Aby ocenić zdolność transportu żelaza we krwi.

Kiedy lekarz z różnych powodów podejrzewa u pacjenta niedobór bądź nadmiar żelaza; badanie stężenia transferyny jest również pomocne w ocenie funkcji wątroby i stanu odżywienia.

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.

Najlepiej pobierać próbkę krwi w godzinach porannych.

Może być wskazane pobranie próbki na czczo, po 12 godzinach wstrzymywania się od przyjmowania pokarmów. W tym czasie wolno pić tylko wodę.

‍

‍Transferyna jest białkiem osocza, wytwarzanym w wątrobie, które wiąże żelazo i uczestniczy w jego transporcie w organizmie. Zawartość transferyny w osoczu można ocenić w sposób pośredni, poprzez pomiar maksymalnej zdolności tego białka do wiązania żelaza (TIBC, CZWŻ), utajonej zdolności wiązania żelaza (UIBC, UZWŻ) lub obliczanie wysycenia transferyny (TfS).

W warunkach prawidłowych żelazo jest wchłaniane z pożywienia w przewodzie pokarmowym, a transportowane we krwi w połączeniu z transferyną. Około 70% wchłoniętego żelaza jest przenoszone do szpiku kostnego i wbudowywane do cząsteczek hemoglobiny w erytrocytach. Reszta jest magazynowana w tkankach w postaci ferrytyny lub hemosyderyny. Stężenie transferyny jest zależne od stanu odżywienia pacjenta i czynności wątroby. Prawidłowo 1/3 miejsc wiążących transferyny jest wysycona żelazem. Pozostałe 2/3 stanowią rezerwę.

Całkowita zdolność wiązania żelaza (TIBC), utajona zdolność wiązania żelaza (UIBC) i wysycenie transferyny (TfS) służą do oceny zdolności transportu żelaza we krwi.

• TIBC oznacza się jako stężenie żelaza we krwi mierzone po wcześniejszym dodaniu do próbki surowicy żelaza i wysyceniu nim białka transportującego - transferyny. Ponieważ transferyna jest głównym białkiem wiążącym żelazo wartość TIBC jest pośrednią miarą stężenia transferyny.
• UIBC określa rezerwową zdolność wiązania żelaza, czyli tę część transferyny, która w danym momencie nie jest związana z żelazem. UIBC można zmierzyć w sposób bezpośredni lub obliczyć: UIBC = TIBC - Żelazo w surowicy.
• Żelazo w surowicy to aktualne stężenie żelaza, które w surowicy jest niemal w całości związane z transferyną. Wynik tego pomiaru jest potrzebny do obliczenia UIBC i wysycenia transferyny.
• Wysycenie transferyny (TfS) oblicza się na podstawie wyników żelaza w surowicy i TIBC lub UIBC (zobacz: Najczęściej zadawane pytania 2). Wynik wskazuje jaka część transferyny (%) jest aktualnie związana z żelazem.

‍

Całkowita zdolność wiązania żelaza (TIBC) jest zwykle oznaczana wraz ze stężeniem żelaza u osób z podejrzeniem niedoboru lub nadmiaru żelaza w organizmie. Wyniki tych dwu badań pozwalają obliczyć wysycenie transferyny, które jest wskaźnikiem bardziej przydatnym do oceny gospodarki żelazem niż każdy z tych testów osobno. U osób zdrowych wysycenie transferyny wynosi 20-40%.

W stanach niedoboru żelaza stężenie tego pierwiastka jest niskie, a TIBC wysoka, więc wysycenie transferyny ulega znacznemu obniżeniu. W schorzeniach, którym towarzyszy nadmiar żelaza, np. w hemochromatozie, stężenie żelaza jest wysokie, a TIBC prawidłowa lub niska, co powoduje znaczny wzrost wysycenia transferyny.

Ponieważ transferyna jest produkowana w wątrobie, TIBC lub UIBC mogą być obniżone w chorobach tego narządu. Stężenie transferyny we krwi spada także dość gwałtownie w przypadku niedoboru białka w diecie. Oznaczanie stężenia transferyny w surowicy może być wykorzystywane do oceny stanu odżywienia.

TIBC (lub wysycenie transferyny) nie są badaniami rutynowymi, ale lekarz może je zlecić, kiedy podejrzewa u pacjenta niedobór lub nadmiar żelaza. Badania zwykle zleca się, jeśli pacjent cierpi na niedokrwistość, szczególnie, gdy jego krwinki czerwone (erytrocyty) są małe i zawierają zbyt mało hemoglobiny (w przypadku tzw. mikrocytozy i hipochromii).

Do najczęstszych objawów niedokrwistości należą:

• przewlekłe zmęczenie/wyczerpanie
• zawroty głowy
• osłabienie
• bóle głowy.

Przy podejrzeniu nadmiaru żelaza lub w przypadku rodzinnego występowania hemochromatozy lekarz może zlecić oznaczenie stężenia żelaza wraz z TIBC lub UIBC oraz stężenia ferrytyny, aby sprawdzić, czy wysycenie transferyny jest zwiększone lub czy zwiększyły się zapasy ustrojowe żelaza. Objawy kumulacji żelaza w organizmie są różne u różnych osób, ale pogłębiają się z czasem. Należą do nich między innymi:

• bóle stawów
• zmęczenie, osłabienie
• brak energii
• bóle brzucha
• zanik libido
• zaburzenia pracy serca.

Badania wskaźników gospodarki żelazem zleca się także przy podejrzeniu zatrucia żelazem, które najczęściej zdarza się u dzieci po przypadkowym jednorazowym spożyciu dużej liczby tabletek preparatów witaminowych lub suplementów zawierających żelazo.

Oznaczanie stężenia transferyny w surowicy, najczęściej łącznie z innymi badaniami (np. stężeniem prealbuminy), zleca się w celu oceny i monitorowania stanu odżywienia.

‍

Oznaczanie TIBC lub UIBC zwykle łączy się z badaniem innych wskaźników gospodarki żelazem. W poniższej tabeli zestawiono zmiany wskaźników obserwowane w różnych zaburzeniach.

Wysokie TIBC, UIBC lub stężenie transferyny zwykle wskazują na niedobór żelaza, ale mogą występować także w ciąży lub u osób stosujących doustne środki antykoncepcyjne. Z kolei niska wartość TIBC, UIBC lub transferyny i wysoka TfS może występować w hemochromatozie, w niektórych rodzajach niedokrwistości (anemii), w niedożywieniu, stanach zapalnych, w marskości wątroby oraz w zespole nerczycowym (tzn. w uszkodzeniu nerek przebiegającym ze znaczną utratą białka z moczem).

W niedokrwistości hemolitycznej wzrost stężenia żelaza we krwi spowodowany jest uwalnianiem hemoglobiny z niszczonych krwinek czerwonych.
Na wyniki badań ma wpływ przetaczanie krwi. Wielokrotne transfuzje mogą powodować nadmierną kumulację żelaza w organizmie.

1. Czy niedokrwistość może mieć inne przyczyny niż niedobór żelaza?

Tak, jest wiele możliwych przyczyn rozwoju niedokrwistości. Niedobór żelaza jest jedną z najczęstszych, dlatego oznaczanie wskaźników gospodarki żelazem jest zlecane dość często. Jeśli wyniki badań wykluczają niedobór żelaza trzeba szukać innej przyczyny niedokrwistości.

‍

2. Jak oblicza się wysycenie transferyny?

Wysycenie transferyny (%) = Żelazo w surowicy / TIBC × 100%

‍

3. Jakie inne czynniki mogą wpływać na stężenie transferyny w osoczu?

Transferyna jest ujemnym białkiem ostrej fazy, co oznacza że jej stężenie w osoczu spada w wyniku procesów zapalnych. Zmian stężenia transferyny można oczekiwać w przewlekłych stanach zapalnych, zakażeniach i chorobach nowotworowych.

‍

Linki do stron obcojęzycznych‍

American Society for Hematology: Anemi
‍MedlinePlus: Iron deficiency anemia
‍National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases: Hemochromatos…
National Heart, Lung and Blood Institute: Iron-Deficiency Anemia
National Heart, Lung and Blood Institute: Hemachromatosis
Office of Dietary Supplements: Iron

‍