Badanie wykonuje się w celu określenia przyczyny lub ryzyka krwotoku, w celu monitorowania i oceny czynnośc ipłytek krwi oraz w celu monitorowania skuteczności leczenia przeciwpłytkowego.

Jeżeli pacjent ma tendencje do siniaczenia lub nadmiernego krwawienia, podczas przyjmowania leków mogących mieć wpływ na czynność płytek, jak również przed i w trakcie niektórych operacji.

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.

Zazwyczaj specjalne przygotowanie do badania nie jest niezbędne, jednak czasami lekarz może zalecić zaprzestanie przyjmowania leków mogących mieć wpływ na wynik testu, takich jak aspiryna, niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz wszelkich leków dostępnych bez recepty i zawierających podobne substancje. Najpopularniejsze niesteroidowe leki przeciwzapalne to ibuprofen, naproksen oraz inhibitory COX-2. (Więcej informacji w języku angielskim na temat leków, ich składników i nazw handlowych na stronie MedlinePlus Drugs and Supplements)

Płytki krwi (trombocyty) są małymi, okrągłymi fragmentami komórek, niezbędnymi dla prawidłowego krzepnięcia krwi. Powstają w szpiku kostnym i krążą we krwi. W razie uszkodzenia naczynia krwionośnego płytki krwi pomagają zatrzymać krwawienie poprzez:

• przyleganie do miejsca zranienia,
• agregację (zlepianie się) z innymi płytkami,
• uwalnianie substancji stymulujących dalszą agregację.

Te reakcje prowadzą do powstania luźnego czopu płytkowego - proces ten nazywamy hemostazą pierwotną. Równocześnie płytki wspomagają kaskadę krzepnięcia, która polega na aktywacji czynników krzepnięcia w odpowiedniej kolejności. Proces ten, zwany hemostazą wtórną, prowadzi do powstania włókien fibryny wplecionych w luźny czop płytkowy; łączą się one następnie w sieć fibryny i obkurczają, aby utworzyć stabilny czop hemostatyczny, który pozostaje w uszkodzonym miejscu do czasu wygojenia zranienia. Kiedy nie jest już potrzebny, inne czynniki rozpuszczają go i usuwają.

Aby krzepnięcie przebiegało prawidłowo każda ze składowych procesu hemostazy pierwotnej i wtórnej musi być obecna, aktywowana w odpowiednim czasie i działać we właściwy sposób. Jeśli płytek jest zbyt mało albo nie spełniają którejkolwiek ze swych funkcji, czop hemostatyczny może nie powstać i pacjent narażony jest na ryzyko nadmiernych krwawień. Liczbę płytek można łatwo ocenić w ramach badania morfologii krwi, co pozwala rozpoznać zaburzenie określane jako małopłytkowość lub nadpłytkowość. Ocena czynności płytek jest jednak znacznie trudniejsza. Badanie czynności płytek krwi obejmuje grupę badań, w których wykorzystuje się specjalistyczny sprzęt pozwalający na ocenę zdolności płytek do agregacji i stymulacji krzepnięcia próbki krwi. Badania te mają za zadanie sprawdzić jak dobrze płytki krwi spełniają swoje funkcje w organizmie. Niestety nie ma jednego badania, które pozwoliłoby ocenić całościowo czynność płytek krwi, nie wypracowano też zgodnej opinii co do tego, które badania w jakich okolicznościach są najlepsze.

Badania czynnościowe płytek krwi wykorzystuje się nie tylko w celu oceny przyczyn występowania krwotoków. W niektórych stanach klinicznych, na przykład u pacjentów z grupy ryzyka powstania niebezpiecznych zakrzepów lub wystąpienia ataku serca, pożądane jest zmniejszenie zdolności płytek krwi do agregacji, czyli zlepiania się. Pacjentom tym podaje się leki obniżające aktywację płytek lub zmniejszające ich zdolność do agregacji. W celu monitorowania skuteczności takiego leczenia można wykonać badania czynności płytek krwi.

‍

Badania przesiewowe

Czas okluzji

W badaniu tym krew poddaje się działaniu różnych substancji aktywujących płytki. Następnie krew przepuszcza się przez niewielką rurkę, której otwór pokryty jest kolagenem, czyli białkiem wspomagającym wiązanie się płytek w ranach. W prawidłowej krwi aktywowane płytki będą opłaszczać się na brzegu otworu, a w końcu go zaczopują. Czas, w którym dochodzi do zamknięcia otworu to właśnie czas okluzji. Im jest on dłuższy, tym słabsza czynność płytek. Wynik badania może być nieprawidłowy, jeżeli liczba płytek krwi jest niska, w przypadku upośledzenia ich czynności, zmniejszenia ilości innych białek niezbędnych dla prawidłowej czynności płytek lub jeżeli pacjent przyjmuje leki przeciwpłytkowe. Badanie wykonuje się także jako test przesiewowy w kierunku choroby von Willebranda lub niektórych zaburzeń płytkowych, lecz nie wykryje ono wszystkich nieprawidłowości, szczególnie tych nieznacznych.

Tromboelastometria

Aby powstrzymać krwawienie i zapobiegać kolejnym krwawieniom zanim dojdzie do zagojenia rany skrzep krwi musi być wystarczająco wytrzymały. Tromboelastometria polega na dodaniu do krwi w probówce substancji powodujących rozpoczęcie powstawania skrzepu i mierzy się siłę skrzepu w czasie. Oznacza się całkowitą siłę skrzepu, czas osiągnięcia maksymalnej wytrzymałości oraz utratę wytrzymałości skrzepu w czasie. Wynik badania może być nieprawidłowy, jeżeli liczba płytek krwi jest niska, w przypadku upośledzenia ich czynności lub jeżeli pacjent przyjmuje leki przeciwpłytkowe. To badanie wykonuje się zazwyczaj w dużych szpitalach na sali operacyjnej, przy łóżku pacjenta lub w laboratorium.

Przesiewowe badanie agregacji płytek krwi

W badaniu agregacji płytek krwi wykorzystuje się metody pomiaru stopnia zlepienia trombocytów po dodaniu substancji aktywujących płytki krwi. W badaniu przesiewowym ocenia się liczbę zaagregowanych płytek krwi lub liczbę płytek krwi przyłączonych do kulek opłaszczonych substancjami aktywującymi po zakończeniu reakcji. Im więcej płytek zlepia się lub przykleja do kulek, tym lepsza czynność płytek krwi. Wynik badania może być nieprawidłowy, jeżeli liczba płytek krwi jest niska, w przypadku upośledzenia ich czynności lub jeżeli pacjent przyjmuje leki przeciwpłytkowe.

Czas krwawienia

W przeszłości podstawowym badaniem przesiewowym w kierunku nieprawidłowej funkcji płytek był czas krwawienia. Po umieszczeniu mankietu na ramieniu pacjenta i napompowaniu go do ustalonego ciśnienia (40 mmHg) przy pomocy odpowiedniego urządzenia wykonywano jedno lub dwa niewielkie skaleczenia na wewnętrznej powierzchni przedramienia i mierzono czas do ustania krwawienia. Jeśli czas ten był zbyt długi, uznawano, że u pacjenta występuje zwiększone ryzyko nadmiernego krwawienia np. w czasie zabiegów chirurgicznych. Czas krwawienia bada się ostatnio znacznie rzadziej. W wielu szpitalach nie jest on już oznaczany, a kilka instytucji wydało wytyczne, które nie zalecają go jako przesiewowego badania przed zabiegami chirurgicznymi. Czas krwawienia nie jest czułym ani swoistym badaniem i nie zawsze pozwala ocenić ryzyka krwawienia w związku z zabiegiem chirurgicznym. Jest mało powtarzalny, na jego wynik wpłynąć może np. zażycie aspiryny przez pacjenta czy doświadczenie osoby wykonującej badanie, często też pozostają po nim niewielkie blizny na przedramieniu.


Badania diagnostyczne

Agregacja płytek krwi

Do aktywacji płytek może dojść pod wpływem wielu różnych substancji, takich jak białka w ranie, czynniki uwalniane z innych aktywowanych płytek, czy też czynniki wytwarzane przez układ krzepnięcia, wspomagające tworzenie silnego czopu hemostatycznego powstrzymującego krwawienie. Opisano wiele nieprawidłowości w obrębie płytek, spowodowanych problemami z co najmniej jednym systemem aktywującym. Agregometria płytek składa się z 4 – 8 oddzielnych testów. W każdym z nich do krwi dodaje się inną substancję aktywującą płytki, a następnie mierzy się stopień agregacji płytek w sposób ciągły w czasie kilku minut. Po zakończeniu badania, lekarz ocenia i interpretuje łącznie wszystkie badania w panelu, w celu ustalenia czy dochodzi do nieprawidłowej czynności płytek. Badanie agregacji płytek pomaga rozpoznać wiele dziedzicznych i nabytych zaburzeń czynności płytek. Test zazwyczaj wykonuje się w akademickich ośrodkach medycznych lub dużych szpitalach, ze względu na złożoność wykonania i interpretacji wyników.

Cytometria przepływowa

Zaburzenia czynności płytek krwi można także wykrywać metodą cytometrii przepływowej. W badaniu tym ocenia się białka obecne na powierzchni płytek oraz ich zmiany ilościowe po aktywacji płytek. Cytometria przepływowa płytek jest wysoce specjalistycznym testem dostępnym jedynie w nielicznych laboratoriach referencyjnych. Wykorzystywana jest w celu rozpoznania dziedzicznych zaburzeń czynności płytek.

Istnieje wiele czynnościowych badań płytek, które oceniają zdolność trombocytów do agregacji i zapoczątkowania tworzenia skrzepu. Mogą być stosowane z wielu powodów, na przykład w przypadkach:

• Rozpoznanie zaburzeń czynności płytek krwi u osób cierpiących z powodu nadmiernych krwawień. Objawy mogą obejmować krwawienia z nosa, obfite krwawienia miesięczne, w czasie zabiegów stomatologicznych itp. U takich pacjentów badania czynnościowe płytek są najbardziej użyteczne. Wykonuje się je jako badania przesiewowe, a niektóre testy, jak ocena agregacji płytek, pomagają też w rozpoznaniu wrodzonych i nabytych skaz płytkowych. Choroba von Willebranda jest najczęstszą skazą wrodzoną, która wiąże się z zaburzeniem funkcji płytek. Polega ona na zmniejszonym wytwarzaniu lub nieprawidłowej funkcji czynnika von Willebranda; jego niedobór utrudnia przyleganie płytek do uszkodzonego naczynia krwionośnego i w konsekwencji prowadzi do nadmiernych krwawień.
  
• Ocena skuteczności leczenia przeciwpłytkowego prowadzonego u niektórych pacjentów po udarze lub zawale serca w celu zmniejszenia krzepliwości krwi. Obecnie w większości przypadków leczenia przeciwpłytkowego nie przeprowadza się rutynowych badań kontrolnych. Powstają nowe leki przeciwpłytkowe i można oczekiwać, że wynalezione zostaną również nowe badania do oceny skuteczności leczenia.
  
• Wykrycie oporności na leczenie aspiryną. Niskie dawki aspiryny stosuje się w leczeniu przeciwpłytkowym u wielu pacjentów po epizodzie sercowo-naczyniowym, takim jak atak serca lub udar. Uważa się, że niektórzy z pacjentów leczonych w ten sposób, u których wystąpił kolejny atak serca, są oporni na leczenie aspiryną. Obecnie określenie „oporność na leczenie aspiryną” jest niejasne – brak jest jednoznacznej definicji, informacji o częstości występowania, najlepszym sposobie stwierdzenia tego stanu, informacji czy przy pomocy badań można przewidzieć dalszy rozwój choroby, czy oporność jest przejściowa czy stała i czy ma związek z opornością na inne leki przeciwpłytkowe, takie jak clopidogrel (Plavix®). Nie ma również jednolitego stanowiska odnośnie zmiany sposobu leczenia przy podejrzeniu oporności na aspirynę. Wielu lekarzy nie zaleca obecnie wykonywania badań w tym kierunku i/lub postrzega je przede wszystkim jako narzędzie badawcze. Większość jest zgodna, że należy wykonać jeszcze wiele pracy aby ustalić ich przydatność kliniczną. Tylko nieliczni lekarze próbują wykryć oporność na leczenie aspiryną poprzez wykonywanie jednego lub kilku badań czynnościowych płytek krwi.
  
• Ocena czynności płytek w czasie zabiegów chirurgicznych w krążeniu pozaustrojowym, zabiegów cewnikowania serca, przeszczepienia wątroby i rozległych urazów. Pacjentom operowanym z użyciem krążenia pozaustrojowego podaje się leki przeciwkrzepliwe, aby zapobiec powstawaniu zakrzepów; działaniem ubocznym tych leków jest ryzyko nadmiernego krwawienia. Jednocześnie w krążeniu pozaustrojowym dochodzi do aktywacji płytek krwi i do upośledzenia ich czynności. Ocena liczby płytek we krwi w czasie takich zabiegów pomaga lekarzowi utrzymać delikatną równowagę między zakrzepicą a krwawieniem.
  
• Badania przesiewowe u pacjentów przygotowywanych do zabiegów chirurgicznych - ocena ryzyka nadmiernego krwawienia w czasie zabiegu chirurgicznego. Do grupy ryzyka należą na przykład osoby, które w przeszłości doświadczyły problemów z krzepnięciem oraz osoby przyjmujące leki wpływające na proces krzepnięcia krwi, takie jak aspiryna i niesteroidowe leki przeciwzapalne. Nie istnieje dobre badanie przesiewowe czynności płytek, pozwalające przewidzieć, czy pacjent będzie krwawić podczas zabiegu. Lekarze oceniają czynniki ryzyka u każdego pacjenta, biorąc pod uwagę dane kliniczne oraz badania czynności płytek i badania wtórnej hemostazy (PT i aPTT).

W celu oceny zaburzeń czynności płytek krwi można wykonać równocześnie lub dodatkowo badanie: morfologii, liczby płytek, PT, aPTT i czynnik von Willebranda.

‍

Jedno lub kilka badań czynności płytek krwi zleca się w następujących sytuacjach:

• Przed zabiegiem chirurgicznym lub innym zabiegiem inwazyjnym
• W trakcie operacji, szczególnie przedłużającej się
• W przypadku objawów zaburzeń czynności płytek, takich jak nadmierna utrata krwi – krwotoki z nosa, obfite miesiączki, obfite krwawienie podczas zabiegów stomatologicznych, itp.
• Podczas przyjmowania leków mogących mieć wpływ na czynność płytek.

‍

Interpretacja wyników badań czynnościowych płytek krwi zależy od przyczyny wykonania tych badań.

Przy ustalaniu przyczyny obfitych krwawień lub ocenie ryzyka krwotoku podczas zabiegu chirurgicznego, nieprawidłowe wyniki mogą wskazywać na zaburzenia czynności płytek. W celu rozpoznania choroby dziedzicznej lub nabytej będącej przyczyną tych zaburzeń, często niezbędne jest wykonanie dalszych badań, takich jak ocena zaburzeń krwawienia.

Przykłady dziedzicznych zaburzeń czynności płytek krwi:

• Choroba von Willebranda – związana ze zmniejszonym wytwarzaniem lub defektem działania czynnika von Willebranda, powoduje osłabione przyleganie płytek do uszkodzonego naczynia krwionośnego i wzmożoną utratę krwi
• Trombastenia Glanzmanna – ma wpływ na zdolność płytek do agregacji
• Zespół Bernarda-Souliera – osłabiona adhezja (przyleganie) płytek
• Choroba puli magazynowej – może mieć wpływ na zdolność płytek do uwalniania substancji wzmagających agregację

Nabyte zaburzenia czynności płytek – nie są dziedziczne, lecz mogą wystąpić w wyniku chorób przewlekłych, takich jak:

• Niewydolność nerek (mocznica)
• Zespoły mieloproliferacyjne
• Ostra białaczka

Przejściowe nabyte zaburzenia czynności płytek to między innymi:

• Obniżona czynność spowodowana przyjmowanymi lekami takimi jak aspiryna i niesteroidowe leki przeciwzapalne
• Nieprawidłowa czynność w wyniku przedłużającej się operacji pomostowania tętnic wieńcowych (tzw. by-passów)

W przypadku przyjmowania leków mających wpływ na czynność płytek, takich jak aspiryna, wyniki badań odzwierciedlają odpowiedź płytek krwi na leki.

‍

Badanie czynnościowe płytek krwi nie w pełni odzwierciedla procesy krzepnięcia zachodzące w organizmie (in vivo). Dlatego nawet u pacjenta z prawidłowymi wynikami może dochodzić do krwotoków lub zaburzeń krzepnięcia w czasie i po operacji.

Większość próbek wykorzystywanych do badania bardzo krótko zachowuje stabilność. Wybór testu zazwyczaj ogranicza się do możliwości dostępnych w danym laboratorium.

Leki, które mają wpływ na czynność płytek krwi to między innymi:

• Aspiryna i związki zawierające aspirynę
• Niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak ibuprofen lub inne dostępne bez recepty
• Trójcykliczne leki przeciwdepresyjne
• Leki antyhistaminowe
• Niektóre antybiotyki

1. Czy badania czynności płytek wykonuje się u wszystkich?

Wiele osób nigdy nie będzie musiało wykonać tego badania. Jest ono wskazane tylko w przypadku niewyjaśnionych krwawień, podczas przyjmowania określonych leków lub poddawanych niektórym zabiegom. Badanie to nie jest badaniem rutynowym.

2. Czy lekarz może wybrać badanie czynnościowe, które ma zostać wykonane?

Zazwyczaj szpital lub laboratorium proponuje jeden lub kilka testów, lecz wybór jest ograniczony. Wszystkie badania oceniają czynność płytek, na różne sposoby. Próbkę należy badać jak najszybciej, więc lekarz dokonuje wyboru spośród dostępnych opcji. Czasem, jeżeli lekarz uważa, że niezbędne jest wykonanie określonego testu, pacjent musi udać się do innej przychodni, szpitala lub nawet innego miasta.

3. Czy czynność płytek krwi zmienia się z czasem?

Jest to możliwe. Niektóre stany kliniczne związane z zaburzeniem czynności płytek są dziedziczne, inne są nabyte i mogą wystąpić w dowolnym momencie. Zaburzenia czynności płytek spowodowane chorobą przewlekłą czasami utrzymują się przez dłuższy czas, jednak można je kontrolować. Dysfunkcja płytek krwi spowodowana lekami zwykle ustępuje po przerwaniu podawania leku.

‍

UWAGA: Wymienione poniżej adresy stron internetowych, są źródłami uzupełniającymi. W celu obejrzenia kompletnej listy źródeł wykorzystanych w tworzeniu tej strony kliknij tu.

Linki do stron obcojęzycznych:

MedlinePlus Medical Encyclopedia: Platelet Disorders
Platelet Disorder Support Association
Platelets on the Web
American Society of Hematology: Bleeding Disorders
Canadian Hemophilia Society: Types of platelet function disorders
National Heart, Lung and Blood Institute: What is Thrombocytopenia?