Badanie jest wykonywane celem oceny czy występują podwyższone stężenia prolaktyny (lub rzadziej obniżone).

Badanie jest wykonywane wtedy, kiedy występują objawy podwyższonego stężenia prolaktyny, takie jak mlekotok i/lub zaburzenia widzenia, bóle głowy. Oznaczenia stężenia stężenia prolaktyny wykonuje się również w diagnostyce przyczyn niepłodności, oraz jako badanie uzupełniające w diagnostyce niskiego stężenia testosteronu u mężczyzn, a także w celu monitorowania nawrotu nowotworu wytwarzającego prolaktynę.

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.

Nie, chociaż trzeba pamiętać aby krew została pobrana do badania nie wczesniej niż 3-4 godzin po obudzeniu się.

Prolaktyna jest hormonem syntetyzowanym przez przedni płat przysadki - gruczoł mieszczący się u podstawy mózgu. Wydzielanie protaktyny jest regulowane i hamowane przez dopaminę. Hormon ten występuje w niewielkich stężeniach u mężczyzn oraz u kobiet nie będących w ciąży. Podstawową rolą prolaktyny jest zapewnienie laktacji (wytwarzania mleka przez gruczoły piersiowe).

Stężenia prolaktyny są zazwyczaj wysokie w ciąży i po porodzie. Podczas ciąży prolaktyna, estrogeny i progesteron pobudzają rozwój gruczołów piersiowych. Po porodzie prolaktyna uczestniczy w inicjacji i utrzymaniu laktacji. Jeśli kobieta nie karmi piersią, stężenie tego hormonu powraca do niskich wartości występujących przed ciążą. Jeśli zaś kobieta karmi piersią, ssanie piersi przez dziecko odgrywa istotną rolę w uwalnianiu prolaktyny. Istnieje sprzężenie zwrotne pomiędzy zapotrzebowaniem dziecka na pokarm matki, ilością prolaktyny wydzielanej przez przysadkę i ilością wytwarzanego mleka.

Oprócz ciąży, najczęstszą przyczyną podwyższonego stężenia,jest guz przysadki wytwarzający prolaktynę (prolactinoma). Jest to najczęściej występujący, z reguły łagodny gruczolak przysadki. Znacznie częściej występuje u kobiet, ale również jest wykrywany u mężczyzn. Towarzyszą temu objawy charakterystyczne dla nadmiaru prolaktyny, takie jak mlekotok u nieciężarnych kobiet (i rzadko u mężczyzn), oraz objawy związane z rozmiarem i lokalizacją guza.

Jeśli przedni płat przysadki i/lub guz znacznie się powiększą, mogą uciskać nerw wzrokowy, powodując bóle głowy i zaburzenia widzenia. Mogą także wywoływać zaburzenia hormonalne. U kobiet gruczolak przysadki jest przyczyną niepłodności i zaburzeń cyklu miesiączkowego. U mężczyzn może on powodować stopniową utratę funkcji seksualnych i spadek libido. Nieleczony gruczolak przysadki może doprowadzić do uszkodzenia otaczających tkanek.

Oznaczenia stężenia prolaktyny, razem z innymi badaniami, są wykonywane w celu:

• poszukiwania przyczyny mlekotoku
• poszukiwania przyczyny bólów głowy i zaburzeń widzenia
• diagnostyki przyczyn niepłodności i zaburzeń erekcji u mężczyzn
• diagnostyki przyczyn niepłodności u kobiet
• diagnostyki gruczolaka przysadki (prolaktinoma)
• oceny funkcji przedniego płata przysadki (razem z oznaczeniami stężeń innych hormonów)
• monitorowania leczenia gruczolaka przysadki i wykrywania jego wznowy

‍

Oznaczenie stężenia prolaktyny może być zlecone, gdy u pacjenta występują objawy gruczolaka przysadki, takie jak niewyjaśnione bóle głowy, zaburzenia widzenia, i/lub mlekotok. Badanie to może być również zlecone razem z innymi badaniami, gdy występują trudności z zajściem w ciążę lub nieregularne miesiączki. Oznaczenia stężenia tego hormonu wykonuje się także u mężczyzn z objawami takimi jak obniżony popęd seksualny, mlekotok, niepłodność lub jako badanie uzupełniające w diagnostyce niskiego stężenia testosteronu.

W przypadku gruczolaka przysadki, stężenie prolaktyny służy do monitorowania postępu wzrostu guza oraz jego odpowiedzi na leczenie. Oznaczenie stężenia prolaktyny wykonuje się wtedy w regularnych odstępach i służy ono do wykrywania nawrotów gruczolaka.

Ocena stężenie prolaktyny może być zlecona razem z oznaczeniami stężeń innych hormonów, takich jak hormon wzrostu, wtedy kiedy lekarz podejrzewa całkowitą niedoczynność przysadki (niskie stężenia hormonów przysadki świadczą o jej upośledzonej funkcji i w rezultacie mogą powodować niskie stężenia hormonów tarczycy czy nadnerczy). Monitoruje się również stężenie prolaktyny, gdy pacjent cierpi na chorobę w leczeniu której przyjmuje leki wpływające na stężenie dopaminy (substancja chemiczna syntetyzowana w mózgu, która reguluje i hamuje produkcję prolaktyny).

U mężczyzn i kobiet nie będących w ciąży stężenie prolaktyny w surowicy jest niewielkie. Badania stężenia prolaktyny powinno się oceniać w zależności od pory dnia w jakiej została pobrana próbka. Są one bowiem różne w poszczególnych porach doby - wzrastają podczas snu, by osiągnąć najwyższe stężenia rano. Idealne warunki do pobrani próbki krwi, to kilka godzin po obudzeniu, najlepiej po 30 minutowym odpoczynku (chociaż lekarz może zlecić oznaczenia w innym czasie i w innych warunkach).
Wysokie stężenie prolaktyny (hiperprolaktynemia) fizjologicznie występuje w ciąży i po urodzeniu dziecka, gdy matka karmi piersią.

Wysokie stężenia prolaktyny są również wywoływane przez:

• jadłowstręt psychiczny
• przyjmowane leki: estrogeny, trójcykliczne leki antydepresyjne, opiaty, amfetamina, leki które hamują dopaminę, takie jak: leki uspokajające, niektóre hipotensyjne (rezerpina, werapamil, metyldopa), oraz niektóre leki stosowane w leczeniu refluksu żołądkowo-przełykowego (cimetydyna)
• choroby podwzgórza
• niedoczynność tarczycy
• choroby nerek
• stymulację brodawek sutkowych
• inne choroby i guzy przysadki
• zespół policystycznych jajników
• gruczolaka przysadki (prolactinoma)

Niskie stężenia prolaktyny zwykle nie są wskazaniem do leczenia., ale mogą one być objawem całkowitej niedoczynności przysadki (niedoczynność przysadki powoduje niedobory hormonalne). Leki, które mogą obniżać stężenie prolaktyny to: dopamina, lewodopa i pochodne alkaloidów sporyszu.

‍

Umiarkowany wzrost stężenia prolaktyny może być spowodowany stresem związanym z chorobą, urazem czy nawet strachem przed pobraniem krwi.
Gruczolaki przysadki są najczęściej małymi guzami. Razem z oznaczeniem stężenia prolaktyny lekarz może zlecić NMR (rezonans magnetyczny) głowy, w celu zlokalizowania guza w przysadce i oceny jego rozmiarów oraz wielkości przysadki, która zwykle wtedy się powiększa.

1. Jakie badania można jeszcze wykonać, by ocenić podwyższone stężenie prolaktyny?

Stężenie testosteronu, które zwykle są niskie u mężczyzn z podwyższonym stężeniem prolaktyny; FSH i LH pomocne w ocenie owulacji i płodności; NMR by uwidocznić powiększenie przysadki i zlokalizować guz oraz badanie okulistyczne aby ocenić zaburzenia widzenia. W razie podwyższonego stężenia prolaktyny można wykonać dalsze badania laboratoryjne aby upewnić się, że przyczyną dodatniego wyniku nie jest obecność makroprolaktyny (patrz pytanie 4).

‍

2. Jeśli stwierdzono u mnie podwyższone stężenie prolaktyny, dlaczego lekarz zleca badanie tarczycy?

U pacjentów z niedoczynnością tarczycy często obserwuje się podwyższone stężenia prolaktyny (chociaż nie są one przyczyną niedoczynności tarczycy). Jeśli występuje hiperprolaktynemia, lekarz najprawdopodobniej sprawdzi czy nie ma niedoczynności tarczycy.

‍

3. Jak leczy się gruczolaka przysadki (prolactinoma)?

Gruczolaki przysadki (prolactinoma) są zwykle leczone lekami doustnymi, które działają jak dopamina (są to leki takie jak bromokryptyna lub kabergolina). Takie leczenie może obniżyć stężenie prolaktyny oraz objawy hiperprolaktynemii, a także przywraca płodność, jednak leki te muszą być przyjmowane przez kilka miesięcy lub lat. Czasami konieczne jest przeprowadzenie operacji, gdy guz jest duży i nie odpowiada na leczenie. To bardzo skomplikowany zabieg, który wymaga doświadczonego chirurga. Czasami występują nawroty gruczolaka, pomimo stosowania leczenia farmakologicznego i/lub operacyjnego.

‍

4. Co to jest makroprolaktyna?

Niektóre zdrowe osoby mają podwyższone stężenie prolaktyny ponieważ hormon ten występuje u nich we krwi w postaci makroprolaktyny (kompleksy prolaktyny). Makroprolaktyna nie jest uwalniana z przysadki, nie jest aktywna biologicznie i nie wskazuje na obecność choroby. W razie podwyższonego stężenia prolaktyny można wykonać dalsze badania laboratoryjne aby upewnić się, że przyczyną dodatniego wyniku nie jest obecność makroprolaktyny.

‍

Linki do tej strony

Choroby: Niepłodność, Ciąża, Zespół policystycznych jajników

Linki do stron obcojęzycznych:

The National Women's Health Information Center
The Hormone Foundation: Pituitary Disorders Overview
National Endocrine and Metabolic Diseases Information Service: Prolactinoma