Aby stwierdzić czy w przewodzie pokarmowym obecne są bakterie chorobotwórcze, powodujące zakażenie.

Badanie należy wykonać u chorego, u którego występują biegunka, skurcze brzucha, z gorączką lub bez, trwające dłużej niż kilka dni i/lub obecna jest w kale krew lub śluz.

Próbka świeżego kału w jałowym pojemniku, albo umieszczonego w podłożu transportowym (pojemnik z substancjami zachowującymi żywotność drobnoustrojów podczas transportu).

Świeżą próbkę kału należy pobrać jak najszybciej po zaistnieniu podejrzenia zakażenia. Trzykrotne badanie próbek pobieranych w kolejnych dniach zwiększa szanse na wykrycie drobnoustrojów wywołujących zakażenie. Przed oddaniem kału należy całkowicie opróżnić pęcherz moczowy. Próbka kału nie powinna być zanieczyszczona ani moczem, ani wodą. Kał należy oddać do czystego, wyparzonego wrzątkiem naczynia skąd za pomocą jałowej łopatki z pojemnika transportowego należy pobrać próbkę wielkości orzecha laskowego lub 2-3 ml w przypadku płynnego kału, pobierając kał z kilku miejsc, szczególnie tych zawierających krew, śluz lub ropę i przenieść do specjalnego, sterylnego, plastikowego pojemnika z łopatką. Pobrany materiał powinien być dostarczony do laboratorium niezwłocznie, w czasie do dwóch godzin. Jeśli świeża próbka kału nie może być dostarczona do laboratorium niezwłocznie po pobraniu, kał należy pobrać na zestaw transportowy z węglem aktywowanym (wymazówkę zanurzyć w oddanym kale i umieścić w podłożu) i przechowywać maksymalnie do 48 godzin w lodówce (w temperaturze 4-8ºC). Postępowanie takie zachowuje żywotność bakterii obecnych w próbce lecz uniemożliwia ich namnażanie. Pojemnik musi być oznaczony nazwiskiem pacjenta, datą i godziną pobrania kału.

Specjalnego postępowania wymaga pobranie kału od dzieci używających pieluchy, aby zapobiec zanieczyszczeniu moczem oraz żeby próbka nie zetknęła się z wewnętrzną powierzchnią jednorazowej pieluchy ponieważ często zawierają one substancję bakteriostatyczną, która będzie hamować wzrost bakterii znajdujących się w próbce i w ten sposób wpływać na wynik posiewu kału. Często próbka kału pobierana jest jałową wymazówką bezpośrednio z odbytnicy.

Nie

Posiew kału jest badaniem, które pozwala wykryć i zidentyfikować bakterie chorobotwórcze w kale. W laboratorium, mała próbka świeżego kału umieszczana jest na różnych podłożach odżywczych (cienka warstwa substancji o konsystencji galaretki na płytce z pokrywką). Podłoża te są selektywne, każde wspomagające wzrost jednych i hamujące innych bakterii. Podłoża z posianymi próbkami materiału są inkubowane i codziennie sprawdzany jest wzrost bakterii. Obecne w kale bakterie rosną jako kolonie i wyglądają jak kropki na powierzchni żelu. Cechy kolonii takie jak kształt, kolor i niektóre cechy chemiczne są charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów bakterii i są podstawą ich różnicowania. Bakterie wykryte w kale reprezentują populację bakterii obecnych w przewodzie pokarmowym, który nie jest środowiskiem jałowym. Bytują w nim bakterie i grzyby określane jako fizjologiczna mikroflora. Odgrywa ona ważną rolę w trawieniu pokarmu, a także tworzy barierę chroniącą przed wzrostem bakterii chorobotwórczych. Fizjologiczna mikroflora jelita jest zwykle w pewnej równowadze. Stan tej równowagi może zostać zakłócony przyjmowaniem antybiotyków o szerokim spektrum działania. Leki te niszczą większość bakterii stanowiących fizjologiczną mikroflorę przewodu pokarmowego. Przeżywają, a następnie nadmiernie namnażają się bakterie oporne na stosowane antybiotyki, np. Clostridium difficile, wywołując objawy chorobowe, takie jak biegunka czy bóle brzucha. Stan równowagi fizjologicznej mikroflory jelit może również ulegać zakłóceniu u chorych z immunosupresją i przyjmujących leki przeciwnowotworowe.

Inne chorobotwórcze bakterie zwykle dostają się do organizmu z zanieczyszczonym pokarmem i napojami. Mogą to być surowe albo niedogotowane jajka, drób, wołowina, niepasteryzowane mleko oraz zanieczyszczona woda z jezior, strumieni, a czasami nawet woda wodociągowa.

Podróżujący, szczególnie do krajów rozwijających się, do innej strefy klimatycznej, narażeni są na większe ryzyko zetknięcia się z bakteriami chorobotwórczymi, wywołującymi zakażenia żołądkowo-jelitowe. Niektóre z tych bakterii są bezwzględnymi patogenami, inne natomiast mogą należeć do fizjologicznej mikroflory tubylców, ale wywoływać zakażenia u turystów. Przyjezdni mogą ulec zakażeniu jedząc lub pijąc coś co zostało zanieczyszczone bakteriami, np. woda bieżąca, kostki lodu w napojach, świeża sałatka lub jedzenie z ulicznych straganów.

Najczęściej występujące objawy zakażenia chorobotwórczymi bakteriami to przedłużająca się biegunka, śluz w kale, bóle brzucha, nudności i wymioty. Jeżeli biegunka trwa dłużej niż kilka dni może dojść do odwodnienia i zaburzeń stężenia elektrolitów - niebezpiecznego stanu szczególnie dla dzieci i ludzi starszych. Odwodnienie może wywołać takie objawy jak pragnienie, sucha skóra, zmęczenie, lekki ból głowy i gorączka. W ciężkich przypadkach pacjent wymaga hospitalizacji w celu nawodnienia i uzupełnienia elektrolitów. Ciężkim powikłaniem jest zespół hemolityczno-mocznicowy, w przebiegu którego dochodzi do destrukcji krwinek czerwonych i niewydolności nerek, rozwijający się sporadycznie po zakażeniu toksynotwórczym szczepem Escherichia coli oznaczanym symbolem 0157:H7. Powikłanie występuje przede wszystkim u dzieci, osób starszych i pacjentów z osłabionym układem odporności.

Najczęściej występujące bakterie chorobotwórcze i najczęściej spotykane źródła zakażenia:

• Salmonella bakterie występujące w żywności pochodzenia zwierzęcego, w surowych jajach (nawet nieuszkodzonych i zdezynfekowanych), surowym drobiu, nabiale. Gady oraz niektóre zwierzęta domowe, jak np. żółwie i jaszczurki mogą być nosicielami pałeczek Salmonella w przewodzie pokarmowym bez żadnych objawów chorobowych. Również ludzie mogą być nosicielami pałeczek Salmonella. Możliwe jest szerzenie się zakażenia z człowieka na człowieka, spotykane przede wszystkim wśród dzieci. Do wywołania objawów chorobowych potrzebna jest duża liczba bakterii (od 106 do 108 komórek bakteryjnych).
  
• Shigella - źródłem zakażeń tymi bakteriami są osoby zakażone - zakażenie szerzy się bezpośrednio z człowieka na człowieka drogą feralno-oralną, głównie przez brudne ręce. Rzadziej zakażenie szerzy się poprzez żywność i wodę zanieczyszczoną odchodami. Są to wysoce zakaźne bakterie, tzn. do wywołania objawów chorobowych wystarcza mała liczba bakterii (od 100 do 200 komórek bakteryjnych). Największe ryzyko zakażenia występuje wśród dzieci uczęszczających do żłobków i przedszkoli, ich rodzeństwa i rodziców, dzieci z domów dziecka, wśród pensjonariuszy domów opieki.
  
• Campylobacter - źródłem tych bakterii jest surowy lub niedogotowany drób, niepasteryzowane mleko, skażona woda. W wielu krajach jest to najczęstsza przyczyna biegunki o etiologii bakteryjnej. Jest to szczególnie ciężkie zakażenie jeżeli bakterie z przewodu pokarmowego dostaną się do krwi i wywołają zakażenia w odległych narządach, np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropnie. Czasami dochodzi do rozwoju odległych w czasie powikłań w postaci zapalenia stawów i zespołu Guillaina-Barrégo (autoimmunolgiczne powikłanie dotyczące układu nerwowego)
  
• Escherichia coli O157:H7 i inne toksynotwórcze szczepy tego gatunku (większość szczepów E. coli należy do fizjologicznej mikroflory człowieka i nie wywołuje zakażeń) - bakterie występujące w surowym, niedogotowanym lub niedopieczonym mięsie wołowym szpinaku, niepasteryzowanych napojach owocowych. Wywołuje krwistą biegunkę i może doprowadzić do zespołu hemolityczno-mocznicowego.
  
• Clostridium difficile - może występować jako składnik fizjologicznej mikroflory przewodu pokarmowego, nie wywołując objawów chorobowych, ale zastosowanie antybiotyku o szerokim spektrum działania może doprowadzić do nadmiernego, niekontrolowanego wzrostu tych bakterii w jelicie, do wytwarzania toksyn i wywołania objawów chorobowych.

Inne bakterie wywołujące biegunki to m.in.: Staphylococcus aureus, Yersinia enterocolitica, Bacillus cereus, Clostridium perfringens, Vibrio cholerae i inne gatunki rodzaju Vibrio, rodzaj Aeromonas

‍

Posiew bakteriologiczny kału często jest wykonywany razem z innymi badaniami jak np. badanie w kierunku pasożytów, test na obecność toksyn Clostridium difficile, aby móc znaleźć przyczynę przedłużającej się biegunki. Wynik badania jest użyteczny podczas podejmowania decyzji o sposobie leczenia zakażenia.

Posiew kału zleca się wtedy, kiedy pacjent ma biegunkę przez wiele dni i/lub w luźnych stolcach występuje krew oraz śluz. Jest to zwłaszcza ważne jeżeli chory spożywał jedzenie lub pił płyny, jak np. niedogotowane mięso, surowe jajka, które podejrzewa się, że były zanieczyszczone chorobotwórczymi bakteriami. Odbyte w tym czasie podróże mogą także sugerować zatrucie pokarmowe. Najczęstsze objawy zatrucia pokarmowego to:

• biegunka trwająca dłużej niż kilka dni i/lub śluz oraz krew obecne w kale
• skurczowe bóle brzucha
• nudności
• wymioty
• gorączka

Nie u każdego pacjenta z objawami zatrucia pokarmowego konieczne jest wykonanie posiewu kału i leczenie antybiotykami. U pacjentów z wydolnym układem odporności zatrucia pokarmowe zwykle ustępują bez antybiotykoterapii, wystarcza leczenie objawowe obejmujące nawadnianie organizmu oraz uzupełnianie elektrolitów. Posiew kału i leczenie antybiotykami stosuje się w przypadku nasilenia objawów chorobowych, niemowląt i małych dzieci, osób starszych i innych pacjentów z osłabioną odpornością.

Jeżeli pacjent przeszedł zakażenie przewodu pokarmowego bakteriami chorobotwórczymi i był leczony lub wyzdrowiał bez zażywania leków lekarz może zlecić badanie kału, aby upewnić się, że bakterie te już są nieobecne. Jest to ważne ponieważ w niektórych przypadkach ludzie mogą stać się nosicielami bakterii, sami nie chorując zakażają innych ludzi, np. nosiciele Salmonella Typhi.

‍

Wynik określany jako „posiew dodatni” oznacza, że w laboratorium z próbki kału wyhodowano drobnoustroje chorobotwórcze, które najprawdopodobniej są przyczyną biegunki i/lub innych objawów chorobowych ze strony układu pokarmowego. Na wyniku podana jest również nazwa wyhodowanego i zidentyfikowanego drobnoustroju, np.. Metody diagnostyczne rutynowo prowadzone są w kierunku najczęściej występujących patogenów jelitowych, takich jak:

• Campylobacter spp.
• Salmonella spp.
• Shigella spp.
• Yersinia enterocolitica.

Na podstawie wywiadu lekarskiego i charakterystycznych objawów chorobowych lekarz może zlecić specjalistyczne testy w kierunku wybranych patogenów jelitowych, takich jak:

• Aeromonas spp.
• Plesiomonas spp.
• Escherichia coli O157:H7
• Vibrio spp.
• Clostridium difficile
• Listeria monocytogenes
• W przypadku podejrzenia zakażenia wywołanego przez Clostridium difficile wykonuje się odrębne testy oceniające toksynotwórczość tych drobnoustrojów.

Wynik określany jako „posiew ujemny” oznacza, że w laboratorium z próbki kału nie wyhodowano drobnoustrojów chorobotwórczych. Jeżeli wynik posiewu kału jest ujemny w kierunku najczęściej występujących patogenów jelitowych to prawdopodobnie przyczyna biegunki jest inna - rzadko występujący patogen lub biegunka nie jest pochodzenia bakteryjnego. Istnieje również możliwość, że bakterie chorobotwórcze są obecne w jelicie, ale nie zostały wykryte w badanej próbce kału. Jeżeli lekarz podejrzewa taką sytuację, szczególnie przy utrzymujących się objawach, może zlecić kolejne posiewy kału.

Zwykle, zakażenie układu pokarmowego wywołuje jeden gatunek bakterii, ale może zdarzyć się, że przyczyną zakażenia jest więcej niż jeden gatunek (zakażenie mieszane).

‍

Ciężkie zakażenia bakteryjne przewodu pokarmowego i zwłaszcza te wywołujące późniejsze powikłania, powinny być leczone antybiotykami. Natomiast wiele prostych infekcji nie wymaga takiej terapii. Pacjenci ze zdrowym, w pełni sprawnym układem odpornościowym (immunologicznym) sami zwalczą zakażenie i poczują się lepiej już po tygodniu.

Pacjenci powinni być pouczeni jak postępować, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się zakażenia, otrzymać właściwe leczenie i być obserwowanymi pod kątem możliwości wystąpienia objawów odwodnienia.

Zakażenia chorobotwórczymi bakteriami są rejestrowane na poziomie regionalnym, a czasami - krajowym. Zakażenia inne niż związane z podróżami, są badane tak, aby ustalić źródło zakażenia. Jeżeli np. zakażenie pałeczkami Salmonella nastąpiło po jedzeniu w określonej restauracji, służby sanitarne będą badać czy inni ludzie też zachorowali po tym jedzeniu i skontrolują restaurację, aby wykryć źródło zakażenia, podejmując jednocześnie działania, mające na celu zahamowanie rozprzestrzeniania się infekcji.

Tzw. biegunki podróżnych, występujące u osób podróżujących do Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej, najczęściej wywoływane są przez tzw. enteropatogenne szczepy Escherichia coli wytwarzające toksyny.

1. Co można zrobić aby zapobiec zakażeniu bakteryjnemu?

Najlepszy sposób to nie pić wody i nie jeść żywności, która może być zanieczyszczona i przestrzegać zasad higieny, w tym szczególnie mycia rąk. Żywność, która może być zanieczyszczona, jak np. surowe jaja i mięso, powinna być dokładnie ugotowana. Jedzenie ugotowane lub spożywane na surowo nie może stykać się żadnymi zanieczyszczonymi powierzchniami. Podróżując do krajów o niskim poziomie higieny, najbezpieczniejsze jest picie wody butelkowanej, napojów gazowanych i gorącego, gotowanego jedzenia. Należy unikać świeżych owoców i jarzyn, ograniczając się tylko do tych, które samemu można obrać. Jedzenie ze straganów ulicznych jest uważana za niebezpieczne. Jeżeli ktoś z domowników uległ zakażeniu, które wywołało biegunkę, wszyscy członkowie rodziny powinni bardzo staranne myć ręce, a osoba zakażona nie powinna przyrządzać jedzenia i napojów dla innych osób do czasu aż wyzdrowieje.  

2. Dlaczego próbka kału musi być świeża?

Bakterie obecne w próbce kału nadal mnożą się, dlatego w próbce, która nie jest świeża proporcje różnych gatunków bakterii zmieniają się i nie oddają tego co znajduje się w jelicie. Nadmierny wzrost fizjologicznej mikroflory jelit może czasami uniemożliwić wykrycie bakterii chorobotwórczych. Z tego powodu jeśli świeża próbka kału nie może być dostarczona do laboratorium niezwłocznie po pobraniu, kał należy pobrać na zestaw transportowy z węglem aktywowanym (wymazówkę zanurzyć w oddanym kale i umieścić w podłożu) i przechowywać maksymalnie do 48 godzin w lodówce (w temperaturze 4-8ºC). Postępowanie takie zachowuje żywotność bakterii obecnych w próbce lecz uniemożliwia ich namnażanie.

3. Dlaczego nie powinno się zażywać leków bez recepty w przypadku infekcyjnej biegunki?

Należy w takich przypadkach przyjmować leki zapisane przez lekarza. Biegunka jest jedną z metod, którą organizm wykorzystuje, aby usunąć zakażenie. Jeżeli zwolni się lub zahamuje to działanie przez przyjmowanie preparatów przeciw biegunkowych, to jednocześnie przedłuży się czas choroby, a nawet zaostrzy jej przebieg.

4. Czy po przebyciu zakażenia bakteriami patogennymi można ponownie zakazić się?

Zasadniczo tak. Wprawdzie po zakażeniu może rozwinąć się krótkotrwała odporność przeciw określonemu szczepowi bakterii patogennych, które wywołały zakażenie, to jednak istnieje wiele innych gatunków i szczepów bakterii chorobotwórczych, które mogą wywołać chorobę.

5. Co jeszcze może wywołać biegunkę?

Biegunka może być spowodowana zakażeniem wirusowym, zarażeniem pasożytniczym, nietolerancją niektórych składników żywności, przyjmowaniem leków (działając bezpośrednio lub pośrednio, poprzez zmiany fizjologicznej mikroflory jelit), chorobami jelit lub zaburzeniami ich funkcji.

‍

UWAGA: Wymienione poniżej adresy stron internetowych, są źródłami uzupełniającymi. W celu obejrzenia kompletnej listy źródeł wykorzystanych w tworzeniu tej strony, kliknij tu .

Na stronie:
‍Choroby: biegunka, nieswoiste zapalne choroby jelit, zespół Guillaina-Barrégo, choroby podróżnych

Linki do stron polskich:
‍Krajowy Ośrodek Salmonella


Linki do stron obcojęzycznych:
‍FamilyDoctor.org: Food Poisoning
CDC: Travelers Diarrhea
CDC: Foodborne Germs and Illnesses
National Institute on Diabetes and Digestive and Kidney Diseases: Foodborne Illnesses
CDC: Salmonella
CDC: Shigellosis
CDC: E. coli
CDC: General Information about Clostridium difficile Infections
CDC: Yersinia enterocolitica
CDC: Campylobacter

‍
KidsHealth.org: Infections
Campylobacter
Salmonella
Shigella
E. coli

‍