. Jak długo trwa leczenie heparyną?
Heparynę podaje się zwykle przez krótki czas w celu hamowania krzepnięcia krwi i zapobiegania powstawaniu zakrzepów. Jeżeli konieczne jest długotrwałe leczenie przeciwzakrzepowe, stosuje się inne leki, takie jak warfaryna. Wyjątek stanowi ciąża, kiedy to heparyna jest środkiem przeciwkrzepliwym z wyboru, lecz w tym przypadku leczenie zazwyczaj kończy się w dniu porodu.
2. Czy należy poinformować innych lekarzy o przyjmowaniu heparyny?
Tak, jest to istotna informacja, która może mieć wpływ na ocenę stanu zdrowia oraz leczenie innych schorzeń.
