Jako badanie uzupełniające w wykryciu hipoksji (niedotlenienia) oraz innych schorzeń mogących powodować wzmożone wytwarzanie mleczanu bądź jego niedostateczne usuwanie z krwi.

W przypadku objawów takich jak przyspieszony oddech, nudności i/lub wzmożona potliwość, które wskazują na niedobór tlenu lub zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie; również w przypadku podejrzenia sepsy, wstrząsu, ataku serca, poważnej zastoinowej niewydolności serca, choroby nerek, niekontrolowanej cukrzycy, dziedzicznej choroby metabolicznej.

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej. Czasami pobiera się próbkę krwi z tętnicy, rzadziej bada się stężenie mleczanu w próbce płynu mózgowo-rdzeniowego uzyskanego droga nakłucia lędźwiowego. Stężenie mleczanu oznacza się we krwi pobranej bez użycia stazy lub przy użyciu stazy, która pozostaje zaciśnięta przez cały czas pobierania krwi. Zwolnienie ucisku i zaciskanie pięści podczas pobierania krwi może powodować wzrost stężenia mleczanu w próbce krwi.

Lekarz może zalecić krótki odpoczynek przed pobraniem krwi; rzadziej może zlecić pobranie próbki krwi na czczo.

Za pomocą tego badania mierzy się ilość mleczanu we krwi lub rzadziej, w płynie mózgowo-rdzeniowym. Mleczan jest jonową (elektrycznie naładowaną) formą kwasu mlekowego; przy prawidłowym pH krwi występuje w formie jonowej. Jest wytwarzany przez komórki mięśni, czerwone krwinki, komórki mózgowe i inne tkanki podczas beztlenowego (anaerobowego) wytwarzania energii i w warunkach prawidłowych występuje we krwi w bardzo niskich stężeniach. Organizm zazwyczaj wytwarza energię w procesie tlenowym (aerobowym), jednak wymaga to odpowiedniego zaopatrzenia w tlen. Aerobowe wytwarzanie energii zachodzi w mitochondriach - małych stacjach energetycznych wewnątrz każdej komórki, które zużywają glukozę i tlen do syntezy ATP (trifosforanu adenozyny), stanowiącego główny nośnik energii w organizmie.

W przypadku obniżenia zapasów tlenu w komórkach, i/lub, gdy mitochondria nie funkcjonują prawidłowo, organizm jest zmuszony do przejścia na mniej wydajny proces wytwarzania energii w warunkach beztlenowych, celem przekształcania glukozy i wytworzenia ATP.

W tym procesie głównym produktem ubocznym jest kwas mlekowy, którego stężenie narasta szybciej, niż możliwości rozkładu go przez wątrobę. Gdy stężenie kwasu mlekowego we krwi znacznie wzrośnie, u pacjenta występuje hipermleczanemia, a następnie stan ten prowadzi do kwasicy mleczanowej.

Organizm bardzo często kompensuje objawy zwiększonego stężenia mleczanu w surowicy, jednak kwasica mleczanowa jest stanem bardzo poważnym, z uwagi na to, że zaburzona zostaje równowaga kwasowo-zasadowa (pH ustroju) i występują objawy takie jak osłabienie mięśni, przyspieszony oddech, nudności, wymioty, wzmożona potliwość, a nawet śpiączka. Wysokie stężenie mleczanu może być wynikiem wielu różnych stanów.

Kwasicę mleczanową można podzielić na dwa rodzaje: A i B.

Typ A, występujący najczęściej, jest spowodowany niewystarczającym pobieraniem tlenu przez płuca i/lub obniżonym przepływem krwi (hipoperfuzją), co powoduje zwolnienie tempa dostarczania tlenu do tkanek. Najczęstszą przyczyną kwasicy mleczanowej jest wstrząs, który może być spowodowany wieloma przyczynami, takimi jak uraz czy też znaczna utrata krwi. Kwasica mleczanowa typu A może również być spowodowana:

• wstrząsem spowodowanym urazem lub znaczną utratą krwi (hipowolemia).
• sepsą,
• zawałem serca, zastoinową niewydolnością serca,
• obrzękiem płuc (nadmiar wody w tkance płucnej), chorobami płuc lub zaburzeniami oddechowymi,
• znaczną niedokrwistością.

Typ B kwasicy mleczanowej nie jest spowodowany niedoborem tlenu lecz odzwierciedla wzmożone zapotrzebowanie na tlen lub zaburzenia metaboliczne. Przyczyną mogą być:

• choroby wątroby i nerek,
• cukrzyca,
• białaczka,
• AIDS,
• choroby spichrzania glikogenu (takie jak niedobór glukozo-6-fosfatazy),
• leki, toksyny (salicylany, cyjanek, metanol, metformina)

oraz szereg dziedzicznych schorzeń metabolicznych (jak na przykład rodzaje dystrofii mięśniowych, które zaburzają prawidłowe wytwarzanie ATP). Intensywne ćwiczenia fizyczne mogą również prowadzić do wzrostu stężenia mleczanu we krwi.

Badanie stężenia mleczanu jest pomocne w rozpoznaniu i ocenie hipoksji oraz kwasicy mleczanowej u osób we wstrząsie lub z zastoinową niewydolnością serca. Może być zlecone łącznie z gazometrią (w celu oceny równowagi kwasowo-zasadowej ustroju i utlenowania krwi).

Z uwagi na to, że kwasica mleczanowa może również towarzyszyć chorobom niezwiązanym z poziomem tlenu w organizmie, badanie może służyć do oceny stanu pacjentów z chorobą mogącą prowadzić do wzrostu stężenia mleczanu oraz pacjentów z objawami kwasicy. Badanie zleca się również jako element panelu badań lub morfologii, w celu stwierdzenia, czy choroba pierwotna, taka jak choroba nerek lub wątroby, jest przyczyną kwasicy mleczanowej.

W szczególności badanie to może stanowić element wstępnej oceny pacjenta z podejrzeniem posocznicy. Jeżeli stężenie mleczanu przekracza zakres prawidłowy, leczenie zazwyczaj podejmuje się niezwłocznie. Szybkie rozpoznanie i podjęcie leczenia posocznicy znacznie zwiększa szanse wyzdrowienia.

U pacjentów z ostrym stanem klinicznym, takim jak posocznica, wstrząs lub atak serca, lub stanem przewlekłym takim jak choroba zastoinowa niewydolność serca, oznaczenie mleczanu można wykonywać w ustalonych odstępach czasu w celu monitorowania niedotlenienia oraz odpowiedzi na leczenie.

Można również wykonać oznaczenie mleczanu w płynie mózgowo-rdzeniowym, wraz z równoległym oznaczeniem we krwi, w celu rozróżnienia pomiędzy wirusowym i bakteryjnym zapaleniem opon mózgowych.

przyspieszony oddech, bladość, nadmierna potliwość, nudności, osłabienie mięśni, bóle brzucha lub śpiączka.

Badanie można również wykonać w przypadku podejrzenia sepsy, wstrząsu, ataku serca, ciężkiej zastoinowej niewydolności krążenia, niewydolności nerek lub źle kontrolowanej cukrzycy. Wykonuje się je wtedy wraz z innymi testami w celu wstępnej oceny stanu chorego, a następnie powtarza w odpowiednich odstępach czasowych w celu monitorowania przebiegu choroby.

Badanie stężenia mleczanu w płynie mózgowo-rdzeniowym oraz we krwi można zlecić w przypadku objawów zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, takich jak silne bóle głowy, gorączka, majaczenie i utrata przytomności.

Stężenia mleczanu mogą być podwyższone we wszystkich stanach klinicznych powodujących obniżenie dostępności tlenu w ustroju, wzmożone wytwarzanie kwasu mlekowego i/lub upośledzone usuwanie mleczanu z organizmu - od zwiększonej produkcji mleczanu w mięśniach z powodu wytężonych ćwiczeń fizycznych po stany zagrożenia życia, jak wstrząs układowy. Samo stwierdzenie podwyższonego stężenia mleczanu nie stanowi o rozpoznaniu - nie wskazuje przyczyny wzrostu, jednak pomaga w potwierdzeniu lub wykluczeniu przyczyny występujących objawów. Lekarz musi zapoznać się z historią choroby, wynikami badania fizykalnego i wynikami badań laboratoryjnych aby ustalić przyczynę choroby i postawić właściwą diagnozę.

Nadmierne stężenie mleczanu może wystąpić w przebiegu wielu chorób (wstrząs pourazowy, nadmierna utrata krwi, sepsa, atak serca, zastoinowa niewydolność serca, choroby płuc lub zaburzenia oddychania, obrzęk płuc, poważna niedokrwistość), schorzeń metabolicznych i mitochondrialnych.

Wysokie stężenie mleczanu (kwasica mleczanowa) może być powikłaniem jednej z poniższych chorób:

• Choroba wątroby
• Choroba nerek
• Niekontrolowana cukrzyca
• Białaczka
• AIDS
• Choroby spichrzeniowe glikogenu (takie jak niedobór glukozo-6-fosfatazy)
• Leki i toksyny takie jak salicylany, cyjanek, metanol i metformina
• Rzadkie dziedziczne choroby metaboliczne i mitochondrialne będące formami dystrofii mięśniowej i mającymi wpływ na wytwarzanie ATP
• Intensywny wysiłek fizyczny, jak w przypadku maratończyków

W przypadku objawów zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych znacznie podwyższone stężenie mleczanu w płynie mózgowo-rdzeniowym sugeruje przyczynę bakteryjną, podczas gdy prawidłowe lub lekko podwyższone wskazuje raczej na wirusowe tło choroby.
Spadek stężenia mleczanu w czasie leczenia kwasicy mleczanowej oznacza dobrą odpowiedź na zastosowane leczenie.
Test umożliwia pomiar stężenia mleczanu we krwi w momencie wykonania badania. Stężenie prawidłowe wskazuje na brak kwasicy mleczanowej, odpowiednie natlenienie komórek i/lub inną przyczynę obecnych objawów.

‍

Podwyższone stężenie mleczanu może również wystąpić w przypadku niedoboru tiaminy (witaminy B1).

1. W jaki sposób można obniżyć poziom mleczanu?

Nie ma bezpośredniego sposobu obniżenia poziomu mleczanu. Jeżeli jednak jego podwyższone stężenie jest wynikiem choroby, jak na przykład źle kontrolowana cukrzyca lub spożywania szkodliwych substancji takich jak etanol, można przyczynić się do jego obniżenia poprzez rozpoczęcie leczenia lub unikanie substancji szkodliwych. W przypadku schorzeń metabolicznych ścisłe stosowanie się do zaleceń lekarza pomaga kontrolować stężenie mleczanu. Jeśli wzrost stężenia mleczanu jest spowodowany stanem przejściowym jak na przykład wstrząs czy infekcja, zwykle powraca ono do wartości prawidłowych po wyleczeniu schorzenia.

2. Dlaczego oznaczenie stężenia mleczanu wykonuje się czasem we krwi tętniczej?

Pomiary stężenia mleczanu we krwi tętniczej uważane są za bardziej dokładne, a ponieważ podczas pobierania krwi nie stosuje się stazy, oznaczenia te są wolne od błędów spowodowanych niewłaściwym pobraniem krwi. Lekarz może zlecić ocenę mleczanu we krwi z tego właśnie powodu lub jeżeli z tej samej próbki krwi ma zostać wykonana gazometria. Jeśli nie ma konieczności wykonania innych oznaczeń we krwi tętniczej, lekarz może zlecić badanie stężenia mleczanu we krwi żylnej, ponieważ jest ono równie dokładne, a sposób pobrania krwi żylnej jest mniej obciążający dla pacjenta.

3. Czy stężenie mleczanu można również oznaczyć w inny sposób?

Tak. Stężenie mleczanu można oznaczyć nie tylko w laboratorium, lecz również przy pomocy niewielkiego podręcznego miernika podobnego do glukometru stosowanego w diagnostyce przyłóżkowej. Ten sposób monitorowania sprawdza się w szpitalnych oddziałach ratunkowych i oddziałach intensywnej opieki medycznej, gdzie ogromne znaczenie dla leczenia ciężko chorych pacjentów ma szybkość uzyskania wyniku. Jednak z uwagi na to, że oznaczenia są wykonywane różnymi metodami, wyniki uzyskane przy użyciu miernika podręcznego mogą różnić się od wyników uzyskanych w laboratorium.

4. Czym jest wskaźnik mleczan/pirogronian i w jakim celu się go wylicza?

Wskaźnik mleczan/pirogronian wylicza się w celu rozróżnienia przyczyn kwasicy mleczanowej.

Pirogronian jest substancją wykorzystywaną przez komórki łącznie z mleczanem w celu wytwarzania energii. Mitochondria komórkowe w kilku etapach metabolizują glukozę, w wyniku czego powstaje ATP, czyli źródło energii organizmu. Jeden z etapów obejmuje pirogronian, a w kolejnym niezbędna jest obecność tlenu. Jeżeli poziom tlenu jest niski, dochodzi do nagromadzenia pirogronianu, który przekształcany jest w mleczan, co prowadzi do nagromadzenia mleczanu i powstania kwasicy mleczanowej. Inną przyczyną kwasicy może być upośledzenie czynności mitochondriów i zaburzenie ścieżki metabolicznej, co powoduje wzrost stężenia pirogronianu, a co za tym idzie, mleczanu. W takich przypadkach wskaźnik mleczan/pirogronian jest wysoki.

W przebiegu pewnych chorób dziedzicznych (wrodzone zaburzenia przemiany materii) nie dochodzi do przekształcania pirogronianu w mleczan. Jedną z takich chorób jest niedobór dehydrogenazy pirogronianowej. W takich przypadkach dochodzi do nagromadzenia pirogronianu i wzrostu jego stężenia we krwi, a wskaźnik mleczan / pirogronian jest niski.

‍

UWAGA: Wymienione poniżej adresy stron internetowych, są źródłami uzupełniającymi. W celu obejrzenia kompletnej listy źródeł wykorzystanych w tworzeniu tej strony, kliknij tu.
‍

‍Linki na tej stronie:
‍Chorob: Choroby wątroby, Choroby nerek, Choroby płuc, Zastoinowa niewydolność serca, Atak serca, Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, Sepsa, Kwasica, Zasadowica

Linki do stron obcojęzycznych:
‍MedlinePlus Medical Encyclopedia: Lactic acidosis
‍MedlinePlus Medical Drugs and Supplements: Metformin
‍CDC: Meningitis
‍MedlinePlus: Metabolic Disorders
‍NIH Genetic and Rare Diseases Information Center
‍National Organization for Rare Disorders: Rare Disease Information
‍Muscular Dystrophy Association: Find a Neuromuscular Disease

‍