Określenie   "choroby podróżnych" obejmuje szeroką kategorię chorób zakaźnych: bakteryjnych, wirusowych, grzybiczych i pasożytniczych, którymi można się zarazić podróżując, szczególnie z krajów rozwiniętych i wysoko uprzemysłowionych do mniej rozwiniętych. Na każdym obszarze geograficznym, niezależnie od tego, czy jest to cel podróży, czy miejsce zamieszkania, występują pewne zagrożenia. Jednak zwykle jesteśmy świadomi zagrożeń występujących na terenie, gdzie mieszkamy, znamy też sposoby unikania ich. Na przykład będąc w amerykańskim stanie Montana nie należy karmić niedźwiedzi, należy unikać trującego bluszczu, uważać w okolicach zamieszkałych przez węże (grzechotniki, żmije) nosić ubrania z długim rękawem w okresie występowania kleszczy, nie dotykać żywych ani padłych dzikich zwierząt (wścieklizna) nie pić wody z górskich strumieni (aby uniknąć lambliozy), uważać na pająki o nazwie czarna wdowa, ostrożnie usuwać odchody gryzoni (aby uniknąć wirusa Hanta) i używać repelentów przeciw komarom (aby uniknąć wirusa Zachodniego Nilu, malarii).

Niniejszy artykuł poświęcony jest drobnoustrojom i nie obejmuje zagrożeń, jakie wiążą się z występowaniem na danym terenie niedźwiedzi, pająków i węży, jednak przygotowując się do podróży należy wziąć pod uwagę również tego typu zagrożenia. Kilkudniowy wypoczynek w miejskim hotelu w kraju rozwiniętym różni się znacznie od dwutygodniowej terenowej wyprawy w tropikalne rejony Ameryki Południowej. Podróżujący powinni dowiedzieć się jak najwięcej o kraju docelowym i przedyskutować swoje plany (cel podróży, długość pobytu, rodzaj aktywności) z lekarzem. Odpowiednie przygotowanie do podróży pozwala zapobiec większości chorób przez unikanie środowisk, w których występują owady lub zwierzęta (tzw. wektory) przenoszące choroby, unikanie ryzykownych zachowań, ostrożność w kwestii wody pitnej i żywności, profilaktyczne zażywanie leków przed i w czasie podróży oraz przyjęcie odpowiednich szczepień.

Choroby podróżnych mogą przenosić się przez zanieczyszczoną żywność i wodę, odchody zwierząt i glebę. Ryzykowny może być kontakt z zakażonymi zwierzętami lub przebywanie w ich kryjówkach. Zwykle wygląd, zapach czy smak wody lub żywności nie pozwala wykryć zanieczyszczeń. Choroby tropikalne przenoszą też wektory, np. komary, pchły i kleszcze. Niektórymi chorobami można się zarazić pływając w słodkiej wodzie albo chodząc boso po plaży, innymi - od innych ludzi, przez kontakt, krew, używanie tych samych igieł do zastrzyków lub przez stosunki seksualne bez zabezpieczenia. Objawy niektórych chorób mogą być łagodne i ustępujące, tak, że choroba przechodzi niezauważona, jednak wiele chorób znacznie uprzykrza podróż przez kilka dni, a niektóre mogą skutkować bezpośrednim zagrożeniem życia. W niektórych chorobach objawy mogą pojawić się dopiero po powrocie z podróży, ustępować, pojawiać się okresowo, pogarszać się lub utrzymywać przez dłuższy czas. Bez leczenia, niektóre choroby podróżnych mogą prowadzić do ślepoty, niewydolności narządowej, śpiączki i śmierci.

Do najczęstszych objawów chorób tropikalnych należą biegunka, nudności, wymioty, gorączka i objawy skórne (wysypki, owrzodzenia, obrzęki itp.). Spotyka się też zapalenie wątroby z towarzyszącą żółtaczką (zażółceniem skóry i spojówek), bóle głowy, zapalenie opon mózgowych i zapalenie mózgu. Niektóre choroby powodują też ostre objawy oddechowe - kaszel i/lub duszność.

Niektóre choroby występują na całym świecie; często chorują dzieci, jeśli nie zostały zaszczepione. Choroby takie mogą w niektórych przypadkach powodować trwałe powikłania. W wielu krajach istnieją programy szczepień, które pozwalają obniżyć liczbę zachorowań np. na odrę, różyczkę, świnkę i chorobę Heinego-Medina. W krajach, gdzie szczepienia nie obejmują całej populacji, takie choroby mogą występować endemicznie (liczba zachorowań utrzymuje się na stałym poziomie) lub powodować epidemie. Podróżni nie zabezpieczeni szczepieniami, dzieci, które nie zakończyły programu szczepień i pacjenci z upośledzeniem odporności są w grupie szczególnego ryzyka. Dzieci adoptowane i imigranci przyjeżdżający do krajów rozwiniętych mogą być nosicielami różnych chorób i dlatego należy ich poddawać odpowiednim badaniom przesiewowym.

Biegunki podróżnych mogą być wywołane przez różnorodne bakterie, wirusy i pasożyty w różnych częściach świata. Na obszarach o niskiej higienie drobnoustroje tego typu występują w żywności i wodzie. Często ludzie są odporni na bakterie występujące w ich regionie zamieszkania, ale wrażliwi na   "obce" drobnoustroje. Pasożyty mogą atakować zarówno mieszkańców danego regionu jak i podróżnych.

Niektóre biegunki wirusowe i bakteryjne pojawiają się w kilka godzin po zakażeniu i ustępują samoczynnie. Inne, np. wywołane przez bakterie Salmonella i Shigella mają 24-48-godzinny okres wylęgania. Biegunki wywołane przez pasożyty mają z reguły dłuższy okres wylęgania i, jeśli nie są leczone, mogą prowadzić do przewlekłej choroby.

Wirusem zapalenia wątroby typu A (HAV), wywołującym zapalenie wątroby i żółtaczkę, można również zarazić się przez zanieczyszczoną wodę i żywność. Wirusy zapalenia wątroby typu B i C (HBV i HCV) mogą powodować podobne objawy, ale przenoszą się przez krew i inne płyny ustrojowe, przez kontakty seksualne lub przez łożysko (z matki na płód). Ryzykowne zachowania, jak stosunki seksualne bez zabezpieczenia lub tatuaże, grożą też zakażeniem HIV i innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową.

Najczęstsze choroby przebiegające z gorączką to malaria, denga i żółta gorączka (żółta febra). Choroby te przenoszone są przez komary i występują endemicznie w obszarach tropikalnych. Istnieje szczepionka przeciw żółtej gorączce i niektóre kraje wymagają od podróżnych świadectwa szczepień. Przed malarią można się zabezpieczyć profilaktycznie zażywając leki. Denga obecnie szerzy się coraz bardziej (występuje w nowych rejonach geograficznych) i powoduje rosnące epidemie. Nie istnieje szczepionka ani profilaktyka lekowa, a zapobiec tej chorobie można unikając ugryzień przez komary.

Podróżni mogą również zarazić się przeziębieniem i grypą w samolotach lub innych środkach transportu w drodze do lub z kraju docelowego.

‍

Badania laboratoryjne

Rozpoznanie przyczyny choroby u podróżnego jest kluczowe nie tylko dla leczenia pacjenta, ale też dla zapobiegania kolejnym zakażeniom oraz dokumentacji występowania choroby zarówno u powracających podróżnych jak i w kraju, w którym nabawili się danego schorzenia.

Przyczynę biegunki bakteryjnej można zidentyfikować za pomocą hodowli drobnoustrojów z kału; biegunki takie można leczyć antybiotykami, ale mogą też ustąpić bez leczenia (czasem zanim możliwa jest identyfikacja patogenu). Pasożyty identyfikuje się w badaniach mikrobiologicznych wykrywających pasożyty i ich jaja w świeżej lub odpowiednio zabezpieczonej próbce stolca. W przypadku niektórych pasożytów, jak lamblie (Giardia intestinalis) dostępne są badanie serologiczne oznaczające antygeny pasożyta, co pomaga postawić rozpoznanie, jeżeli liczba pasożytów w organizmie jest niewielka. Identyfikacja patogenu w przypadku biegunki wirusowej jest trudna, dlatego takie badania (swoiste hodowle i inne testy) wykonuje się z reguły dopiero w przypadku dużej liczby zachorowań, np. wśród pasażerów promu czy gości hotelu.

Pasożyty wywołujące malarię (zimnicę), zarodźce malarii z rodzaju Plasmodium, atakują czerwone krwinki. Zarodźce można zidentyfikować badając odpowiednio zabarwione preparaty tzw. grubej kropli krwi i rozmazy krwi pod mikroskopem. Wiele innych chorób tropikalnych można rozpoznać dzięki hodowli drobnoustroju lub identyfikacji drobnoustroju w badaniu mikroskopowym, lub też oznaczając przeciwciała (białka wytwarzane przez układ odpornościowy w odpowiedzi na zakażenie) lub antygeny (białka drobnoustroju). Pacjenci, u których ostre lub przewlekłe objawy choroby wystąpiły w związku z podróżą, powinni skontaktować się z lekarzem pierwszego kontaktu, który może poprosić o konsultację specjalistę chorób zakaźnych lub medycyny tropikalnej.

Inne badania

Czasem wykonuje się badania radiologiczne (np. rentgenowskie, tomografia komputerowa), w poszukiwaniu oznak zakażenia lub uszkodzenia narządów, np. płuc lub wątroby.

‍

Odpowiednie planowanie pomaga uniknąć wielu chorób tropikalnych. Przed podróżą należy zasięgnąć porady lekarskiej i sprawdzić, czy przeszło się szczepienia przeciw śwince, odrze, różyczce, chorobie Heinego-Medina (polio) i tężcowi. Zależnie od rejonu geograficznego, mogą być wskazane dodatkowe szczepienia, np. przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A lub żółtej gorączce. Jeśli w kraju docelowym występuje malaria, lekarz zwykle zaleca, aby podróżny jeszcze przed wyjazdem profilaktycznie zaczął zażywać np. meflochinę lub chlorochinę. Leki należy zażywać regularnie w czasie podróży i przez kilka dni po jej zakończeniu. Niektórzy lekarze przepisują podróżnym antybiotyki, z instrukcją, w jaki sposób i przy jakich objawach powinni je zastosować.

Centrum Zapobiegania i Prewencji Chorób (CDC) i Światowa Organizacja Zdrowia dysponują aktualnymi informacjami dotyczącymi zdrowia podróżnych i metod zapobiegania chorobom tropikalnym, w tym aktualnymi danymi o chorobach występujących w różnych regionach świata.

Mimo zastosowania wszystkich środków ostrożności, choroba może jednak rozwinąć się w czasie wyjazdu lub nawet kilka miesięcy po powrocie. Im wcześniej uda się wykryć i rozpoznać chorobę, tym łatwiej się ją leczy. Podróżni powinni wiedzieć, jakie objawy powinny ich skłonić do szukania natychmiastowej porady lekarskiej w kraju, który odwiedzają i jakie objawy mogą ustąpić samoistnie. Przez kilka miesięcy po powrocie powinni zwracać uwagę na wszystkie objawy chorobowe i informować o nich lekarza.

Linki do stron obcojęzycznych:
‍CDC: Traveler's Health
‍World Health Organization: International Travel and Health
‍U.S. Department of State: Staying Healthy Abroad
‍Government of Canada: Well on your Way-A Canadian’s Guide to Healthy Travel Abr…
‍Familydoctor.org, International Travel: Tips for Staying Healthy
‍MedlinePlus: Traveler's Health

‍